چرا تجزیه‌طلب‌ها روحانی متفاوت اردبیل را ترور شخصیت کردند؟

گفته‌های اخیر الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان علیه سید حسن عاملی، امام‌جمعه محبوب اردبیل، جنجال گسترده‌ای به پا کرده است. علی‌اف این روزها تعریف تازه‌ای از «دیپلماسی» ارائه داده؛ دیپلماسی‌ای که در آن سخنان یک فرد عادی در یک مجلس غیررسمی به بهانه‌ای برای حمله به یکی از شخصیت‌های برجسته ایران تبدیل می‌شود. او در اقدامی عجیب خواستار برکناری عاملی شده است. اینکه چرا رئیس یک دولت باید چنین درخواستی مطرح کند جای خود دارد؛ اما مسئله‌ای که رفتار علی‌اف را به دیپلماسی کودکستانی تبدیل می‌کند این است که در حالی درخواست عزل امام‌جمعه اردبیل مطرح شده که ایشان فقط در آن مجلس حضور داشته‌اند.

بااین‌حال گفته‌های رئیس دولت آذربایجان بلافاصله موج حمایت‌ها از امام‌جمعه اردبیل را به دنبال آورد و کمپین‌هایی در دفاع از وی شکل گرفت. چهره‌های مختلف نیز با واکنش‌های خود، به خیال‌پردازی‌های علی‌اف پاسخ دادند. این ماجرا همچنین نشان داد که ادعای اخیر امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه مبنی‌بر دخالت باکو در امور سیاسی پاریس چندان هم نمی‌تواند بی‌اساس باشد.

حادثه در مسجد اعظم اردبیل

چند روز پیش، در مراسمی مذهبی در مسجد اعظم اردبیل، فردی عادی سخنانی علیه مقامات آذربایجان مطرح کرد. این سخنان که نه از زبان خطیب رسمی بود و نه مداح، توسط رسانه‌های ضدایرانی برجسته و بزرگ‌نمایی شد.

آیت‌الله عاملی که در همان مجلس حضور داشت، بلافاصله واکنش نشان داد و در خطبه‌های نمازجمعه تأکید کرد: «اظهارات یک فرد عادی نمی‌تواند موضع رسمی جمهوری اسلامی باشد. چنین نسبتی در عالم دیپلماسی غیرمتعارف و سؤال‌برانگیز است.» وی همچنین افزود که جمهوری اسلامی ایران همواره بر اصول اخلاقی و حسن همجواری تأکید داشته و اظهارات غیررسمی افراد عادی، نباید به‌حساب مواضع رسمی نظام نوشته شود.

این رویکرد بار دیگر نشان داد سیدحسن عاملی شخصیتی اجتماعی و روشنفکر است که همواره بر تعاملات مثبت فرهنگی و ورزشی تأکید داشته است. ازجمله اقدامات او می‌توان به دیدار با علی دایی در ماجرای فوت اسرا پناهی و تبیین حقیقت ماجرا حول اتفاقات 1401 اشاره کرد. این منش اجتماعی و اخلاقی، از او چهره‌ای محبوب و مردمی ساخته است. آنچنان که بلافاصله پس از گستاخی‌های علی‌اف علیه او، کمپین‌های مختلفی در فضای مجازی شکل گرفت و تا لحظه نگارش این گزارش فقط یکی از آن‌ها حدود 22 هزار حامی داشته است.

چرا الهام علی‌اف خواستار برکناری عاملی شد؟

مواضع عاملی درباره روابط ایران و آذربایجان بر پایه دفاع از منافع ملی ایران بوده است. انتقادات صریح او از نزدیکی باکو با رژیم‌صهیونیستی، بی‌تردید برای الهام علی‌اف ناخوشایند بوده و بخشی از علت ستیزهای علی‌اف علیه وی همین است.

در این میان، رسانه‌های خارجی و برخی محافل در جمهوری آذربایجان، با استفاده از سخنان یک فرد عادی در مسجد اعظم اردبیل، تلاش کردند افکار عمومی را تحریک کرده و شکافی در روابط تهران و باکو ایجاد کنند. اما حقیقت این است که تأثیرگذاری سیدحسن عاملی نه‌تنها در اردبیل بلکه فراتر از آن، الهام علی‌اف را به واکنش‌هایی واداشته که از حدود دیپلماسی حرفه‌ای فاصله دارد. باوجود این فشارها، وی بر اهمیت احترام و اخلاق اسلامی تأکید دارد و می‌گوید حتی در مواجهه با توهین‌های سنگین، ما از اصول اخلاقی و اسلامی خود خارج نشده‌ایم و نخواهیم شد.

تهران همیشه بر سیاست حسن همجواری تأکید داشته و مواضع امام‌جمعه عاملی نیز چیزی جز تقویت دوستی میان مردم ایران و آذربایجان نبوده است. برخلاف ادعاهای علی‌اف، سخنان عاملی نه در جهت تفرقه، بلکه در راستای روشنگری و دفاع از منافع ملی ایران بیان شده است.

واکنش غیرمنطقی و حساس الهام علی‌اف به اتفاقی کوچک و غیررسمی، نشان‌دهنده غلبه هیجان او بر سیاست‌ورزی در مدیریت روابطش با ایران است. اما آنچه مسلم است، حمایت مردم و چهره‌های شاخص کشور از شخصیت‌هایی مثل سیدحسن عاملی است که بااخلاق، شجاعت و درایت، از منافع ملی کشور دفاع می‌کنند. احسان موحدیان، معتقد است جمهوری آذربایجان تحت‌تأثیر اسرائیل قرار دارد و این تأثیرات در رفتارهای آذربایجان علیه شیعیان و ایران مشهود است. در این راستا، وی تصریح کرد آذربایجان پهپادهای اسرائیلی را پناه می‌دهد تا از خاک آذربایجان به سمت نطنز حرکت کرده و علیه تأسیسات هسته‌ای ایران فعالیت کنند، یا در ترور دانشمندان هسته‌ای ایران مشارکت دارند. موحدیان این اقدام را نشان‌دهنده عمق نفوذ اسرائیل در سیاست‌های آذربایجان دانست و تأکید کرد که «آیت‌الله عاملی از همان زمان نسبت به این نفوذ و خطرات آن هشدار داده بود.» این مواجهه عاقلانه و بابصیرت در مواجهه با سیاست‌های غیر مستقلانه آذربایجان باعث شده است که علی‌اف اکنون درخواستی غیرمنطقی از ایران را مطرح کند. در ادامه متن کامل گفت‌وگوی این کارشناس مسائل قفقاز با «فرهیختگان» را که در آن به چرایی اتخاذ مواضع ضدایرانی از جانب حاکمان آذربایجان و نیز شیوه مواجهه با این رویکرد پرداخته شده است از نظر می‌گذرانید.