مذاکرات سخت تهران - واشنگتن

دکتر نادر انتصار رئیس دپارتمان علوم سیاسی و علوم قضائی در دانشگاه آلابامای جنوبی در ایالات متحده آمریکا در خصوص عوامل از پیش تعیین شده یی که منجر به برخورد نظامی نوری مالکی با شبه نظامیان مقتدا صدر در بصره شد، می گوید: «به رغم اینکه ایالات متحده در اظهارات رسمی خود مدعی شده از برنامه مالکی در بصره اطلاعی ندارد، بر اساس نشانه ها دیدار دیک چنی از عراق یکی از دلایلی است که به عملیات نظامی مالکی در بصره انجامیده است. چنی احتمالاً به مالکی اولتیماتوم داده که نشان بدهد دولت عراق بر وضعیت کشور مسلط است. نمایندگان رسمی ایالات متحده احتمالاً با نقشه مالکی در حمله به بصره موافق نبوده اند اما چنی و پشتیبانان او احتمالاً برنامه و نظری دیگر دارند. دلیل دیگر عملیات نظامی مالکی در بصره احتمالاً به انتخاباتی بازمی گردد که به زودی در بخش های مختلف عراق برگزار خواهد شد و مالکی احتمالاً بر این باور است که با انجام حمله علیه نیروهای مقتدا صدر، احتمال برد خود و هوادارانش را در انتخابات بصره افزایش خواهد داد.»

وی در ادامه می افزاید: « صدر نبض جامعه عراق را به دست دارد و آن را به خوبی می خواند. او می داند که چه دکمه هایی را در چه زمان هایی باید بفشارد. من بر این باورم که مالکی در این زمینه کمی اغراق و احتمالاً شتابزده عمل کرده است. در نتیجه دستاوردی را که می توانست از آن خود کند، به دست نیاورد. یا او بر این گمان بود که این بلوف می تواند طرفداران صدر را بترساند و وادار به تسلیم کند یا در زمینه قابلیت ها و توانایی های نیروهای خودش دچار سوء تفاهم شده بود. فراموش نکنید که بسیاری از ارتش عراق و نیروهای پلیس، با هموطنان شیعه خود مبارزه نمی کنند و در مقابل آنها سلاح شان را زمین می گذارند.»

دکتر عرفان قانعی‌فرد محقق تاریخ معاصر عراق نیز در این مورد می گوید: «تحلیلگران آمریکایی مقتدا صدر را به عنوان یک تندرو شیعه می شناسند در حالی که باید توجه داشت تشیع عراق و ایران در کنار تشابه های عقیدتی، تفاوت های بارز سیاسی دارند. در واقع مقتدا صدر قدرت نفوذی آیت‌الله «علی سیستانی» مهم ترین روحانی شیعه و آیت‌الله «کاظم حسینی حائری» را ندارد تا به هر طرف که تمایل داشت سپاه تحت نفوذ گروه موسوم به المهدی را بکشاند. ضمن اینکه بازسازی و بقای سپاه هم به طور مطلق در دست مقتدا صدر نیست و این ایده نیز از قبل هم وجود داشته است.»

وی در ادامه می افزاید: «پیام نوری مالکی و دولت عراق جدی و روشن و شفاف بود. در واقع آنان هشدار دادند در صورتی که مقتدا صدر ارتش خود را منحل نکند، از شرکت جنبش وی در انتخابات محلی عراق جلوگیری می کنند. این به معنای آن است که در صورت پاسخ مثبت وی راه حضورش در قدرت عراق باز است زیرا اگر انتخاب شهرداری در اکتبر آینده برگزار شود، گام به گام از صحنه سیاسی عراق حذف خواهد شد. هر چند شبه نظامیان هوادار وی برخلاف درخواست دولت هنوز سلاح های خود را تحویل نداده اند تا از طریق مدنی خواسته های خود را دنبال کنند.»

سپس این محقق تاریخ معاصر عراق در ادامه تبیین می کند: «آمریکا بنا به دلایلی می خواهد و تمایل دارد که صدر هم در «چارچوب روند سیاسی عراق» همکاری داشته باشد چون اتاق فکری های واشنگتن به دنبال نهادینه و عقلانی شدن مشارکت سیاسی جمعی در عراق هستند که یکی از صحنه حذف نشود، مگر اینکه مصالح ایجاب کند که پشت پرده سیاست بماند مانند آیت‌الله سیستانی. البته در این چند روز در رسانه ها اعلام کرده اند که مقتدا صدر از ماه مه سال گذشته در انظار عمومی عراق ظاهر نشده است.» همچنین دکتر انتصار در زمینه اقدام دولت مالکی که آیا می تواند به مفهوم مستقل شدن دولت عراق یا اینکه نشانه یی از ضعف این دولت در برخورد معضلات داخلی این کشور باشد، تاکید می کند: «درگیری های بصره حکم قرعه کشی را داشتند که نه به برد دولت مالکی انجامید و نه برتری نظامی نیروهای مقتدا صدر را اثبات کرد. در واقع به دلیل اینکه مالکی نتوانست برخلاف ادعایش ضربه یی قطعی و سنگین به طرف مقابل وارد کند، جایگاهش پس از درگیری های بصره تضعیف شده است. من بر این عقیده نیستم که هدف مالکی از آغاز این درگیری ها تحت تاثیر قرار دادن نیروهای آمریکایی به عنوان یک رهبر مستقل بوده باشد. به علاوه اگر کروکر و نیروهای آمریکایی قصد داشتند مالکی را متوقف کنند، راه های بسیاری برای توقف عملیات بصره داشتند. گذشته از هر چیز ایالات متحده نفوذ بسیاری در دولت عراق دارد.»

سپس دکتر قانعی‌فرد نیز در این زمینه توضیح می دهد: «مالکی خواهان پیشرفت پایه یی سیاسی و رفع اساسی این اختلافات تحریک شده سیاسی اجتماعی بین شیعه و سنی و کردها و پایان دادن به درگیری های شبه نظامیان و ثبات و برقراری امنیت است. حتی اگر آمریکایی ها چندان مایل به این کار نباشند، در باطن موسسه های فکری واشنگتن اعلام کرده اند آمریکا به دلیل عدم پیشرفت سیاسی در عراق در مرداب جنگی پرهزینه و طولانی در این کشور گرفتار آمده که منابع آن را به شدت با مخاطره روبه‌رو کرده است.

جنبش موسوم به مقتدا صدر که هواداران آن در استان های جنوبی عراق و در بخش هایی از شیعه نشین های بغداد قرار دارند در انتخابات پارلمان عراق در دسامبر 2005، موفق به کسب 30 کرسی از 275 کرسی پارلمان این کشور شد. تصمیم راسخ دولت عراق می تواند موجب ایجاد مانعی برای جنبش مقتدا صدر برای حضور در حامیان مقتدا صدر- موسوم به صدری ها- همان بخشی از بلوک سیاسی شیعیان شود که حامی نخست وزیری نوری مالکی در سال 2005 بودند.»

وی در ادامه می افزاید: «زیرا پاشنه و مبنای سیاسی عراق بر تک محوری و مطلق بودن نیست و خود کروکر و مالکی به دلیل تقویت نیروهای محلی و نقش نظارت بر ارتش با هم اختلاف نظر دارند. وگرنه در بعضی مسائل کلیدی- که نشانگر منافع دو طرف است- با هم تفاهم دارند و هنوز دولت فدرال عراق قدرت مانور در برابر آمریکا را ندارد. بنا به پیشرفت های ناهمگون و غیرمنسجم در عراق چالش داخلی عراق امروز دیگر چندان پیچیده نیست و برای عراق و آمریکا هم کاتالیزور برانگیزنده تحرک ها تا حدود زیادی مبرهن شده است و مدت زمانی لازم است تا این وضعیت متزلزل پایان یابد.» اقدام نوری مالکی علیه مقتدا صدر در حالی انجام گرفت که در همان روزهای نخست کروکر سفیر وقت آمریکا در عراق به مخالفت با این امر پرداخت. در همین راستا دکتر ژند شکیبی استاد علوم سیاسی و محقق مسائل خاورمیانه در لندن می گوید: «به نظر می آید نوری مالکی می خواسته یک رقیب سیاسی یعنی مقتدا صدر را از میدان سیاسی بیرون کند. مالکی که به حمایت از طرف جمعیت شیعه تکیه می کند، مقتدا صدر را نه تنها رقیب سیاسی نسبت به این جمعیت بلکه تهدید مستقیمی برای قدرت و اقتدار دولت خود می داند. به نظر مالکی وجود گروه شبه نظامی و مستقل مانع اصلی پیشرفت سیاسی و اقتصادی عراق است .»

چرایی درخواست مذاکره با ایران

در حالی که با انتشار گزارش کروکر و پترائوس در خصوص مسائل امنیتی عراق در پنجمین سالگرد اشغال این کشور اتهامات تکراری و مداوم بوش نیز علیه ایران همچنان مطرح شد و با واکنش تند مقام های ایرانی نیز روبه رو شد، اما نکته جالب توجه نیز در این بود که همزمان درخواست کتبی مذاکره آمریکا با ایران بر سر مسائل امنیتی عراق که ماه ها است به تاخیر می افتد بار دیگر از سوی کروکر مطرح شد که حسینی سخنگوی وزارت امور خارجه ایران نیز رسماً آن را تایید کرد. در این راستا دکتر نادر انتصار که 25 سال سابقه تدریس در دانشگاه آلابامای جنوبی در آمریکا را دارد، ضمن ارائه تحلیل خود تصریح می کند: «متمایز کردن ایران به عنوان عامل اصلی در مناقشات عراق یکی از روش های محبوب بسیاری از مقامات آمریکاست. با این کار آنها امیدوارند مقداری از وزن انتقادات وارده بر شکست ایالات متحده بکاهند و یک دشمن بیرونی دم دستی را که از مدت ها پیش توسط مقامات دولتی واشنگتن شریر و منفی جلوه داده شده بابت این شکست سرزنش کنند. به هر حال ایالات متحده به خوبی می داند که همکاری ایران پارامتری حیاتی برای خلاصی از بحرانی است که آمریکا در عراق ایجاد کرده است. در نتیجه با این موضوع می توان به ذات و ریشه ادعاهای متناقض آمریکا در مورد نقش ایران در عراق پی برد.» دکتر ژند شکیبی تحلیلگر مسائل سیاسی خاورمیانه نیز در این مورد اظهار می دارد: «نخست، اشخاصی مانند رایس و کروکر بر این باور هستند که آمریکا باید سعی کند با استفاده از مذاکره با ایران هم معضلات عراق و هم مسائل بین تهران و واشنگتن را حل کند یا دست کم کاهش دهد. دوم اینکه طی چند سال گذشته، دولت جرج بوش به شدت از جانب رسانه های جمعی، دموکرات ها و بعضی از جمهوریخواهان بزرگ مورد انتقاد قرار گرفته است. به دلیل اینکه حاضر نبود با ایران مذاکره کند و حتی با حرف های تهدیدآمیز و غیرمنطقی وضع را بین این دو کشور بدتر کرده است. چنانچه طی دو هفته گذشته نیز پنج نفر از وزرای خارجه اسبق ایالات متحده آمریکا خواستار مذاکره مستقیم با تهران شدند. از همین روی انتقادکنندگان از بوش تاکید می کنند که تا حد زیادی بهتر یا بدتر شدن وضع عراق به اوضاع روابط بین آمریکا و ایران وابسته است.»

دکتر فریده فرهی متخصص مسائل خاورمیانه و منتقد سیاست های نومحافظه کاران و دولت بوش در این راستا نیز اشاره می کند: «طبق گفته کروکر مذاکره با ایران خواست دولت عراق است که مسلماً بیش از دیگران واقف به عواقب رویارویی و عدم همکاری دو کشور است. ادعای دست داشتن ایران در خشونت ها را هم باید در راستای سیاست کلی بوش در انتقال مسوولیت معضلات کنونی عراق- که زاییده اشغال این کشور توسط نیروهای بیگانه و جنگ قدرت میان نیروهای عراقی است- به ایران دید و هم از منظر یک حرکت تاکتیکی قبل از شروع مذاکرات که آمریکا را به اصطلاح با توپ پر وارد اتاق مذاکره کند.» وی در ادامه تاکید می کند: «اگر توجه کنید این اولین باری نیست که دولت بوش این کار را انجام می دهد و روالی است که قبل از مذاکرات پیشین هم اتفاق افتاده است.»

ایران و فضای عمومی آمریکا

هرچند ورود دو هفته یی آمریکا به عراق و سقوط رژیم صدام حسین به آسانی و سهولت اتفاق افتاد، اما بیرون رفتن از معضلات امنیتی عراق در حالی به ششمین سال خود پا گذاشت که بحران اقتصادی در خود آمریکا نه تنها موجب نارضایتی مردم این کشور شده، بلکه نسبت به سیاست های خصمانه دولت بوش در خصوص ایران نیز بی تاثیر نبوده است. چنانچه دکتر ژند شکیبی در این خصوص می گوید: «به طور کلی امروز مردم آمریکا به موضع عراق و جنگ توجه کمی می کنند. بیشتر آنان به این نتیجه رسیده اند که سیاست بوش در عراق اشتباه است. به همین دلیل دیگر هر روزه به اخبار مربوط به عراق در رسانه های جمعی توجه نمی کنند. معضلات اقتصادی در آمریکا و پیش بینی هایی در مورد بدتر شدن این وضع، فکر مردم را به خود مشغول کرده و باعث نگرانی آنان نسبت به این موضوع شده است.»

سپس وی با تاکید بر مساله ایران در فضای افکار عمومی مردم آمریکا می افزاید: «در مورد مساله ایران نیز بیشتر آمریکایی ها بسیار بدبین هستند ولی همزمان، آنان بر این باور هستند که آمریکا باید با ایران مذاکره کند. یعنی فقط مذاکره می تواند معضلات بین این دو کشور را حل کند اما اگر جان مک کین رئیس جمهور شود، این احتمال وجود دارد که وی بتواند نظر افکار عمومی آمریکا را در خصوص مذاکره با تهران تغییر بدهد یعنی دوباره به سمت تداوم سیاست دشمنی با ایران سوق دهد.»

دکتر نادر انتصار نیز در این خصوص اظهار می دارد: «پیش از اظهارات اخیر کروکر تعدادی از تحلیلگران پیش بینی کرده بودند که کروکر موضع سختی در قبال ایران خواهد گرفت و این اظهارات به موضع نیروهای محافظه کار ایالات متحده و آنها که حامی راه حل نظامی برای بحران مابین ایران و آمریکا هستند قدرت بیشتری خواهد داد. کروکر ایران را به همکاری با القاعده در افغانستان و عراق محکوم نکرد و لحن کلی او از پیش بینی های قبلی بسیار ملایم تر بود. بسیاری ممکن است فکر کنند کروکر کماکان امیدوار است مذاکرات بین ایران و آمریکا در موضوع عراق به زودی از سر گرفته شود و کروکر ممکن است بابت پتانسیل ایران در ایجاد ثبات در عراق متقاعد شده باشد.»

همچنین دکتر فریده فرهی نیز در این زمینه بیان می کند: «طبق آخرین نظرسنجی ها، 65 درصد مردم آمریکا خواستار خروج فوری سربازان آمریکا تا آخر سال 2009 هستند. باراک اوباما حمله به عراق را بزرگ ترین اشتباه راهبردی آمریکا در تاریخ اخیر خوانده است. بیشتر سوال هایی که در کنگره آمریکا از پترائوس و کروکر شد، نشان دهنده نگرانی عمیق از بار سنگینی است که هزینه جنگ بر اقتصاد و ارتش آمریکا گذاشته است. البته کسانی مانند جان مک کین نیز هستند که ادامه جنگ را مهم می دانند و بالطبع مانند دولت بوش دنبال توجیهی برای ادامه حضور نیروهای آمریکا در عراق هستند.»

وی در ادامه تاکید می کند: «نگرانی در مورد افزایش قدرت ایران که به هر حال در چند سال گذشته به عنوان دشمن اصلی آمریکا در منطقه مطرح شده، این توجیه را فراهم می کند. اما نارضایتی از سیاست های دولت بوش، سیاستمداران و مردم آمریکا را مشکوک به این دشمن تراشی مداوم کرده و همین فضا برای نخستین بار اجازه مطرح کردن اصل مذاکرات مستقیم با ایران بدون شرط را داده است. شکی نیست که خیلی ها معتقدند باید تغییر اساسی در جهت مخالف طرز فکری که باعث حمله به عراق شد، رخ دهد و امیدوارند که انتخابات نوامبر این امکان را فراهم کند.»