دکترین سیاست خارجی قرآن‌بنیاد
کترین سیاست خارجی قرآن‌بنیاد که در منظومه فکری رهبر معظم انقلاب تبیین شده، الگویی منسجم، نظام‌مند و کارآمد از دیپلماسی اسلامی را ارائه می‌دهد. این دکترین با جمع میان آرمان‌گرایی و واقع‌بینی، اصول ثابت و روش‌های متغیر، و توجه همزمان به مبانی ارزشی و مقتضیات عصری، راهبردی جامع برای تأمین منافع ملی و تحقق آرمان‌های اسلامی فراهم آورده است.
پایگاه بصیرت / سعید سپاهی
سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان یک دکترین منسجم و نظام‌مند، برخاسته از جهان‌بینی توحیدی و آموزه‌های قرآنی است. این دکترین، چارچوب مفهومی و عملیاتی مشخصی را ارائه می‌دهد که رهبر معظم انقلاب با استناد به آیات قرآن کریم و سیره معصومین(ع)، آن را تبیین و تشریح نموده‌اند. در این نوشتار، به تحلیل علمی ابعاد گوناگون این دکترین راهبردی می‌پردازیم.
۱. مبانی هستی‌شناختی دکترین سیاست خارجی قرآنی
نظام توحیدی حاکم بر جهان اولین و مهمترین مبنای هستی‌شناختی این دکترین است. بر اساس آیه «إِنَّ الدِّینَ عِندَ اللَّهِ الْإِسْلَامُ» (آل‌عمران:۱۹)، نظام عالم بر پایه توحید استوار است و این اصل، ساختار روابط بین‌الملل را از منظر قرآنی تعریف می‌کند. رهبر معظم انقلاب در تبیین این مبنا می‌فرمایند: «جهان‌بینی توحیدی، مبنای حرکت ما در عرصه بین‌الملل است؛ یعنی اعتقاد به حاکمیت اراده الهی بر جهان و تاریخ، و باور به پیروزی نهایی حق بر باطل که قرآن کریم می‌فرماید: «وَقُلْ جَاءَ الْحَقُّ وَزَهَقَ الْبَاطِلُ إِنَّ الْبَاطِلَ کَانَ زَهُوقًا» (اسراء:۸۱).»
سنن الهی حاکم بر تاریخ دومین مبنای این دکترین است. از منظر قرآنی، تاریخ بشر تابع قوانین و سنت‌های الهی است. آیاتی همچون «تِلْکَ الْأَیَّامُ نُدَاوِلُهَا بَیْنَ النَّاسِ» (آل‌عمران:۱۴۰) و «إِنَّ اللَّهَ لَا یُغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى یُغَیِّرُوا مَا بِأَنفُسِهِمْ» (رعد:۱۱)، چارچوب تحلیل تحولات بین‌المللی را در این دکترین مشخص می‌کند.
۲. مبانی انسان‌شناختی و ارزش‌شناختی
کرامت ذاتی انسان یکی از اصول بنیادین در دکترین سیاست خارجی قرآن‌محور است. آیه «وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ» (اسراء:۷۰) بیانگر این اصل است. رهبر معظم انقلاب بر مبنای این اصل قرآنی، دیپلماسی مبتنی بر احترام متقابل و حفظ کرامت انسانی را ترسیم نموده‌اند.
عدالت به‌مثابه ارزش محوری در این دکترین جایگاه ویژه‌ای دارد. آیات متعددی همچون «لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَیِّنَاتِ وَأَنزَلْنَا مَعَهُمُ الْکِتَابَ وَالْمِیزَانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ» (حدید:۲۵)، عدالت‌خواهی را مبنای تعاملات بین‌المللی قرار می‌دهد. این اصل در مواضع صریح جمهوری اسلامی در قبال مسائلی چون فلسطین، کشمیر و دیگر مناطق بحران‌زده جهان متجلی شده است.
۳. اصول راهبردی و عملیاتی دکترین
الف- اصل عزت، حکمت و مصلحت: این سه‌گانه که رهبر معظم انقلاب آن را به‌عنوان شاخص اصلی سیاست خارجی ترسیم کرده‌اند، برگرفته از آیات قرآنی و سیره معصومین(ع) است:
عزت (مستند به آیه «وَلِلَّهِ الْعِزَّةُ وَلِرَسُولِهِ وَلِلْمُؤْمِنِینَ»): یعنی حفظ استقلال، هویت اسلامی و منافع ملی در تعاملات بین‌المللی و نفی هرگونه سلطه‌پذیری.
حکمت (مستند به آیه «ادْعُ إِلَى سَبِیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَةِ»): به معنای خردورزی استراتژیک، واقع‌بینی و درک دقیق محیط بین‌المللی، و اتخاذ تاکتیک‌های مناسب برای تحقق اهداف راهبردی.
مصلحت (برگرفته از قواعد فقهی و اصول اسلامی): تشخیص اولویت‌ها و منافع ملی و اسلامی در شرایط مختلف زمانی و مکانی با لحاظ کردن محدودیت‌ها و فرصت‌ها.
ب- اصل نفی سبیل: برگرفته از آیه «وَلَن یَجْعَلَ اللَّهُ لِلْکَافِرِینَ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ سَبِیلًا» (نساء:۱۴۱)، این اصل به‌عنوان یکی از مبانی فقهی-حقوقی سیاست خارجی، هرگونه سلطه بیگانگان بر امور مسلمین را نفی می‌کند. رهبر معظم انقلاب این اصل را در قالب راهبرد «نه شرقی، نه غربی» و «استقلال سیاسی» تبیین نموده‌اند.
تحلیل عملکردی نشان می‌دهد این اصل در عصر کنونی، به حفظ استقلال راهبردی ایران در معادلات بین‌المللی انجامیده و الگویی برای کشورهای مستقل ارائه کرده است.
ج- اصل وحدت امت اسلامی: آیات متعددی همچون «إِنَّ هَذِهِ أُمَّتُکُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَأَنَا رَبُّکُمْ فَاعْبُدُونِ» (انبیاء:۹۲) و «وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعًا وَلَا تَفَرَّقُوا» (آل‌عمران:۱۰۳)، مبنای این اصل راهبردی است. رهبر معظم انقلاب با استناد به این آیات، وحدت جهان اسلام را به‌عنوان یک ضرورت استراتژیک مطرح نموده‌اند.
این راهبرد در عمل به شکل‌گیری محور مقاومت اسلامی و ائتلاف‌های منطقه‌ای انجامیده که توانسته موازنه قدرت را در منطقه غرب آسیا دگرگون سازد.
د- اصل حمایت از مستضعفان: بر اساس آیات «وَنُرِیدُ أَن نَّمُنَّ عَلَى الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِینَ» (قصص:۵) و «وَمَا لَکُمْ لَا تُقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَالْمُسْتَضْعَفِینَ» (نساء:۷۵)، حمایت از مظلومان و مستضعفان جهان یکی از اصول راهبردی سیاست خارجی قرآن‌محور است. رهبر معظم انقلاب این اصل را در قالب «دیپلماسی مقاومت» و «حمایت از نهضت‌های آزادی‌بخش» تبیین کرده‌اند. این راهبرد، محور اقدامات جمهوری اسلامی در حمایت از مردم فلسطین، لبنان، یمن و دیگر ملت‌های تحت ستم بوده است.
ه- اصل تعامل سازنده با جهان: آیه «یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکُم مِّن ذَکَرٍ وَأُنثَى وَجَعَلْنَاکُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا» (حجرات:۱۳)، مبنای تعامل مثبت و سازنده با جهان است. رهبر معظم انقلاب با استناد به این اصل قرآنی، دیپلماسی فعال و تعامل مؤثر با کشورهای جهان، به‌ویژه همسایگان و کشورهای اسلامی را مورد تأکید قرار داده‌اند.
سیاست نگاه به شرق و گسترش روابط راهبردی با قدرت‌های نوظهور شرقی، تقویت پیمان‌های منطقه‌ای و حضور فعال در سازمان‌های بین‌المللی، از نمودهای عملیاتی این اصل است.
۴. سازوکارهای اجرایی دکترین
الف- دیپلماسی چندلایه: رهبر معظم انقلاب با الهام از الگوی قرآنی، دیپلماسی چندلایه‌ای را ترسیم کرده‌اند که در آن، علاوه بر دیپلماسی رسمی، لایه‌های دیگری همچون دیپلماسی عمومی، دیپلماسی فرهنگی و دیپلماسی مقاومت نیز فعال هستند.
ب-قدرت بازدارندگی: بر اساس آیه «وَأَعِدُّوا لَهُم مَّا اسْتَطَعْتُم مِّن قُوَّةٍ وَمِن رِّبَاطِ الْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّکُمْ» (انفال:۶۰)، تقویت قدرت بازدارندگی یکی از سازوکارهای اجرایی این دکترین است. رهبر معظم انقلاب با تأکید بر این اصل قرآنی، راهبرد تقویت توانمندی‌های دفاعی و امنیتی کشور را به‌عنوان پشتوانه دیپلماسی فعال ترسیم نموده‌اند.
نتیجه‌گیری
دکترین سیاست خارجی قرآن‌بنیاد که در منظومه فکری رهبر معظم انقلاب تبیین شده، الگویی منسجم، نظام‌مند و کارآمد از دیپلماسی اسلامی را ارائه می‌دهد. این دکترین با جمع میان آرمان‌گرایی و واقع‌بینی، اصول ثابت و روش‌های متغیر، و توجه همزمان به مبانی ارزشی و مقتضیات عصری، راهبردی جامع برای تأمین منافع ملی و تحقق آرمان‌های اسلامی فراهم آورده است.
تحلیل روندهای بین‌المللی نشان می‌دهد در عصر افول هژمونی غرب و شکل‌گیری نظم چندقطبی جدید، این دکترین می‌تواند جایگاه راهبردی جمهوری اسلامی ایران را در معادلات جهانی ارتقا بخشد. شکل‌گیری محور مقاومت، گسترش نفوذ منطقه‌ای ایران، و تقویت همگرایی با قدرت‌های نوظهور، از دستاوردهای این رویکرد راهبردی است.
بی‌تردید، دکترین سیاست خارجی قرآن‌بنیاد با محوریت اصول عزت، حکمت و مصلحت، نقشه راه روشنی برای دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران در دهه‌های آینده ترسیم می‌کند. پایبندی به این اصول راهبردی، ضمن حفظ استقلال و هویت اسلامی، زمینه ارتقای جایگاه ایران در نظام بین‌الملل و تحقق تمدن نوین اسلامی را فراهم خواهد ساخت.
منبع: سایت بصیرت
نظرات بینندگان
آخرین مطلب
پربیننده ترین
پربیننده ترین
ارسال خبرنامه
برای عضویت در خبرنامه سایت ایمیل خود را وارد نمایید.
