سردرگمی دیپلماسی کاخ سفید در قبال ایران

سیامک باقری
بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم
در روزهای اخیر شاهد دو موضعگیری متضاد از سوی مقامات کاخ سفید و مجامع مطالعاتی و کارشناسی و محافل رسانه ای آمریکا در خصوص جمهوری اسلامی ایران بودیم؛
1- موضعگیری تعامل گرایانه، رایس وزیر امور خارجه آمریکا در طی هفته های گذشته ابتدا در کنگره آمریکا اعلام کرد که مقامات آمریکایی در حال بررسی ارتباط مستقیم با ایران برای شکست شورشیان و استوار کردن حکومت عراق هستند و سپس وی بار دیگر در یک جلسه محرمانه تأکید کرد که الان بهترین زمان برای گفتگو با ایران است و از راه دیپلماسی مشکلات را حل می کنیم. متعاقب این موضع، خلیل زاد، سفیر آمریکا در عراق تصریح کرد که از طرف بوش رئیس جمهور آمریکا اجازه گفتگو با ایرانی ها را دارم.
«رایس» و «هادلی» مسئول شورای امنیت ملی بوش نیز با توضیح بیشتر سخنان خلیل زاد آن را تأیید کردند. البته در همین ایام به موازات موضعگیری سیاستمداران آمریکا، محافل پژوهشی و مطالعاتی این کشور نیز ضمن ارائه تصویری از جایگاه ایران در منطقه برای جلوگیری از چالش های آمریکا در منطقه پیشنهاد «مذاکره» و «معامله» با ایران را به کاخ سفید ارائه داده اند.
2-موضعگیری تقابل گرایانه: در هفته اخیر موضع دولتمردان آمریکا رویکرد تقابل گونه به خود گرفت. رایس برخلاف موضع قبلی ایران را مشکل ثبات در منطقه خواند، زلمی خلیل زاد تهران را به دخالت در امور داخلی عراق متهم کردو بوش رئیس جمهور آمریکا در مصاحبه با شبکه فاکس نیوز ایران را خطر واقعی توصیف و بار دیگر جمله معروف خود را تکرار کرد که ایران بخشی از محور شرارت است.
سوال این است که چه چیزی باعث شد که رویکرد متضادی در طی دو هفته از سوی مقامات آمریکایی اتخاذ شود برخی ممکن است بگویند موضعگیری جمهوری اسلامی درخصوص رژیم صهیونیستی عامل اصلی مواضع اخیر کاخ سفید بوده است این در حالی است که شواهد و دلایل عمیق تری باید توضیح دهنده رفتار دوگانه آمریکا باشد. به نظر می رسد دو رویکرد فوق عمدتا ناشی از دو تحول مهم در منطقه باشد. (اگرچه عوامل دیگری نیز در رفتارهای آمریکا نقش دارند)
1- شکست های آمریکا در منطقه؛ ناکامی آمریکا در منطقه ابعاد مختلفی را شامل می شود مهمترین آن شکست سیاست های این کشور در عراق است آمریکایی ها نه توانستند در فرایند امنیتی در عراق موفقیتی کسب کنند و نه موفق شدند فرایند سیاسی عراق را به نفع خود تمام نمایند. از همین رو کنت پولاک تأکید دارد که رویکردی که تا به حال در عراق در پیش گرفته ایم، به خوبی عمل نکرده است و ممکن است کاملا با شکست مواجه شود. مهمتر از همه واشنگتن تایمز در تحلیلی نوشت: وقتی پا به منطقه خاورمیانه می گذارید می بینید که بازنده جنگ عراق آمریکاست و برنده واقعی ایران است. بر همین اساس موسسات مطالعاتی و راهبردی آمریکا مانند موسسه راند وابسته به پنتاگون با تشبیه وضعیت آمریکا در عراق به موقعیت این کشور در ویتنام و افغانستان، به دولت بوش پیشنهاد کرد که تحت هر شرایطی باید با ایران در عراق همکاری کند.
البته ناکامی های کاخ سفید تنها به مساله عراق بر نمی گردد؛ شکست آمریکا در اجرای طرح خاورمیانه بزرگ، عدم ناتوانی این کشور در تحریک کشورهای منطقه علیه ایران، اختلال در سناریو عادی کردن روابط میان کشورهای عربی _ اسلامی با رژیم صهیونیستی عدم موفقیت در مهار حزب الله لبنان و تغییر در رژیم یا رفتار سوریه و شکست دیپلماسی آمریکا در مساله هسته ای ایران از جمله موارد دیگری است که واشنگتن را با چالش بزرگی مواجه ساخت.
به همین جهت ایلان برمان استاد دانشگاه دفاع ملی آمریکا که معاونت مشاوره ای سیاست خارجه آمریکا را برعهده دارد، در پژوهش جدید خود تحت عنوان جایگاه ایران در منطقه نوشت: امروز ایران بزرگترین چالش پیش روی آمریکاست.
2- افزایش قدرت و نفوذ ایران: به دنبال شکست های آمریکا، نفوذ و اقتدار ایران در منطقه آشکارتر گردید. نه تنها دولت ها و افکار عمومی منطقه به این موضوع اذعان دارند بلکه سیاستمداران و صاحب نظران و مجامع راهبردی غرب بویژه آمریکا نیز به آن معترفند. جفری کمپ یکی از شخصیت های با نفوذ آمریکا تصریح دارد که توانایی، ظرفیت و تمایل ایران به نفوذ در عراق در سطوح قدرت نرم و قدرت سخت بسیار زیاد است.
فراتر از این دیدگاه شورای سیاستگذاری خارجی آمریکا اخیرا ابراز داشته است این شورا تأکید کرد که جنگ آمریکا علیه تروریسم ایران را تبدیل به یک ابرقدرت منطقه ای در خلیج فارس کرده است.
جالب اینکه در روزهای اخیر مواضع مشابهی زیادی از سوی صاحب نظران آمریکایی مطرح شده است از جمله موسسه تحقیقاتی استراتژیک راند، شورای روابط خارجی آمریکا، موسسه مطالعاتی PINR و روزنامه هایی مانند واشنگتن تایمز، لس آنجلس تایمز و... در تحلیلی های مختلف خود ضمن نگرانی از افزایش قدرت ایران در منطقه، هر یک راه حل های متفاوتی برای مقابله با آن ارائه داده اند.
شکی نیست که روی کار آمدن دولت جدید در ایران و تغییرات حاصله در جهت گیری های سیاست خارجی عملکرد و موضع اقتدارگونه جمهوری اسلامی به همراه دیپلماسی تهاجمی و هوشمندانه در تصویر غرب و آمریکا نسبت به ایران بسیار موثر بوده است. لذا رویکردهای دوگانه آمریکا را می توان نشانگر سردرگمی و بی تصمیمی سیاست خارجی این کشور در قبال ایران توصیف کرد. «تعامل» یا تقابل اقداماتی از روی استیصال است تا گره های کلاف سردرگم دیپلماسی خود را در منطقه و ایران بگشاید.