رونق بورس اسلامی در ایران

بورس تهران در رتبه اول جهان
در حالی که بورسهای دنیا با مشکلات مالی ناشی از ورشکستگی اقتصاد آمریکا مواجه هستند، بورس تهران در رتبه اول جهان ایستاد.
در چهل و هشتمین مجمع عمومی و اجلاس جهانی بورس ها ، بورس تهران در یک سال گذشته به لحاظ رشد ارزش بازار در رده سوم جهان و از لحاظ تغییر ارزش معاملات و شاخص بازار رتبه اول جهان را به خود اختصاص داد.
به گزارش روابط عمومی بورس اوراق بهادار تهران ، چهل و هشتمین مجمع عمومی و اجلاس جهانی بورس ها به میزبانی بورس ایتالیا در شهر میلان با حضور روسا، مدیران عامل و نمایندگان 56بورس بزرگ دنیا در روزهای دوازدهم تا چهاردهم اکتبر برگزار شد.
در این اجلاس که تمرکز اصلی آن بررسی بحران کنونی بازارهای مالی جهان بود، بورس های مختلف مسائل و مشکلات خود را مطرح و راهکارها و اقداماتی را که معمول داشتند، تشریح کردند.تاکید اصلی شرکت کنندگان مبنی بر این بود که مشکل از بازارهای خارج از بورس که نظارت و شفافیت کمتری داشته و توزیع اطلاعات به درستی صورت نگرفته، آغاز شده است.
عدالت محوری دولت در بورس
دولت نهم با سیاستها و برنامه های عدالت محورانه خود، کمک زیادی به ارتقای شاخصهای بورس و بازار سرمایه و خصوصی سازی شرکتها و موسسه های ذی ربط دولتی نموده است که رهنمودها و تأکیدات رهبر معظم انقلاب اسلامی و قانون مجلس شورای اسلامی پیرامون چگونگی اجرای قانون سیاستهای کلی اصل 44 قانون اساسی، در این زمینه راهگشا و تسهیل کننده خواهد بود. همچنین بنابر راهبرد دولت، بورس و بازار سرمایه باید موتور محرکه اشتغال، تولید و رشد اقتصادی کشور باشد که لاجرم بر این منوال، میلیون ها نفر از مردم، از طریق سهام عدالت نیز، سهامدار بورس شده و خواهند شد.
شاید بتوان گفت دغدغه اساسی کشورهای در حال توسعه، نظم بخشیدن به فرایند سرمایه گذاری در سیستم اقتصادی است. برخی از اقتصاددانان معتقدند که بالا رفتن همزمان امنیت سرمایه گذاری و تمایل به سرمایه گذاری، شاکله سیستم اقتصادی را پربار و قوی می سازد. واضح است که رونق سرمایه و سرمایه گذاری عامل اصلی تحرک و رشد اقتصادی و به تبع آن توسعه ایران اسلامی است.
بازار سرمایه به سبب نقش اساسی آن در تجهیز منابع مالی، فعالیتهای اقتصادی و انباشت سرمایه، هم ترازی بخشهای پولی و واقعی اقتصاد و فراهم آوردن زمینه های دستیابی به رشد درون زای اقتصادی همراه با عدالت اجتماعی از اهمیت زیادی برخوردار است. اهمیت بازار سرمایه در مجموعه بازارهای مالی متشکل از بازار پول، سرمایه و بیمه از این رو است که انجام وظایف آن، یعنی تأمین مالی دراز مدت و مدیریت ریسک به طور معمول در توان و حوزه فعالیت دو بازار دیگر نمی گنجد. برای آنکه بازار سرمایه بتواند در توسعه اقتصاد ملی نقشی شایسته ایفا کند، باید قاعده مند، پویا و کارآمد باشد و در این راستا، آماده سازی بسترهای نهادی و قانونی متناسب با ایفای نقش فعال و برازنده آن، ضرورت دارد.
رویکرد اصلاح ساختار بازار سرمایه
مقارن با شروع دوره ریاست جمهوری دکتر محمود احمدی نژاد و سیاست گذاری جدید دولت نهم و با تصویب قانون جدید بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران، رویکرد اصلاح ساختار بازار سرمایه از سال 1384 آغاز گردید. با تأکید قانون جدید، امکان بهره مندی از نهادهای نوین در بازار سرمایه از جمله صندوقهای سرمایه گذاری و همچنین شرکتهای تأمین سرمایه فراهم آمد که با گذشت دو سال از استقرار سازمان بورس و اوراق بهادار (سبا)، جایگاه نهادهای مزبور نیز در بازار تثبیت گردیده است. همچنین توجه به ابزارسازی مالی در بازار سرمایه ایران در دوره جاری رونق گرفت و ابزارهای اسلامی نظیر صکوک برای عملیاتی شدن در بازار سرمایه ایران طراحی و معرفی گردید. ضمن آنکه با توجه به حساسیتهای بازار مسکن، بازار سرمایه در صدد برآمد با طراحی و معرفی ابزار مالی اوراق با پشتوانه رهن (MBS) در بازار سرمایه ایران، به گره گشایی از بازار مسکن بپردازد. می توان گفت، این توان در بازار سرمایه به وجود آمده که متناسب با نیاز سیستم اقتصادی کشور به ارائه ابزارهای متنوع مالی برای پوشش سلایق مختلف سرمایه گذاران بپردازد. سازمان بورس و اوراق بهادار با تشکیل کمیته های تخصصی از جمله کمیته فقهی تلاش می کند از ظرفیتهای بالای دین اسلام برای بهبود عملیات بازار و برطرف کردن پرسشهای موجود، به ویژه در حوزه ابزارسازی یاری گیرد، ضمن آنکه اهدافی همچون فرهنگ سازی (از سطوح ابتدایی تا پیشرفته) نیز سرلوحه کاری سازمان بورس و اوراق بهادار بوده است. به علاوه، تاکنون دهها آیین نامه در سبا به منظور حمایت از حقوق سرمایه گذاران مورد تصویب قرار گرفته که روند وضع مقررات لازم همچنان در حال پیگیری است. با سپردن وظیفه اداره بورسها به شرکت های سهامی عام و تعیین این هدف که این شرکتها با بهبود عملکرد خود برای اداره بازار (اوراق بهادار یا کالا) باید به بورس وارد شوند، در واقع از اهرمهای ترغیبی برای بهبود روند آتی نیز استفاده شده است.
بررسی کارکرد و جایگاه سازمان بورس و اوراق بهادار و سایر نهادهای ذی ربط بازار سرمایه هدفی است که این گزارش می کوشد به آن دست یابد. پیرو همین هدف، ابتدا به مرور تاریخی و بررسی وضعیت کنونی بازار سرمایه پرداخته می شود. نتایج نشان می دهد ظرفیت و توان بازار سرمایه ایران به ویژه بورس اوراق بهادار در حال افزایش می باشد. در ادامه، ضمن معرفی ارکان بازار سرمایه، به تبیین دستاوردهای سال گذشته سازمان بورس و اوراق بهادار، شرکتهای بورس اوراق بهادار و بورس کالا و همچنین شرکت سپرده گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه پرداخته می شود. در هر بخش به اهم رویکردها و قابلیتها اشاره خواهد شد.
تصویرکلی از عملکرد بازار سرمایه ایران در دولت نهم
به دلیل شفافیت اطلاع رسانی و برخورداری از سیستم معاملات مناسب در بورس اوراق بهادار تهران، به اطلاعات این بازار به عنوان شناسه بازار سرمایه ایران اکتفا می شود. امید است که با تشکیل بازار فرابورس، اطلاعات بازار سرمایه ایران کامل تر شود. این بازار در سال 1383 به دنبال صعودی بی سابقه وارد دوران رکود خود گردید. با تغییر ساختار نهادهای نظارتی بازار؛ یعنی به وجود آمدن سازمان بورس و اوراق بهادار و شرکتهای بورس، حفظ حقوق سرمایه گذاران و ممانعت از بروز حبابهای قیمتی یا سقوط بورسها در دستور کار قرار گرفته است. نظارت بر تسریع و صحت ارائه اطلاعات به منظور شفافیت هر چه بیشتر بازار نیز در همین راستا ارزیابی می شود. بازار اوراق بهادار در پایان دوره دولت گذشته با افت شدیدی مواجه گردید که این روند با تلاش مدیران و متخصصان بازار سرمایه اصلاح شد، ضمن آنکه بازار سرمایه در سالهای 1385 و 1386 به احیای مجدد خود پرداخت و اکنون در سال 1387 به رشد قابل توجهی در شاخصهای ارزیابی نایل گردیده است.
عوامل موثر در موفقیت خصوصی سازی
به طور حتم غرض از اجرای هر فعالیتی، حصول موفقیت در آن است. چگونگی دستیابی به موفقیت و آسیبهای احتمالی و تهدیدکننده روند خصوصی سازی است. در این بخش با دسته بندی ساده ای از فرآیند خصوصی سازی، کوشش می شود نکات کلیدی خصوصی سازی استخراج شود:
الف) انتخاب هدف :
در اجرای هر کار اقتصادی بی شک اهدافی نهفته است و بسته به اولویت اهداف ، کوششها جهت خواهند یافت. می توان برخی اغراض خصوصی سازی را چنین برشمرد:
- کاستن از حضور دولت در اقتصاد و افزایش توان بخش خصوصی داخلی (هدف کلی)؛
- بهبود استفاده از منابع تولید (هدف جزئی)؛
- بهبود کالاها و خدمات ارائه شده به مصرف کنندگان (هدف جزئی)؛
- باز کردن فضای اقتصادی برای حضور سرمایه گذاران خارجی (هدف جزئی).
ب) بسترسازی:
پس از هدف گذاری، بستر سازی معنا می یابد. لزوم و نحوه بسترسازی با توجه به اولویت اهداف خصوصی سازی معنا می یابد. مهمترین نکته آن است که جامعه ظرفیت پذیرش تغییر رویه و رویکرد را داشته باشد. این مهم وابسته به تغییر قوانین و تعریف حقوق بخش خصوصی در قبال واگذاریها و خصوصی سازی است.
بنابراین، مهمترین ابعاد بستر به صورت «حقوقی و قانونی» و «فرهنگی» قابل طبقه بندی هستند.
ج) عملیاتی کردن واگذاریها و کنترل فرآیند :
به نظر می رسد به دلیل ماهیت شرکتهای دولتی که اموال عمومی محسوب می شوند، نحوه واگذاری آنها با حساسیت بسیاری پیگیری می شود، ضمن آنکه بیم شکل گیری تخلفات در زمینه تملک آنها همواره وجود دارد. به همین منظور، شفاف سازی و کنترل واگذاریها از اهمیت ویژه ای برخوردار خواهد بود. پیداست که هیچ روشی کاملاً و به صورت اکیداً عادلانه به انجام نمی رسد. اینجاست که موضوع روش مطلوب خصوصی سازی مطرح می گردد که ضمن شفافیت در اجرا، قابلیت کنترل حال و آتی آن میسور باشد.
گزینه های پیش روی خصوصی سازی عبارتند از :
- فروش سهام از طریق بازار اوراق بهادار (sip)
- فروش دارایی ها (مزایده)
- فروش کوپنی
روش SIP متداول ترین روش خصوصی سازی است. عرضه سهام می تواند به تعمیق بازار سرمایه داخلی ، افزایش نقدینگی و رشد بالقوه اقتصادی منجر شود. اما اگر بازارهای سرمایه به میزان کافی توسعه نیافته باشند، مشکل نبود خریدار کافی و هزینه معاملاتی (به دلیل افزایش فشار برای آندرپرایسینگUnder pricing) افزون خواهد شد. به همین دلیل، بسیاری از دولتهای (به ویژه کشورهای صنعتی) شرکتهایشان را در بازارهایی توسعه یافته و دارای نقدشوندگی بالا، درج می کنند.
اقدامات انجام شده در سال گذشته
مدیریت پژوهش، توسعه و مطالعات اسلامی با هدف انجام تحقیقات کاربردی و حمایت از تحقیقات بنیادین در صنعت اوراق بهادار، در ساختار سازمان بورس و اوراق بهادار به عنوان مقام ناظر بازار سرمایه ایران جای گرفته است. از آن جا که وضع قوانین و مقررات، تابع نتایج تحقیقات انجام شده و دریافت واقعیتهای بازار سرمایه است، اهمیت وجود چنین مرکزی در نهاد ناظر خود را دو چندان می نمایاند.
کارشناسان، محققین و تحلیل گران این مدیریت، علاوه بر انجام تحقیقات در خصوص نهادها و ابزارهای مالی و موضوعات مالی اسلامی، به تدوین آئین نامه ها و دستورالعملهای پیشنهادی پرداخته و در طول اجرا با پیگیری شرایط بازار، آن را به روز می کنند. این گروه همچنین طیف گسترده ای از موضوعات مرتبط با بازار سرمایه را با رویکردی مستقل مورد بررسی و تحقیق قرار داده و یا بر انجام چنین تحقیقاتی نظارت می کنند.
لزوم تمرکز بر موضوعات مالی اسلامی و احکام فقهی در راستای طراحی ابزارهای نوین مالی، طراحان ساختار سازمان بورس و اوراق بهادار را بر آن داشته تا مأموریت جدیدی را با این عنوان به مرکز تحقیقات و توسعه بازار سرمایه ایران در ساختار قبل سازمان کارگزاران و مدیریت پژوهش، توسعه و مطالعات اسلامی در ساختار کنونی سازمان بورس و اوراق بهادار محول سازند. وجود کارشناسان مالی اسلامی در این مدیریت، این امکان را ایجاد کرده تا ضمن ارتباط با محافل فقهی، زبان مشترکی با عنوان مالی اسلامی بین بازار سرمایه و این محافل ایجاد شود.
وظیفه دیگری که بر عهده این مدیریت گذارده شده، فعالیتهای فرهنگ سازی و آموزش عمومی است که از سال 1383 برگزاری دوره های آموزشی در تهران و بورسهای مناطق آغاز گردیده است. پس از تشکیل شرکت بورس و انتقال مدیریت بورسهای منطقه ای، این فعالیتها به شکلی هماهنگ بین سازمان بورس و اوراق بهادار، شرکت بورس و بورسهای مناطق ادامه خواهد یافت.
حمایت از تحقیقات دانشجویی در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری نیز از مأموریتهای دیگر این مدیریت است. محققین این مرکز، راهنمایی های جامعی به دانشجویانی که موضوع آنها در اولویتهای تحقیقی این مرکز قرار دارد، ارائه می دهند. سه کمیته تخصصی با عناوین کمیته فقهی، کمیته فرهنگ واژگان بازار سرمایه و کمیته تدوین مقررات در راستای اهداف متصور برای مدیریت پژوهش و توسعه و مطالعات اسلامی سازمان بورس و اوراق بهادار به فعالیت می پردازند.