سیاست خارجی دولت نهم

دکتر ابوذر گوهری مقدم: سیاست خارجی جمهوری اسلامی همانند بسیاری از کشورها دوره های مختلفی را طی کرده است که طبیعتا این امر تحت تاثیر شرایط مختلف داخلی و خارجی می باشد. شرایط جامعه جهانی، نوع قطب بندی نظام بین الملل، مقدورات و محظورات بین المللی، دوستان و متحدان خارجی و... در حیطه بین الملل و نیز در حوزه داخلی نوع حکومت و تفکر دولتمردان نقش اساسی در تعریف سیاست های خارجی یک کشور دارد. البته لازم به ذکر است که تمامی کشورها تقریبا در سیاست خارجی خود از اصولی تبعیت می کنند که استراتژی های کلان آنها را مشخص می کند. به تعبیری هر سیاست خارجی دارای صحنه هایی از تداوم و تغییر می باشد. معمولا استراتژی های کلان یک کشور در بعد خارجی از تداوم برخوردارند و تنها تاکتیک های نحوه رسیدن به آنها با تغییر اوضاع داخلی متفاوت بوده و احتمالا تغییر می کند.
سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران نیز به تبع تحولات بین المللی و نیز داخلی از تداوم و تغییر برخوردار بوده است. گاهی سیاست خارجی ایران پس از انقلاب تحت تاثیر شرایط انقلابی در داخل و سردرگمی قدرت ها در خارج بوده و گاهی تحولات داخلی و جنگ آن را به سویی دیگر کشانده است. طبیعتا سیاست خارجی جمهوری اسلامی پس از جنگ بر اثر فروپاشی نظام دوقطبی و ضرورت بازسازی کشور به سوی عملگرایی و تاکید بر اقتصاد پیش رفت و پس از این دوره تنش زدایی گفتمان غالب کشور گردید. در این تفکر سعی گردیده رابطه کشور با همسایگان و نیز قدرت های منطقه ای و بین المللی تقویت شود تا در سایه این امر اهداف کلان تعریف گردد.
اما سیاست خارجی جمهوری اسلامی پس از روی کار آمدن دولت دکتر احمدی نژاد سمت و سویی جدید در تاکتیک ها و شیوه رسیدن به اهداف گرفته است. دولت نهم با تاکید بر برخی اصول محوری انقلاب اسلامی نوعی آرمانگرایی را در سیاست خارجی ترویج و تشویق می کند که به آرمانگرایی سیاست خارجی در دوران جنگ تحمیلی شباهت دارد. به عبارتی سعی شده است با تاکید بر آموزه های دینی و انقلابی برخی اصول و راهکارهایی که در واقع کم رنگ شده بود، مجددا مورد تاکید قرار گیرد. از این رو نزدیکی به کشورهای جهان سوم و قدرت های جدید منطقه ای و بین المللی در دستور کار قرار گرفته است. به عبارتی ائتلاف سازی ایران به سمت کشورهای غیرمتعهد و دوستان جمهوری اسلامی تمایل پیدا کرده است. بار دیگر تسخیر قلوب مردم جهان و بالاخص مسلمانان و ملت های آنان مورد تاکید قرار گرفته است. مورد خطاب قرار دادن مردم و ملت های مختلف حتی ابرقدرت ها و نوشتن نامه هایی از سوی ریاست جمهوری به رهبران دنیا به منظور گوشزد کردن برخی نکات به آنها، نشان از تبعیت نوعی سیاست خارجی هنجارشکن و در نوع خود بی نظیر می باشد. بازگو کردن بسیاری از نکات که هر چند جزو اصول اساسی انقلاب بوده و به بیانی صریح و شفاف و به نوعی اتخاذ سیاست خارجی تهاجمی از ویژگی های دوره جدید سیاستگذاری خارجی کشور است. نمونه هایی از این امر را می توان در پرونده هسته ای ایران به خوبی مشاهده کرد. دولت نهم با مقاومت در برابر زورگویی های قدرتمندان بار دیگر اثبات کرد همیشه امتیاز دادن به غرب باعث رسیدن به نتیجه مطلوب نخواهد شد، بلکه اتخاذ یک سیاست ابتکاری و همراه با حفظ اقتدار کشور سبب کسب موفقیت هایی در این زمینه خواهد شد.
مجموعه این عوامل به همراه درنظر گرفتن درجه ای از عقلانیت در دیپلماسی خارجی سبب شده است نوع و پارادایمی جدید در سیاست خارجی جمهوری اسلامی بوجود آید که بدون تردید تلفیقی از آرمانگرایی و شعارهای انقلابی بوده و در ضمن با نوعی عقلانیت و درایت ناشی از تجربه 27 ساله عمر انقلاب اسلامی، همراه بوده است.
به طور خلاصه ساختارشکنی، مخاطب قرار دادن ملت ها به جای دولت ها، انتقاد صریح از بلوک بندی های جهانی و سازمان های بین المللی، نزدیک شدن و ائتلاف سازی با غیرمتعهدها و قدرت های نوظهور جهانی، اعلام صریح آرمان های انقلاب در بعد خارجی، دیپلماسی تهاجمی به جای انفعال از خصوصیات بارز سیاست خارجی جمهوری اسلامی در دولت نهم می باشد.