ترکیه؛ دیپلماسی تعقیب داغ و مهار سیاسی

علی امینی
دولت ترکیه طی روزهای اخیر آرایش نظامی خود در مرزهای منتهی به شمال عراق را همچنان حفظ کرده و از درگیری های نظامی گسترده در این مناطق سخن می گوید. از سوی دیگر تحرکات سیاسی گسترده ای را با کشورهای همسایه، دولت اشغالگر واشنگتن، برخی از اعضای ناتو و اتحادیه اروپا شروع کرده تا هم اقدام خود را توجیه نماید و هم اینکه آنها را با خواسته های خود همراه کند. با این وجود در هفته گذشته و قبل از اجلاس استانبول برای عدم عملیات گسترده نظامی در شمال عراق شروطی را مطرح کرده که تحقق برخی از آنها امکان پذیر نمی باشد. این شروط عبارتند از:
1. دستگیری برخی از رهبران پ.ک.ک در شمال عراق و تسلیم آنها به دولت آنکارا؛
2. مسدود کردن دفاتر سیاسی، نظامی و لجستیکی سازمان پ.ک.ک در شمال عراق و بغداد؛
3. مسدود نمودن دارایی های پ.ک.ک در اروپا و آمریکا؛
4. تحویل برخی از شخصیت های اقلیم کردستان عراق؛ (در اینجا منظور دولت آنکارا پسر مسعود بارزانی است)؛
5. تشکیل کمیته ای به منظور تحقیق در خصوص شرکت هایی که از پ.ک.ک حمایت مالی، لجستیکی و نظامی به عمل می آورند.
6. توقف فعالیت های شرکت ها و موسساتی که از سازمان پ.ک.ک حمایت مالی می کنند. دولت ترکیه در کنار شروط مذکور تاکید کرده که مذاکرات را صرفا با دولت مرکزی بغداد انجام می دهد و هیچ گونه مذاکره ای را با گروه های کردی اعم از حکومت اقلیم کردی شمال عراق و یا نمایندگان پ.ک.ک انجام نمی دهد. این تاکید ترکیه به دنبال درخواست دولت مرکزی بغداد و سایر بازیگران محلی انجام گرفت که از دولت آنکارا خواستند به جای تهدید به عملیات نظامی در شمال عراق و بحرانی کردن منطقه، موضوع را از طریق سیاسی و دیپلماسی و مذاکره با طرف درگیر دنبال کند. ترکیه همچنین طی روزهای اخیر و پس از بیان شروطش تهدید کرده که ممکن است برق مناطق شمالی عراق را قطع نماید. در این صورت زندگی مردم مناطق اقلیم کردی و از جمله استان های دهوک، کرکوک، موصل و... مختل می شود و این امر ممکن است ترکیه را با دشواری های امنیتی مضاعفی مواجه نماید.
با توجه به نوع تهدیدات دولت ترکیه و اقداماتی که در سطح ملی و داخلی انجام داده به نظر می رسد دو هدف کلی و اساسی را دنبال می کند.
الف) معطوف کردن توجه ارتش از تحولات داخلی به موضوعات مرزی و منطقه ای؛
ارتش ترکیه خود را حافظ نظام لائیک می داند و تحولات سیاسی اخیر انجام شده در ساختار قدرت این کشور نگرانی‌های نظامیان را فراهم نموده است. از این رو اردوغان با طرح تهدیدات امنیتی پ.ک.ک عملا نگاه ارتش را از امور داخلی به مسائل امنیتی مرزی معطوف نموده است.
ب) گسترش نفوذ ترکیه در شمال عراق و توسعه موقعیت ژئوپلتیک منطقه ای با ترکیه پس از اشغال عراق به دلیل مخالفتی که با درخواست آمریکا برای حمله به عراق از خاک ترکیه داشت همواره در حاشیه تحولات سیاسی و امنیتی عراق بوده و طی 5 سال گذشته هیچ گونه نقشی در متن تحولات این کشور اشغال زده نداشته است. از این رو خود را یکی از بازندگان اصلی تحولات جاری عراق و آینده آن می داند لذا با طرح موضوعاتی از قبیل مقابله با تروریسم و گروه هایی همچون پ.ک.ک تلاش می کند فرصت سازی نماید و موقعیت مطلوب خود را در تحولات عراق تعریف کند. به این ترتیب نگاه ترکیه به شمال عراق، تنها یک «نگاه امنیتی» نیست بلکه نگاهی «استراتژیک و ژئوپلتیک» است و آنکارا تلاش دارد تا با بهانه قراردادن مسائل امنیتی، برای خود فرصت استراتژیک مطلوب فراهم نماید تا موقعیت ژئوپلتیک منطقه ای خود را مجددا بازتعریف نماید.
در این صورت آنکارا بایستی ملاحظاتی همچون تاثیر اقدامات آن در شمال عراق بر روابط این کشور با همسایگان، ناتو، آمریکا و اتحادیه اروپا را مدنظر قرار بدهد. دولتمردان ترک با هدف تعمیق نفوذ استراتژیک خود در شمال عراق و در تحولات سیاسی و امنیتی این کشور از دو مشی «تعقیب داغ» و «مهار سیاسی» بهره برداری می کنند. در تعقیب داغ آنکارا رویه ای متفاوت از گذشته هم در حوزه نظامی و هم در عرصه سیاسی در قبال پ.ک.ک اتخاذ نموده است و این گویای آن است که دیدگاه ترکیه، صرفا امنیتی نیست بلکه استراتژیک است و آن کسب موقعیت و جایگاه مطلوب در شمال عراق و تحولات این کشور قبل از ایجاد ثبات در این کشور می باشد. مهار سیاسی نیز دیگر ابزار دیپلماسی فعال ترکیه است که در قبال سایر بازیگران محلی، منطقه ای و بین المللی برای پیشبرد مد نظر گرفته است. ترکیه با استفاده از این دو مشی توامان، منافع استراتژیک خود در شمال عراق را دنبال می کنند.