انسجام اسلامی در پرتو کلام الهی

جای هیچگونه تردیدی نیست که از جمله مهم ترین موضوعاتی که امروزه جهان اسلام با آن دست به گریبان است وحدت اسلامی است. اگر ادعا کنیم حساس ترین مسئله ای که امامان شیعه در طول زندگانی، برای تحقق آن در عالم خارج براساس قرآن کریم و سنت نبوی اهتمام داشته اند، وحدت و یکپارچگی امت اسلامی در چارچوب کلی جهان اسلام است سخنی به گزاف نگفته ایم. هدف آن بزرگواران محافظت از عظمت و شکوه این موجودیت در برابر دشمنان و در کمین نشستگان اسلام بود. نیز در اندیشه تحقق بخشیدن به مصلحت برتر اسلام در ساختن امت و شکوفایی مثال زدنی آن در حرکتی شتابنده و روشن به سوی خداوند متعال بودند. شکی نیست که این شکوفایی جز در فضایی آکنده از دوستی و گفتار نیک و برخوردهای سازنده قابلیت ظهور نمی یابد، جوی که در آن از کینه توزی و تعصبات کور و جدایی میان فرق و مذاهب و سازمان های خبری نباشد و پدیده های جاهلیت زده ای که برون داد طبیعی اعمال هواپرستانه پاره ای از احکام گمراه و سلاطین ستمگر است که زمام امور مردم را غاصبانه در دست گرفته و در زمین خدا به مصداق قرآن دامنه ستم و تباهی را گسترش می دهند به چشم نخورد.
در آغاز سالی که از سوی مقام معظم رهبری به عنوان سال همبستگی و مشارکت نامیده شده و همزمان با هفته وحدت به بررسی نکاتی چند پیرامون راهکارهای وحدت و همبستگی می پردازیم. وحدت اسلامی یکی از مهم ترین ضرورت ها برای حضور و ایستادگی در رویارویی تمدن ها است ولی این وحدت شدیداً نیازمند انگیزه و زمینه است.
انگیزه های وحدت اسلامی
1- وحدت اسلامی فراهم کننده قدرتی حقیقی است که می تواند پس از خداوند متعال، تکیه گاه استواری برای مسلمانان در رویارویی های فرهنگ ها و تمدن ها باشد زیرا اگرچه مسلمانان از نیروی عظیم انسانی، امکانات مادی فراوان، موقعیت های استراتژیک مهم، روحیه معنوی بالا، و فرهنگ و دیدگاه اعتقادی و فکری پیشرفته ای در نگرش به زندگی برخوردار هستند، اما چنانچه میان این اجزا و عناصر پراکنده هماهنگی ایجاد نکند، این مجموعه عظیم، بیش از طعمه ای در چنگال دشمنان نخواهد بود.
2ـ وحدت اسلامی می تواند زمینه های گسترده ای برای پژوهش و بحث و بررسی و اجتهاد و استنباط از منابع اسلامی فراهم آورد و بدین وسیله به رویارویی های فکری فرهنگی و حل مشکلات انسانی که ثمره پیشرفت های مادی و تحولات علمی اجتماعی است مدد رساند روشن و بدیهی است که چنین امکان وسیعی برای تحقیقات و بررسی ها تنها در سایه آرامش و تفاهم و آزادی ابزار عقیده و ارج و احترام اندیشه و تلاش های دوستانه و برادرانه، به وقوع می پیوندد.
3ـ وحدت اسلامی می تواند زمینه های رشد و پیشرفت را در تمامی جنبه های مادی و معنوی فراهم کند.
زمینه های وحدت اسلامی
الف: ارائه دیدی کلی و عمومی راجع به نقش دین در زندگی و این که آیا دین تنها رابطه ای روحی و پیوندی قلبی میان انسان و خدا و اعمال عبادی و اصول اخلاقی است که انسان بدان پایبند باشد؟ یا حوزه تأثیرگذاری دین، گسترده تر و فراتر از دین، در برگیرنده تمامی جنبه های اجتماعی و اقتصادی و اداری و سیاسی و ارتباطات انسانی در زندگی است.
ب: اتخاذ موضعی کلی در قبال حقوق بشر در اندیشه و عمل و اعمال عبادی مسلمانان و حقوق اجتماعی پیروان مذاهب اسلامی، بطوری که اولاً نتوان اتباع این و آن مذهب را از حقوق اساسی شان که همراه دیگر شهروندان مسلمان در لزوم برخورداری از آنها مشترکند و صرفاً به خاطر انتساب به مذهبی خاص، محروم ساخت. و ثانیاً: مسأله انتساب به مذهب خاص، به امتیاز یا نقطه ضعفی به نفع یا ضرر اشخاص، تبدیل نگردد.
ج: داشتن دیدگاهی کلی در قبال دشمنان اصلی اسلام، چه در جنبه اعتقادی مانند جریان الحاد و اباحی گری اخلاقی یا در جنبه های سیاسی همچون جریان کفر جهانی.
د: اختلافات مذهبی که باید با نگاهی کلی و روشن بدان نگریست تا بتوان بر خورد صحیحی با آنها صورت داد، چون وحدت را در این زمینه به معنای متحد کردن تمامی مذاهب در یک مذهب مشترک گرفتن، هیچ مفهوم صحیحی ندارد بلکه اصولاً در این زمینه نخست باید آراء پیروان مذاهب و آیین های عبادی و شخصی شان را محترم شمرد و آنگاه روش های تحقیق و بررسی و اسلوب های نقد و گفتگو را بدور از غرضورزی ها و شک و گمان ها متحد ساخت.
ح: هماهنگ کردن دیدگاهی کلی راجع به اساس ساختار حکومت اسلامی و نقش آن در زندگی سیاسی اجتماعی، بطوری که مانند عرصه دموکراسی در جهان معاصر، تناقضی میان اشکال مطروحه برای حکومت پیش نیاید.
وحدت اسلامی از دیدگاه قرآن
قرآن کریم موضوع وحدت و اختلاف را تفصیلاً مورد بحث و بررسی قرار داده است. از یک سو فرایند اختلاف را در تاریخ انسان همراه با علل و عوامل پیدایش و راهکار بر چیدن آن، مطرح ساخته و از سوی دیگر مسئله وحدت و یکپارچگی را در کنار اصول و راه های دستیابی به همبستگی، ارائه کرده است. همین طور، پدیده وحدت و اختلاف در جامعه اسلامی و خود راهکار ظهور اتحاد در بین مسلمانان، از نگاه قرآن دور نمانده است.
1ـ فرایند وحدت و اختلاف در تاریخ انسان از دیدگاه قرآن
در یک نگاه کلی این فرایند به دو شاخه اصلی تقسیم می شود؛
الف) اختلاف و وحدت به مثابه پدیده ای انسانی ؛
ب) اختلاف و وحدت در میان ادیان الهی؛
در مورد شاخه اول، قرآن کریم اساساً زندگی انسان را به سان جامعه ای بر شمرده که رفتارها و روابط همگون و یکسانی را در آغاز پی ریخته است «مردم، امتی یگانه بودند، پس خداوند پیامبران را نویدآور و بیم دهنده برانگیخت و با آن کتاب (خود) را به حق فرو فرستاد تا میان مردم در آنچه با هم اختلاف داشتند داوری کند و جز کسانی که (کتاب) به آنان داده شد پس از آنکه دلایل روشن برای آنان آمد ـ به خاطر ستم (و حسدی )که میانشان بود، (هیچ کس) در آن اختلاف نکرد. پس خداوند آنان را که ایمان آورده بودند، به توفیق خویش، به حقیقت آنچه که در آن اختلاف داشتند، هدایت کرد و مردم جز یک ملت نبودند، پس اختلاف پیدا کردن و اگر وعده ای از جانب پروردگارت مقرر نگشته بود، قطعاً در آنچه بر سر آن با هم اختلاف می کنند، میانشان داوری می شد.
قابل ذکر است که شرایط خاص حاکم بر زندگی انسان و محیط زندگی او، با توجه به میزان نیازها و خواسته های او، با پیدایش و استمرار وحدت، سازگاری تام داشته باشد. هر قدر بر وسعت دایره امکانات و توان انسان افزوده می شود همان اندازه نیز از توان او بر نفوذ و تسلط او بر زمینه های جدید حیات اجتماعی که گاه با سایر عرصه ها در تناقض است، کاسته و در نتیجه امکان وصول به اتحاد را با دشواری بیشتری روبرو می کند. سطح فرهنگ و دانش بشری نسبت به ابزارها و اسبابی که آفاق و مقاصد نوینی در جلوی چشم آدمیان می گشاید در این زمینه بی تأثیر نیست. در آغازین مرحله زندگی انسان که فطرت خدادادی بر آدمی تسلط تام دارد و در شرایط مناسب، او را به جلوه هدایت می کند، می توان تصور کرد که پاره ای تجاوزات فردی ناشی از هوا و هوس گاه پیش آید اما خیلی زود پس از خاموشی آتش کینه، حسد، خشم و یا شهوت، به فطرت پاک خویش برگردد. قرآن در این باره از حادثه فرزندان آدم گفتگو می کند. با پشت سر گذاشتن این مرحله و عبور از برهه زمانی مشخصی که جامعه انسانی در آن اثناء به تدریج شکل کامل تری به خود می گرفت و بر جمعیت نیازها و خواسته هایش می افزود، دوران اختلاف آغاز گردید. آنچه در این زمینه استنباط می توان کرد، آن که بشریت همواره در تمامی دوران های زندگی خویش، محکوم قانونی به نام قانون اختلاف بوده است.
و اگر پروردگار تو می خواست، قطعاً همه مردم را امت واحدی قرار می داد در حالی که پیوسته در اختلافند مگر کسانی که پروردگار تو به آنان رحم کرده، و برای همین آنان را آفریده است.» بر این مبنا، باید گفت: اختلاف همچون واقعیتی خارجی، پیوسته در مراحل گوناگون تاریخی، حضور خود را حفظ کرده و خود معلول قانون دیگری است که خداوند در زندگی انسانی حاکم کرده است. این قانون همان قانون امتحان و آزمایش است. چنین قانونی را باید تنها راه پرورش و تکامل امت ها و افراد صالح دانست که با اختیار و خواست خویش، علی رغم روییدن خواست ها و پیدایش نیازها، در این مسیر گام نهاده اند، این دنیای پرزرق و برق در عین حال، کوره امتحان آدمی و فرصت عمل برای دستیابی به کمال روحی و معنوی او نیز هست. «آیا مردم پنداشتند که تا گفتند ایمان آوردیم، رها می شوند و مورد آزمایش قرار نمی گیرند؟» «همان (خدائی) که مرگ و زندگی را پدید آورد تا شما را بیازماید که کدامتان نیکوکار ترید.
حاصل اصلی پیدایش اختلاف در میان انسان، هوا و هوس اوست که خداوند آن را همچون نیروی جاذبه ای که در فرایند اراده و اختیار، با نیروی عقل و فطرت برابری کند، قرار داده است. و در صورت هواپرستی آدمی و خرج از راه هدایت و عقلگرایی به دلیل تعدی هواپرستان بر مردم و مجموعه هستی و نیز به سبب تضاد مصالح افراد و رقابت های ناصحیح در رسیدن به جاه و مقام و قدرت و شهوت، پیدایش اختلاف امری کاملاً طبیعی است. بر طبق آموزه های قرآن کریم، این نوع اختلاف، نخستین اختلافی بوده است که از بستر تاریخ انسان سر بر آورده و ملائک بنا به طبیعت آفرینش او، انتظار آن را داشته اند.
اختلافاتی که منشأ هوا و هوس داشت در فضایی پدیدار شد که زندگی انسان دگرگون گشته و در ضمن تحولی عمیق، پیچیدگی و ترکیب در آن پدید آمده بود. در نتیجه، آدمی دیگر با تکیه بر اندیشه و استعدادهای خویش، به تنهایی نمی توانست بر مشکلات پیچیده و عمیقی که در زندگی با آنها روبرو می شد فایق آید این تحول با ظهور تحولی دیگر یعنی نزول کتب آسمانی و بعثت پیامبران مقارن گشت. هدف آن بود که مردم به راه صلاح و هدایت رهنمون شوند و پیامبران به حق و عدالت درباره اختلاف ها و نزاع های آدمیان حکم دهند. گذشته از اینها قرآن کریم به قصد از میان بردن اسباب اختلاف و گشودن راه تکامل در پیش پای یکایک افراد و جوامع انسانی و آگاه ساختن و پندآموزی به آدمیان دو سنت دیگر را پایه گذاری کرده است:
1ـ سنت مغفرت طلبی و توبه و بخشایش تا همیشه راه بازگشت آدمی از گناهان و اشتباه ها باز باشد.
2ـ سنت انتقام در دنیا برای افراد و گروه ها به هنگام شدت گرفتن انحراف ها و افزایش گناهان تا موجبات پندپذیری نسل های آینده فراهم گردد.
واما در مورد شاخه دوم یعنی اختلاف وحدت در میان ادیان آسمانی، براساس نظرگاه قرآن کریم، وحدت و اتحاد باید بر پایه اصولی مشخص و با وسایل و ابزارهایی شناخته شده باشد که بطور اختصار به آن اشاره می شود. در حقیقت تحقق وحدت در میان آدمیان منوط به وجود پاره ای وجوه مشترک است که نقطه آغازین وحدت قرار گیرد: الف: ایمان به خدا و وحی آسمانی و نبوت ها و روز رستاخیز ب: پذیرش عزت و کرامت انسان و احترام به او و آزادی عقیده و اندیشه و عمل وی.
بر این اساس هرگز نمی توان از اتحاد واقعی مومنان با کافران سخن گفت. بلی ممکن است گاه در اثر پاره ای ضرورت ها در کنار هم گردآیند و کشوری واحد، محل تجمع آنان قرار گیرد و صلح و آرامش در میان آنان برقرار گردد اما این اتحاد حقیقی نیست. شرک به خدا و انکار خدا، مانعی درونی و تناقضی اجتماعی بر سر راه اتحاد است.
شاخصه های وحدت میان ادیان الهی
قرآن کریم به موازات تلاش برای تصحیح انحرافات بنیادینی که دامن گیر پیروان اهل کتاب شده که در آیاتی چون (مائده/ 77 ـ 81 آل عمران/ 81، 187 بقره/ 78، 79، 85، 86، 174) به آن تصریح گردیده، چارچوبی را برای وحدت میان ادیان الهی در طول تاریخ مشخص نموده است تا رابطه ای روحی و روانی میان مسلمانان و پیروان آئین های دیگر محفوظ بماند. از طرفی زمینه لازم برای همزیستی اجتماعی و سیاسی را برای ادیان آسمانی فراهم سازد و از دیگر سو کلیه معتقدان به خدا روز رستاخیز را بر یک صف در مواجهه با بت پرستان و مشرکان و ملحدان قرار دهد. ابعاد و شاخصه های این چارچوب خاص عبارتند از:
1ـ ایمان به خدای یکتا و وحی آسمانی و روز بازپسین و کتاب ها و رسالت های پیامبران
2ـ تأکید بر وحدت پیامبران و پیام های آسمانی
همه پیامبران و پیام های آسمانی از یک منشأ سرچشمه گرفته اند. این منشأ خداوند متعال است. پیامبران هم موظف بوده اند پیام های الهی را به بشر ابلاغ کنند، در تربیت و اصلاح او بکوشند، به نیکی و هدایت و صلاحش رهنمون گردند و از بدی و فساد و گمراهی باز دارند.
3ـ دعوت همگانی
1/3- دعوت همگان به سوی اجرای احکام ثابت الهی مشترک در تورات و انجیل به قصد روشن ساختن میزان اتحاد و تقارب میان ادیان، به خصوص اینکه این شریعت ها مکمل همدیگر بوده اند آیات مربوط به وجوب روزه، چگونگی قصاص و پرهیز از رباخواری نمونه ای از این دعوت هاست.
2/3- دعوت به مراجعه به تورات و انجیل به هنگام حل و فصل اختلافاتی که دامنگیر اهل کتاب می شد و توجه به مواردی که میان تورات و انجیل و قرآن مشترک است.
3/3- دعوت مردم به مراجعه به دانشمندان اهل ذکر و معرفت از اهل کتاب با هدف تبیین حقایق اسلام.
4/3- دعوت به پذیرش آیین اسلام و اصول آن و حرمت نهادن به پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) و قایل شدن به اصل ابراهیمی برای اسلام و تأکید بر موقعیت ممتاز ابراهیم(علیه السلام) در آئین محمد(صلی الله علیه وآله) با توجه به اینکه ابراهیم پدر پیامبران بنی اسرائیل و فرستاده ای است که آئین های آسمانی به او منتهی می گردد.
بر این پایه تأکید می شود که نام «اسلام» از طرف ابراهیم(علیه السلام) است و او خود، مسلمان (تسلیم محض خد) و حنیف است و یهودی و نصرانی نیست.
5/3- فراخوانی اهل کتاب بر پذیرش رسالت حضرت محمد(صلی الله علیه وآله) به واسطه تأکید بر بشارت هایی که پیامبران و کتاب های آسمانی پیشین داشته است قرآن کریم بارها متذکر این حقیقت شده است. یکی از این موارد، در سوره اعراف و در سیاق گفتگو راجع به موسی است و مورد دیگر در سوره صف جای دارد.
2ـ فرایند وحدت در جامعه اسلامی
این فرایند در سه رهیافت قابل بررسی است
1- اصولی که قرآن برای وحدت در جامعه اسلامی پایه ریزی کرده است
2- ابزارهایی که قرآن به منظور تضمین بقای این بنیان الهی، تحقق، پایداری و مراقبت از آن به پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله)و آدمیان معرفی کرده است
3- پی آمدها و آثار تحقق وحدت در جامعه اسلامی.
اصول وحدت اسلامی
اصل اول: یکتاپرستی
این اصل در اشکال مختلف تصویر می شود:
الف: صحنه اتحاد همگان از رهگذر چنگ زدن به ریسمان خداوند: «ای کسانی که ایمان آورده اید، از خدا آن گونه که حق} پروا کردن از اوست پروا کنید، و نمیرید مگر در حالی که تسلیم (فرمان او) باشید. و همگی به ریسمان خدا چنگ زنید و پراکنده نشوید، و نعمت خدا را بر خود به یاد آورید، آن گاه که دشمن یکدیگر بودید، پس میان دل های شما الفت انداخت و در سایه نعمت او با هم برادر شدید و بر لب گودالی از آتش بودید، پس شما را از آن رهانید. این گونه، خدا آیات خود را برای شما بیان می کند، باشد که هدایت یابید.
ب: صحنه پدیدار شدن انس و الفت میان قلبها و همدلی بواسطه عامل غیبی: «و اگر بخواهند (با پیشنهاد صلح )تو را فریب دهند، خدا برای تو بس است. اوست که تو را به یاری خود و به وسیله مومنان تأیید کرد. و میان دل هایشان الفت انداخت، که اگر همه آنچه در زمین است خرج می کردی، نمی توانستی میان دل هایشان الفت برقرار کنی، ولی خدا میانشان الفت برقرار کرد. به راستی او عزتمند و حکیم است.
اصل دوم: پیروی از پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله)
اهمیت مسأله برخاسته از مجموعه ای از عوامل و اصول اعتقادی و اخلاقی و مصالح سیاسی و اجتماعی است که به پاره ای از آن ها بصورت گذرا اشاره می شود:
الف: حضرت رسول اکرم(صلی الله علیه وآله) مقام تبلیغ رسالت را بر عهده دارد و سخنان او ناشی از منشأ وحیانی است: «و از روی هوس سخن نمی گوید. این (قرآن) جز وحیی که به او می شود نیست.» ، «هر کس اطاعت پیامبر کند، در حقیقت اطاعت خدا کرده است و هر کس روی بگرداند، (تو مسئول نیستی، و )تو را به عنوان نگهبان آنان نفرستاده ایم.»
ب: رسول کسی است که در عین دارا بودن مقام نبوت و تبلیغ، مسئولیت امامت جامعه را نیز بر عهده دارد.
معنای چنین سخنی آن است که اطاعت از رسول در واقع، از یک جنبه، نشانه پایبندی به حاکمیت سیاسی اسلامی و گویای اهمیت نقشی است که قرآن و اسلام برای این حاکمیت در جامعه قایل است. «ای کسانی که ایمان آورده اید، خدا را اطاعت کنید و از این پیامبر و کسانی از خودتان که متولیان امر شما هستند فرمان برید و اگر در چیزی با یکدیگر اختلاف پیدا کردید، اگر به خدا و روز واپسین ایمان دارید، آن را به خدا و پیامبر ارجاع دهید که این بهتر و سرانجامش نیکوتر است. آیا نظر نیفکنده ای به کسانی که می پندارند به آنچه به سوی تو و آنچه پیش از تو نازل شده است ایمان آورده اند، ولی می خواهند داوری میان خود را نزد طاغوت ببرند، در حالی که قطعاً فرمان یافته اند که به آن کفر بورزند؟ و شیطان می خواهد آنان را به گمراهی دوری بیفکند.»
زمینه های اطاعت از «رسول» بسیار گسترده و متعدد است و مصالح اجتماعی عمومی، خواسته های فردی خاص، مسائل روزمره آنی و انواع موضوعات دائم و پایدار را در بر دارد. همچنین تأثیر طبع نظرات و اجتهادات مختلف، رسوب های اعتقادی فکری اخلاقی و فشارهای اجتماعی و اقتصادی را در این پیروی و اطاعت، نباید از نظر دور داشت. یکی از مهم ترین آثار اطاعت از خدا و رسول، برچیده شدن نزاع و اختلاف و تحقق وحدت در میان مسلمانان است.«و خدا و پیامبرش را فرمان برید و با هم نزاع نکنید که سست شوید و قدرت شما از بین برود، و صبر کنید که خدا با صابران است.»
اصل سوم: حفظ روابط عاطفی میان رهبری و مردم
یکی از پایه های مهم وحدت اسلامی، حفظ موقعیت ممتاز رهبری دینی در جامعه است در این عرصه و حوزه قانونمند، وحدت اسلامی شکوفا می شود. مبدل کردن حالت های خشک و بی روح، به پیوندهای پرطراوت روحی و معنوی و عاطفی که دوستی و مودت و احساسات پاک انسانی در آن موج زند بر عهده رهبری اسلامی است بدینسان رهبری، نقش عظیمی را در حفظ و استمرار بقای وحدت اسلامی ایفا می کند. «پس به سبب رحمتی که از جانب خداست با آنان نرمخوی شده ای، و اگر درشتخوی و سنگدل بودی از گ رد تو پراکنده می شدند. پس از آنان درگذر، و برایشان آمرزش بخواه، و در کار (اداره جامعه )با آنان مشورت کن، و چون تصمیم گرفتی بر خدا توکل کن، که خدا توکل کنندگان را دوست می دارد.» ، «همانا برای شما پیامبری از خودتان آمده است که رنج بردن شما بر او دشوار است و بر هدایت شما حریص و نسبت به مومنان بسیار دلسوز و مهربان است.»
اصل چهارم: اخوت دینی
اخوت دینی از دیدگاه قرآن، زمینه شکوفایی وحدت اسلامی است و به آن نمود اجتماعی و ارزش انسانی می بخشد وحدت میان اشیاء، نیازمند چارچوبی واحد است که آنها را در کنار هم گرد آورد. خون، نژاد، زبان، ملیت، جغرافیا، زمین، خاک، مصالح و منافع، ارزش ها و آرمان های انسانی، دیدگاه قرآن در این زمینه ها، همه بر این مبنا استوار است که بشریت از اصلی واحد برخوردار است. «ای مردم، ما شما را از مرد و زنی آفریدیم، و شما را شعبه شعبه و قبیله قبیله قرار دادیم تا یکدیگر را بشناسید. بی تردید گرامی ترین شما نزد خدا با تقواترین شماست. به یقین، خدا دانا و آگاه است.» ، «جز این نیست که مومنان با هم برادرند، پس میان برادرانتان سازش دهید و از خدا پروا بدارید، باشد که مورد رحمت قرار گیرید.»
اصل پنجم: موازین اخلاقی
محتوای کلی تعالیم اسلامی، محتوایی اخلاقی است، فلسفه قیام رسول اکرم به تتمیم مکارم اخلاق تفسیر شده است موازین اخلاقی دارای شاخصه هایی چون وفاداری در عهد و پیمان ، اجرای عدالت ، ترویج فضیلت ها و...است که هر یک در سنگ بنای خیمه وحدت اسلامی سهم قابل توجهی دارند:
ابزارهای تحقق وحدت اسلامی
مجموعه ابزارهایی که قرآن کریم در مقام تحقق بخشیدن به وحدت و وفاق عمومی در میان آحاد جامعه انسانی و اسلامی از آن سخن گفته اختصارً به شرح زیر است:
دعوت و تبلیغ با شیوه حکمت و موعظه حسنه صلح و آشتی و تلاش های خیرخواهانه ؛ گذشت و بخشایش ایستادگی در برابر دشمنی و تجاوز ؛ تکیه بر علم و دانش در مواجهه با حوادث.
امید است در سایه دستورهای سازنده دین اسلام و رهنمودهای رهبر معظم انقلاب جلوه های حقیقی اتحاد و همبستگی آحاد در جامعه را شاهد باشیم.