چكيده: يكي از حساس‌ترين نقاط كشورها كه در صورت عدم آمادگي براي مقابله و عدم تجهيز مناسب، مي‌تواند در برابر مخاطرات وارده، آسيب‌پذير باشد، مناطق مرزي است. در واقع مي‌توان نقش اين مناطق براي يك كشور را در حكم پوست بدن انسان فرض نمود. چنانكه پوست بدن دچار عارضه وضايعه‌اي شود، عوارض ناشي از آن تمامي اندام را دچار ناراحتي و مشكل مي‌سازد. تجربه آسيب‌پذيري مناطق شاهدي بر اين مدعاست كه وجود زمينه‌هاي لازم و بستر مناسب و عدم پيش‌بيني‌هاي اصولي مي‌تواند موجب بروز بحران در اين مناطق گردد. لذا توجه به اين مناطق در ابعاد آمايش دفاعي از ضروريات برنامه‌ريزي‌هاي راهبردي كشور به شمار رفته و مي‌تواند ضمن افزايش قدرت دفاعي مناطق مرزي، از بروز ضايعات و خسارات بعدي در اين مناطق جلوگيري نمايد و يا دست كم موجب كاهش آنها گردد. يكي از مناسب‌ترين تجربه‌هايي كه برنامه‌ريزان طرح‌هاي آمايش دفاعي مناطق مرزي مي‌توانند به طور شايسته از آنها بهر ببرند، تجربيات حاصل از 8 سال دفاع مقدس در بخش مهندسي جنگ مي‌باشد كه در اين نوشتار به آن پرداخته شده است. با مرور اين تجربيات، اساسي‌ترين آموزه‌هاي آن استخراج و براي آمايش دفاعي مناطق مرزي پيشنهاد مي‌گردد. مهمترين اين درس‌ها عبارتند از: «توجه به تاثير ساخت عوامل كالبدي – دفاعي»، «لزوم كاربرد تركيبي عوامل طبيعي و مصنوعي در طرح‌هاي آمايش دفاعي مناطق مرزي» «تناسب استحكامات دفاعي اين مناطق با ميزان حضور جمعيت ساكن در آنها»، «توجه به ويژگي‌هاي منطقه‌اي و تناسب طرح‌هاي آمايش دفاعي با نوع توان رزمي دشمن احتمالي»، توجه به احتمال تصرف مواضع دفاعي مورد طراحي طراحي دو منظوره در زمان جنگ و صلح و توجه هم زمان به استحكام و زيبايي طرح‌هاي پيش‌بيني شده در اين مناطق، و بالاخره پيش‌بيني شبكه سلسله مراتبي مناطق مرزي در طرح‌هاي آمايش دفاعي اين مناطق».