مقدمه: گروه انديشه - دوشنبه هفته گذشته نشست «بررسی آثار هایدن وایت » توسط گروه تاریخ و همکاری‌های میان‌رشته‌ای پژوهشکده تاریخ اسلام با حضور سیدهاشم آقاجری، حسین پاینده و حسینعلی نوذری در محل این پژوهشکده برگزار شد. هایدن وایت که از دهه ١٩٥٠ تاکنون مشغول نوشتن است و امروز در ٨٧ سالگی به سر می‌برد، در جامعه علمی ایران به خصوص در میان اهل تاریخ متفکری نسبتا ناشناخته است. این در حالی است که آرای او و به‌خصوص کتاب مهم «فراتاریخ» انبوهی از بحث‌ها و مجادلات علمی را در آکادمی‌هاي غربي به همراه داشته و بسیاری این کتاب را نقطه‌عطفی در فلسفه مدرن تاریخ‌ می‌دانند. پرسش اصلی که او در این کتاب پاسخ می‌دهد این است که بین دانش تاریخ، زبان مورخ و واقعیت تاریخی چه ارتباطی وجود دارد؟ به گمان او هرگز یک مورخ نمی‌تواند ادعا کند که به طور مطلق به شناخت پدیده یا موضوع مورد مطالعه خود به‌طور همیشگی رسیده است. این حکم بیانگر نگره پست‌مدرن و شالوده‌شکنانه وایت است که گفتمان تاریخی او بر آن بنا نهاده شده است. در نشست پژوهشکده تاریخ اسلام سه استاد در سه حوزه مختلف به بیان آرای وایت پرداختند: هاشم آقاجری استاد تاریخ، حسین پاینده استاد نقد ادبی و حسینعلی نوذری استاد جامعه‌شناسی؛ تنوعی که نشانگر میان‌رشته‌ای بودن تفکر وایت است. ابتدا پاینده به معرفی مختصر آرا و نظرات وایت در ارتباط با تاریخ‌نگاری و نقد ادبی پرداخت. پس از او آقاجری به معرفی سنت‌های سه‌گانه تاریخ‌‌نگاری در طول تاریخ و تعلق متفکران مختلف به این نحله‌ها پرداخت و خوانشی انتقادی از هایدن وایت ارائه داد. پس از او نیز نوذری به تدقيق در دو مفهوم فراتاریخ و تخیل جامعه‌شناسی پرداخت و رئوس کلی کتاب مهم دیگر وایت یعنی «مجازشناسي گفتمان» را تشریح کرد و در انتها نیز بحث داغی بین آقاجری و نوذری بر سر قرائت وایت درگرفت. آنچه می‌خوانید مشروح سخنان این سه است، با اين تذكر كه حسين پاينده بحث خود را در قالب مقاله‌اي مستقل تنظيم كرد كه در ادامه مي‌آيد.