فلسفه اسلامی

مقدمه: يكي از مسائل رايج پيش روي فلسفه آن است كه برخي منتقدان فلسفه اسلامي، در خصوص اصالت اين فلسفه تشكيك مي‌كنند و آن را از مشتقات فلسفه يونان برمي‌شمرند. اينجا اين پرسش مطرح مي‌شود كه آيا واقعاً فلسفه‌اي كه مسلمانان آن را گسترش دادند، همان فلسفه يونان است؟ از همين منظر برخي كوشيده‌اند از لفظ «فلسفه جهان اسلام» به جاي «فلسفه اسلامي» استفاده كنند تا اشتقاق فلسفه از اسلام را به ديده ترديد نگاه دارند. پس از رواج فلسفه اسلامي در حوزه‌هاي علميه در دهه‌هاي اخير، گروهي كه يا جزو اخباريون يا تفكيكيون (و...) بودند نيز از همين منظر به ترويج فلسفه در حزوه‌هاي ديني انتقاد كردند. برخي روشنفكران ديني نيز از سوي ديگر مشابه همين ادعا را مطرح كردند و گفتند «آنچه در حوزه‌هاي علميه به نام فلسفه اسلامي خوانده مي‌شود، گرچه اسم اسلامي به خود گرفته و مقدس شده است اما آن هم فلسفه يوناني بيش نيست». در سوي مقابل نيز حاميان و مروجان فلسفه اسلامي اكيداً به اين مسئله اصرار داشتند كه «فلسفه ارسطو با فلسفه‌اي كه در دنياي اسلامي با نام فلسفه مشاء معروف شده است، تفاوت‌هاي عظيمي دارد، بلكه فلاسفه اسلامي ضمن شرح و تفصيل فلسفه يونان، طرحي نو براي فلسفه ريختند كه قائم به ذات است و روح آن روح اسلام است نه رواقي و مشايي و افلاطوني و... ». در اين يادداشت به بررسي برخي ديدگاه‌ها در زمينه ماهيت و اصالت فلسفه اسلامي خواهيم پرداخت.

مقدمه: انوش گنجی‌پور، مدیر برنامه تحقیقاتی در کلژ انترناسیونال دو فیلوزوفی، طی بیش از یک دهه مطالعات خود را بر فلسفه اسلامی و فلسفه مدرن به‌خصوص فلسفه فرانسوی متمرکز کرده است. کتاب او با عنوان «امر واقع و قصه» به رابطه ساختاری قصه، حقیقت و واقعیت از منظری تطبیقی می‌پردازد. محور فعالیت فلسفی او بازفعال‌سازی فلسفه اسلامی از طریق مواجه‌کردن آن با فلسفه مدرن در مقام دو شیوه از «شدن» فلسفه یونانی است. رهیافتی که شاید بتوان آن را ذیل عنوان کلی «فلسفه تطبیقی» گنجاند اما تلاش او بازتعریف نگاه تطبیقی از طریق مواجهه طرفین مقایسه در چنین رهیافتی است. به‌این‌ترتیب، او از «ساختن» پایگاهی سخن می‌گوید در حدفاصل فلسفه اسلامی و فلسفه مدرن که از آنجا بتوان به این دو شیوه از فرایند «شدن» فلسفه یونانی نگریست و آنها را مسئله‌دار کرد. چنین تلاشی او را در راستای تفکر هانری کربن و شاگرد او کریستین ژامبه قرار می‌دهد، منتها به‌گونه‌ای منفصل از هر دوی آنها. گنجی‌پور سال گذشته سردبیری یکی از شماره‌های مجله «له‌تان مدرن» (Les Temps Modernes) را درباره «الاهیات سیاسی اسلام» به عهده داشت و امسال، شماره‌ای از «کریتیک» درباره بحث‌های کنونی پیرامون امر جهانشمول در فلسفه فرانسوی.