چكيده: پديده‌ي اختلاف، به ويژه در عرصه‌ي انديشه و حكومت؛ واقعيتي است كه در هر نظام فكري و سياسي وجود دارد؛ لكن در مباني انسان‌شناسي و جهان‌بيني نظام‌هاي گوناگون فكري و سياسي، نوع و سنخ پديده‌ي اختلاف‌ متفاوت مي‌شود. در نظام ليبرال، كه انشان‌شناسي اومانيستي و اصالت فردي (با حاكميت سود و لذت) سيطره دارد، اختلاف بر سر تزاحم منافع افراد است، امال در نظام ديني در مقام تعريف چون انسان‌شناسي الهي و اصالت كمال فرد و جامعه (با حاكميت معنويت و اخلاق) سيطره دارد؛ اختلاف نه بر سر تزاحم منافع شخصي افراد، بلكه بر سر تشخيص مصاديق بهتر و اولويت‌ها در طريق كمال فرد و جامعه است. احزاب و گروه‌هاي مختلف از يك طرف براساس اختلاف ديدگاه‌ها و از طرف ديگر براساس نزديكي و اشتراك ديدگاه‌هاي درون گروهي پديد مي‌آيند. احزاب در نظام ديني به واسطه‌ي جهان‌بيني و انسان‌شناسي الهي براساس آرمان‌هايي متعالي و بر افق اصول مشترك شكل مي‌گيرند. در نظام ديني، هر فرد آدمي، بنابر مسئوليت وجودي خويش در برابر موهبت آزادي و اختيار، خواست‌هاي خود را محدود به ضوابط و شرايط طريق كمال مي‌‌نمايد. وضعيت درون حزبي احزاب در نظام ليبرال از قبيل همكاري براساس منافع مشترك است، ولي وضعيت درون حزبي احزاب در نظام ديني از قبيل همدلي براي آرمان‌هاي مشترك است. وفاداري به اصول مشترك توسط احزاب مختلف ضمامن اتحاد ملي و همدلي درون حزبي ضامن انسجام دروني جامعه است. واژگان كليدي: اختلاف، احزاب، اتحاد، همدلي، همكاري، اصول.