دو ساعت طلايي از مجموع ٢٤ ساعت حضور ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه در ايران به سوژه‌اي براي تحليل‌هاي رنگارنگ در خصوص رابطه ايران و روسيه در روزهاي پسابرجام بدل شده است. سوالي كه در ٢٤ ساعت گذشته دست به دست شده اين است كه چرا مرد شماره يك عالم سياست روسيه بلافاصله پس از حضور در ايران به ديدار مقام معظم رهبري مي‌رود و اين ديدار بيش از مدت زمان پيش بيني شده طول مي‌كشد. دو ساعت ديداري كه سوژه اصلي آن طبق پيش‌بيني‌هاي انجام شده پرونده سوريه بود و بحران‌هايي كه منطقه را در برگرفته است.
ايراني كه روز گذشته توجه‌ها را به واسطه مجمع كشورهاي صادركننده گاز به خود جلب كرده بود، ايراني است كه از پشت ابرهاي خاكستري تحريم اقتصادي و انزواي سياسي تحميل شده از سوي غرب بيرون آمده و در كمترين بازه زماني ممكن پسابرجام نگاه‌هاي جهاني را به سمت نقش مهم خود هم در حوزه انرژي و هم در حوزه‌هاي سياسي جلب مي‌كند. بازتاب حضور خلاصه از منظر زماني و مفيد از بعد سياسي پوتين در ايران در رسانه‌هاي بين‌المللي بسيار پررنگ بوده است.
خبرگزاري روسي اسپاتنيك در اين خصوص مي‌نويسد: «اين نكته بسيار حايز اهميت است كه رابطه ايران و روسيه به بالاترين حد خود رسيده است. اين رابطه گرم‌ترين رابطه ميان دو كشور در حداقل قرن حاضر است. ما شاهد شكل‌گيري اتحاد جديدي در منطقه هستيم كه پيرامون چند مساله است: از امنيت تا مبارزه با تروريسم، از بخش‌هاي اجتماعي تا اقتصادي. با وجود آنكه كشورهاي اروپايي براي حضور در بازارهاي متفاوت ايران سر و كله مي‌زنند اما ظاهرا اين روس‌ها هستند كه به دليل شراكت‌هاي سياسي با تهران حرف نخست را در ربودن گوي سبقت مي‌زنند. روس‌ها در روزهاي رونق اقتصادي ايران در پسابرجام شانس بسياري دارند و در پروژه مدرن‌سازي ركتو اراك هم قرار است يكي از وزنه‌هاي اصلي باشند. روسيه مشاركت احتمالي بسيار جدي در بخش‌هاي دفاعي، نظامي و موشكي ايران دارد.
هرچند كه سخنگوي وزارت امور خارجه امريكا يك روز پس از حضور پوتين در ايران تاكيد مي‌كند بارها مخالفت خود را با فروش اس- ٣٠٠ به ايران اعلام كرده است اما روس‌ها عزم خود را براي تحويل دادن اين سامانه به ايران جزم كرده‌اند و بيش از اين به ساز غرب در اين خصوص نمي‌رقصند. از سوي ديگر روس‌ها در حال حاضر آموزش نيروهاي ايران را هم آغاز كرده‌اند. حتي اگر روسيه در حوزه گاز هم به دنبال شريكي باشد ايران بهترين فرصت و بهترين متحد براي اين كشور خواهد بود. نزديكي به ايران و مانع شدن از ارتباط گازي گرفتن اروپا با اين كشور يكي از اصلي‌ترين اهدافي است كه پوتين در اين مقطع زماني در سردارد. روسيه علاقه‌مند است كه عنوان سلطان گاز جهان را براي خود حفظ كند و اين در حالي است كه اروپايي‌ها درصدد راهي براي رهايي از اين وابستگي به روس‌ها هستند. ايران و روسيه هر روز به هم نزديك‌تر مي‌شوند و البته كه اين بهترين زمان براي نزديكي دو كشور به هم است.»
حصول برنامه جامع اقدام مشترك در ماه جولاي سيل حضور اروپايي‌ها به تهران را به دنبال داشت و اين گمانه‌زني‌هاي رسانه‌اي را كه اروپا اندك اندك به روزهاي اوج رابطه با تهران در تمام زمينه‌ها بازخواهد گشت. با اينهمه سبك و سياق حضور پوتين در تهران نشان داد كه ايران و روسيه پيچيده‌ترين رابطه اقتصادي با يكديگر را در روزهاي پساتحريم خواهند داشت. ظرفيت سطح تجاري رابطه ايران و روسيه در سه سال آينده از مرز چهار ميليارد دلار هم خواهد گذشت و اين در حالي است كه ايران با هيچ كشور اروپايي پسابرجام چنين برنامه‌ريزي دقيقي براي گسترش روابط نداشته است. روسيه همچنين عزم خود را براي كمك فراگير به صنعت هوا و فضاي ايران هم به كار گرفته است و هر روز خبر جديدي در مورد جت‌هاي روسي كه قرارداد فروش آنها با ايران امضا مي‌شود، منتشر مي‌شود.
از دو ساعت ديدار ولاديمير پوتين با مقام معظم رهبري جملاتي منتشر شده است كه خط به خط آن توجه رسانه‌هاي بين‌المللي را به خود جلب كرده است. رييس‌جمهور روسيه در اين ديدار ايران را متحدي خواند كه مي‌توان در سطح منطقه‌اي و جهاني به آن تكيه كرد. اين اظهارات در حالي مطرح شده است كه ساعتي پيش از حضور پوتين در تهران، كرملين اعلام كرده بود كه رابطه ايران و روسيه به سطح راهبردي رسيده است و اشاره پوتين به ايران به عنوان يك متحد هم مصداق عملي بر اين ادعا بود.
در حالي كه ايران و روسيه هردو گونه‌هاي متفاوتي از حضور نظامي را در سوريه تجربه مي‌كنند پوتين و رهبري ايران در ديدار پس از هشت سال تاكيد كردند كه مسكو و تهران از راه‌حل نظامي براي حل بحران در سوريه حمايت مي‌كنند. در شرايطي كه برخي رسانه‌هاي خبري پس از نخستين اجلاس فراگير وين ادعا داشتند كه روسيه و ايران در حال انشقاق از هم در سوريه هستند ديدار ساكن كرملين با رهبر ايران نشان داد كه همراهي ايران و روسيه در چند سال اخير در سوريه جاي خود را به اتحاد و رابطه راهبردي داده است. ديداري كه وزارت امور خارجه روسيه از آن با عنوان ديدار سازنده‌ياد مي‌كند در حقيقت منتهي به انتشار اين خبر شد كه ايران و روسيه در خصوص سوريه موضع واحدي دارند.
ايران و روسيه به شركاي جدي بدل شدند
موسسه بروكينگز اخيرا در تازه‌ترين تحليل خود به رابطه ميان ايران و روسيه اشاره كرده و نوشته بود: سه بازيگر اصلي خارجي در بحران سوريه وجود دارد: امريكا، روسيه و ايران. طبيعي است كه هر سه اين بازيگرها منافع مشخص و نه الزاما هماهنگي در سوريه با هم دارند. اين احتمال قريب به يقين هم وجود دارد كه هركدام از اين سه كشور يك نسخه متفاوت براي سوريه پسابحران داشته باشند اما هنوز فرصت و فضا براي همكاري‌هاي دوجانبه در اين پرونده وجود دارد. در حالي كه برخي از همكاري دوجانبه روسيه و امريكا يا مذاكره ايران و امريكا در اين خصوص سخن مي‌گويند به نظر مي‌رسد كه بهترين و محتمل‌ترين گزينه اتحاد ايران و روسيه باشد.
ايران و روسيه هم در سوريه منافع مشترك و البته اختلاف نظرهايي هم مي‌توانند داشته باشند اما وجود اين اختلاف‌ها به اين معنا نيست كه تهران و مسكو به تقابل در سوريه رسيده‌اند. نمي‌توان از روسيه و ايران در سوريه بدون در نظر گرفتن پيوندهاي اقتصادي اين دو يا اتحاد سياسي آنها بر سر بشار اسد و كاستن از نفوذ امريكا در منطقه سخن گفت.
ديدار روز گذشته رييس‌جمهور روسيه با رهبر ايران و آنچه در اين ديدار گذشت نشان داد كه رابطه روسيه و ايران به غيرقابل پيش‌بيني‌ترين شكل ممكن تغيير كرده است و اين تغيير هم شامل تبديل شدن رابطه دو همسايه به رابطه استراتژيك است. بروكينگز نيز در اين خصوص نوشت: ايران و روسيه وجوه بسياري دارند كه آنها را به متحد هم تبديل كند. اين دو كشور به عنوان دو همسايه رابطه اقتصادي عميقي با هم دارند كه طبيعتا به دليل همجواري مي‌تواند بسيار بيشتر از رابطه ايران با هركشور ديگري در چند صدهزار كيلومتري آن باشد. پيوندهاي اقتصادي ايران و روسيه به دليل بازارهاي مشترك مشخص مي‌تواند هر روز محكم‌تر از ديروز باشد.
روسيه توليدات داخلي بسياري دارد كه دقيقا مورد مطالبه بازار وارداتي ايران است. هرچند كه ايران و روسيه در حوزه بازار نفت جهاني با هم رقابت دارند اما هردو در پايين نگاه داشتن منطقي قيمت نفت براي از ميدان به در كردن كمپاني‌هاي امريكاي شمالي منفعت‌هايي دارند. هرچند كه همكاري‌هاي اقتصادي نمي‌تواند الزاما به همكاري‌هاي سياسي هم بدل شود اما تهران و مسكو هر دو در بسياري از پرونده‌هاي سياسي با هم اشتراك نظر دارند. هيچ گونه تضاد منافعي ميان روسيه و ايران در سوريه وجود ندارد كه دو كشور را به فكر گسست از هم بيندازد:
١- ايران و روسيه هر دو عبارت مبارزه با نفوذ را در راس دستور كار خود در حوزه سياست خارجي قرار داده‌اند. هم روسيه و هم ايران مايل به كاستن از نفوذ امريكا در سطح منطقه‌اي به نفع ايران و در سطح بين‌المللي به نفع روسيه هستند.
٢- هم روسيه و هم ايران، بشار اسد، رييس‌جمهور سوريه را شريكي مهم براي خود مي‌دانند و مايل هستند كه وي در آينده هرچند كوتاه‌مدت سياسي سوريه حضور داشته باشد. از سوي ديگر حتي اگر جانشيني براي بشار اسد هم قابل تصور باشد وي قطعا مورد قبول ايران و روسيه خواهد بود. البته در شرايطي كه وي مورد حمايت صرفا امريكا نباشد.
٣- ايران در ٤٠ سال گذشته توانايي فوق‌العاده‌اي از خود براي برقراري ثبات داخلي و منطقه‌اي نشان داده است. اين در حالي است كه محيط پيرامون ايران همواره ناآرام بوده است. ايران يك بار پس از انقلاب اسلامي به دليل درگذشت رهبر انقلاب مساله جانشيني را به موفق‌ترين شكل ممكن تجربه كرده است و اين در حالي است كه همين مساله در بسياري از كشورهاي منطقه بي‌ثباتي و ناآرامي ايجاد كرده است. بر همين اساس روس‌ها گمان مي‌كنند كه ايران با اين تجربه موفق مي‌تواند در كمك به برقراري ثبات در سوريه، عراق و لبنان نقش مهمي ايفا كند.
٤- منافع كاربردي روسيه الزاما با منافع ايدئولوژيكي كه ايران دارد يا با اصل قدرت گرفتن تهران در مسائل منطقه‌اي تضادي ندارد. از سوي ديگر با برداشته شدن تحريم‌ها، ايران هم به فكر مدرن‌سازي بخش نظامي خود خواهد بود و اين مساله مي‌تواند روسيه را به تامين‌كننده خوبي براي ايراني‌ها بدل كند.
ايران و روسيه شايد در گذر تاريخ فراز و نشيب‌هاي بسياري را تجربه كرده‌اند و اين رابطه گاه با تلخي‌هاي طولاني مدتي هم همراه بوده است اما با فروپاشي نظم‌هاي بين‌المللي و سيستم‌هاي سنتي منطقه‌اي عملا مي‌توان از يارگيري‌هاي جدي و جديد سخن گفت. چه كسي فكر مي‌كرد كه هنري كسينجر در دهه ١٩٧٠ دست دوستي خود را به سمت چيني دراز كند كه بيشترين تنش با آن را در دو دهه پيش از اين تاريخ داشت. حالا كه روسيه و ايران در پرونده سوريه به هم نزديك مي‌شوند، واشنگتن بايد منافع خود در سوريه را شناسايي كرده و سياست دراز مدتي را براي خود تعريف كند. اگر امريكا در چنين مسيري گام برندارد، با تحول ناخوش‌آيندي روبه‌رو خواهد شد: اتحاد كاربردي و دوسر برد ايران و روسيه در روابط بين‌المللي.
http://etemadnewspaper.ir/?News_Id=31236
ش.د9404659