درددل‌های پوتین در تهران

پایگاه بصیرت / على موسوى خلخالى

پایگاه بصیرت: سفر ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه که دومین سفر وی در 8 سال اخیر محسوب می شود و سومین سفر بالاترین مقام روسی در طول تاریخ روابط ایران و روسیه به حساب می آید، نشان از سطح بالای روابط دو کشور و نزدیکی دیدگاه های آنها به یکدیگر در مسائل مختلف منطقه ای دارد. سفر پوتین به ایران نشان می دهد که کشورمان تا چه اندازه برای روسیه مهم است و او تهران را یکی از متحدین بلامنازع خود در منطقه خاورمیانه و سطح جهانی می داند. کشوری که هم در مسائل و منازعات منطقه ای به آن نیاز دارد و هم در تعامل با غرب و اروپا و حتی در تعامل با ایالات متحده. در مسائل منطقه ای پوتین به ایران در تمامی پرونده های سوریه، عراق و یمن نیاز مبرم دارد. در تعامل با اروپا نیز توانایی های بالقوه ایران پوتین را مجاب می کند که روابط نزدیکی با تهران داشته باشد. در تنش موجود میان روسیه با اروپا به ویژه بر سر اوکراین، طرف های اروپایی بارها صحبت از خرید گاز ایران زده اند که این مساله می تواند به ضرر روسیه که از گاز به عنوان ابزار فشاری به اروپا و کشورهای اروپایی همسایه خود به ویژه اوکراین و گرجستان استفاده می کند، باشد. حتی برخی منابع خبری می گویند روس ها از همکاری های گازی ایران با کشورهای عموما بی طرفی مثل سوئیس نگرانی دارند و همواره تلاش کرده اند در این نوع همکاری ها منافع آنها نیز لحاظ شود. یا در مورد انتقال گاز ایران به اروپا از طریق ترکیه نیز روس ها بارها نگرانی خود را در این رابطه بیان داشته اند. تا آن جا که بسیاری معتقدند تا زمانی که روسیه مخالف باشد، گاز ایران هیچ گاه از طریق ترکیه به اروپا صادر نخواهد شد.

نشست کشورهای صادر کننده گاز فرصتی است تا ایران و روسیه بتوانند مسائل گازی مشترک با یکدیگر را به بحث بگذارند و بر سر سیاست های مربوط با آن با یکدیگر بحث و تبادل نظر کنند. مساله ای که بی شک بر روابط دو کشور تاثیر مستقیم می گذارد.

اما این نشست فرصت های دیگری نیز فراهم می کند. بحث های هسته ای، همکاری های تسلیحاتی، مبارزه با تروریسم در عراق و سوریه و چگونگی هماهنگی سیاست ها در پرونده سوریه از جمله مباحثی است که در کنار مسائل اقتصادی میان ایران و روسیه بحث و تبادل نظر خواهد شد.   

ایران و روسیه از اواخر دهه شست همکاری های خود را در زمینه تکنولوژی هسته ای آغاز کردند. این همکاری ها در دهه هفتاد به اوج رسید که تا به امروز نیز ادامه دارد. اما این گونه نبوده که همیشه روند همکاری های هسته ای دو کشور به سود ایران باشد. تاخیر در تحویل نیروگاه هسته ای بوشهر که سرانجام در دولت دهم انجام شد یا همکاری در دیگر بخش های هسته ای باعث دلخوری ایران از روسیه شده است. در دولت دهم طرف ایرانی این دلخوری را رسما بیان کرد و حتی طرف روسی را تهدید کرد که ملت ایران خاطره تلخی از بدقولی های روس ها دارند و روس ها کاری نکنند که خاطرات تلخ نزد مردم ایران زنده شود. به اعتقاد بسیاری از کارشناسان روسیه ایران هسته ای قدرتمند را به سود خود نمی داند برای همین همواره در راه هسته ای شدن ایران سنگ اندازی کرده یا خلف وعده کرده است. در دولت یازدهم تلاش شد تا اندازه ای ناملایمات برطرف شود و در عین تغییر نگاه به غرب نگرانی روس ها نیز در این زمینه رفع شود و دو طرف گام های موثری در تحکیم روابط بردارند. بعد از تحریم روسیه توسط غرب بر سر تنش اوکراین فرصت برای نزدیکی روابط ایران و روسیه بیش از پیش فراهم شد. توافق برای انجام تهاتر نفتی و تلاش دولت در استفاده از پتانسیل روسیه در حل پرونده هسته ای و رسیدن به توافق نهایی یا برجام از جمله فرصت هایی بود که ایران تلاش کرد نهایت استفاده را از آنها ببرد. یک دیپلمات روسی به دیپلماسی ایرانی می گوید اگر همکاری روسیه نبود چالش های موجود در پرونده هسته ای میان ایران و غرب هیچ گاه حل نمی شد و توافق نهایی به دست نمی آمد.

در اوایل آبان بود که روزنامه لبنانی الاخبار جزئیات سفر سردار قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس به مسکو را منتشر کرد. سفری که در آن سردار سلیمانی توانست روس ها و شخص ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه را مجاب کند که باید در مبارزه با تروریسم در سوریه تغییر استراتژی دهد و راسا وارد جنگ علیه تروریسم شود. گفته می شود در آن دیدار که با شکست های تازه ارتش سوریه در مبارزه با گروه های تروریستی نظیر داعش هم زمان شده بود، سردار سلیمانی به رئیس جمهوری روسیه هشدار داد شکست اسد در سوریه به معنای تقویت تروریسم در سوریه و در جهان خواهد بود و از آن جا که بسیاری از اتباع روسی در صف داعش ایستاده اند، این مساله می تواند در نهایت به ضرر روسیه تمام شود. یک دیپلمات روس به دیپلماسی ایرانی گفت که 1300 تبعه روس شناسایی شده اند که در خدمت داعش هستند. مسئولان عراقی این رقم را تا دو هزار نفر هم برآورد می کنند و می گویند این به غیر از حدود 8 هزار چچنی ای است که عضو داعش و دیگر گروه های تروریستی نظیر جبهه النصره و احرار الشام و غیره هستند. این هشدارها سبب شد تا روسیه سرانجام در اوایل سپتامبر رسما وارد جنگ سوریه علیه تروریست ها شود و ضمن تقویت جایگاه بشار اسد، نیروی هوایی و نزدیک به 3200 کارشناس روس در سوریه مستقر کند و روند معادلات در این کشور را تغییری شگرف دهد. بعد از آن اتاق مشترک امنیتی میان ایران و روسیه و عراق و سوریه با مشارکت حزب الله به وجود آمد که کار رصد تروریست ها و چگونگی مبارزه با آنها را هماهنگ می کند. بی شک این موضوع در نشست پوتین با مسئولان ارشد ایرانی از جمله حسن روحانی، رئیس جمهوری مورد بحث قرار گرفته است.

شکی نیست که ایران از بشار اسد حمایت قاطع می کند و به اعتقاد بسیاری از تحلیلگران و کارشناسان اگر ایران در کنار بشار اسد نبود چه بسا وی تا کنون سقوط کرده بود. اما این فقط ایران نیست که از اسد حمایت می کند، روسیه نیز تمام قد پشت بشار اسد ایستاده است. پوتین زمانی حمایت از بشار اسد را تمام کرد که از وی در 20 اکتبر در کرملین استقبال کرد. نیروی هوایی روسیه خود با هواپیمای ویژه بشار اسد را از دمشق و از خاک عراق و ایران به مسکو آورد و از همان مسیر برگرداند.

اکنون کاملا روشن است که ایران و روسیه در کنار بشار اسد ایستاده اند. نشست وین یک و دو که به میزبانی روسیه و امریکا و با مشارکت ایران و عربستان و دیگر کشورهای موثر در بحران سوریه برگزار شد، عملا نشان داد که ایران و روسیه در یک جبهه ایستاده اند و امریکا و متحدان عربش در جبهه مقابل. این نشست ها به خوبی نشان دادند که ایران و روسیه تا چه اندازه با یکدیگر هماهنگ عمل می کنند، اتخاذ مواضع یکسان و اظهارات مشابه مقامات ایرانی و روسی بر سر بحران سوریه دلیلی بر این هماهنگی ها است.

از جمله مسائلی که روسیه در تهران مطرح خواهد کرد، مساله عراق است. تا یک ماه پیش بنا بود عراق از روسیه دعوت کند تا مواضع تروریست های داعش در استان های صلاح الدین، نینوا و الانبار را هدف قرار دهد. اما این اتفاق با مخالفت صریح ژوزف دانفورد، رئیس ستاد ارتش امریکا که در سفر به بغداد دولت عبادی را در این رابطه تهدید کرد، نیفتاد. این مساله باعث ناراحتی ایرانی ها و روس ها شده است. به اعتقاد بسیاری از کارشناسان روسیه در عراق در یک دو راهی باقی مانده است؛ یا باید خود راسا وارد عمل شود که با هیاهوی امریکایی ها و رسانه های غربی مواجه خواهد شد یا عراق را از معادلات خود حذف کند که با توجه به وضعیت داعش در این کشور این مساله به معنای بی اعتنایی به امنیت ملی روسیه خواهد بود. برای همین روس ها از این بابت گلایه دارند و قطعا این گلایه را با ایرانی ها در میان خواهند گذاشت. احتمالا پوتین از ایران خواهد خواست با استفاده از نفوذ خود در عراق بغداد را مجاب کند به حرف امریکایی ها گوش ندهد و همان طور که با تشکیل اتاق امنیتی مشترک موافقت کرده اجازه حمله جنگنده های روسیه به تروریست ها را نیز بدهد.