(روزنامه شرق – 1394/09/05 – شماره 2458 - صفحه 19)
* روسیه دور جدیدی از نقش خود را در منطقه ایفا می‌کند. چگونه مسکو به این نقش دست یافت؟
** در تحولات کنونی منطقه برخی پیچیدگی‌‌ها دیده می‌شود. آقای پوتین در حالی به تهران سفر کرد و در اجلاس کشورهای صادرکننده گاز شرکت کرد که ایران به‌طور چشمگیری صادرکننده گاز نیست، اما روسیه صادرکننده عمده گاز در جهان است. پوتین در دوره آغازین ریاست‌جمهوری (سال ٢٠٠٠) خود هم علاقه‌مند بود که در منطقه و خاورمیانه نقش بیشتری داشته باشد، ولی بعدها معلوم شد که از لحاظ توانایی‌های مادی و سیاسی امکان حضور چشمگیری را در همه خاورمیانه ندارد. خاورمیانه هم دچار تحول و موضوع «خاورمیانه بزرگ» مطرح شده بود.
پوتین به حاشیه خلیج‌فارس و برخی کشورهای خاورمیانه سفرهایی داشت، اما موفقیتی حاصل نشد. بعد از این دوره، میل پوتین هم فروکش کرد؛ البته غرب هم علاقه‌ای به حضور روسیه در منطقه خاورمیانه نداشت. بعد از بهارعربی که ادامه همان بحث خاورمیانه بزرگ بود، شاهدیم روسیه باز هم علاقه‌مندی نشان داد تا در منطقه نقش ایفا کند و فعال‌مایشا شود. یک نکته اساسی در این بین است که روسیه برای حضور نظامی در منطقه پایگاه دریایی ندارد؛ به همین دلیل دنبال یارگیری برای حضور نظامی در منطقه است و این هیچ‌گاه به دست نیامد، مگر در سوریه و در شرق دریای مدیترانه که شوروی، بندر طرطوس را اجاره کرد و ناوهای خود را در آن مستقر کرد و این تنها بندر ماورأبحار روسیه در مدیترانه به شمار می‌رود.
* چندی است که روسیه در بحران سوریه دخالت نظامی هوایی دارد. روسیه و سوریه سابقه تاریخی رابطه با هم دارند؟
** سوریه از دوره حافظ اسد با شوروی و بعد از فروپاشی شوروی با روسیه همکاری نزدیک دارد. ازاین‌جهت که ساختار ارتش بعث سوریه با سلاح‌های روس تجهیز شده، این روند همکاری ادامه پیدا کرده. از طرف دیگر، خصومت غرب با سوریه به دلیل قرارداشتن در جبهه مبارزه با صهیونیسم و درگیری با اسرائیل بر سر مسئله جولان باعث شد، دمشق بیشتر به داشتن ارتباط با روسیه گرایش پیدا کند. بعد از این اتفاقات، آرام‌آرام روسیه به این نتیجه رسید که وارد عرصه شود و با درخواست رسمی دولت سوریه وارد بحران سوریه و عملا منطقه خاورمیانه شد و به ارتش سوریه کمک کرد که بر تروریسم و مسائلی که با آن درگیر است، فائق آید.
* ترکیه یک جنگنده روس را سرنگون کرده. در شرایطی که ایران و روسیه در همکاری با هم قرار دارند، ممکن است که معادله ایران، ترکیه و روسیه پیچیده‌تر از این شود؟ تحلیل شما در مورد این شرایط چیست؟
** از آغاز عملیات که هواپیماهای جنگی روسیه در فضای سوریه به مانور پرداختند گاهی به دلیل اینکه در شمال سوریه و مرز جنوبی با ترکیه، احتمال داده می‌شد که نیروهای داعش و تروریست‌ها حضور داشته باشند، این هواپیماها می‌توانستند عملیات نظامی یا گشت هوایی انجام دهند. در این مرحله برخوردهایی صورت گرفت و ترکیه ادعا کرد که چندبار روسیه مرزهای هوایی‌اش را نقض کرده، اما با عضویت ترکیه در ناتو، این مرز هوایی ناتو هم محسوب می‌شود؛ از همین‌رو این مسئله را با ناتو مطرح کرد و این موضوع را پیچیده‌تر کرد.
تا جایی‌که شاهدیم یک هواپیمای نظامی سوخو ٢٤ سرنگون شده و ترکیه ادعا می‌کند که این هواپیما وارد حریم هوایی‌اش شده بود و در عرض چند دقیقه چندین‌بار تذکر داده‌اند که وارد حریم هوایی ترکیه شده و باید خارج شود، ولی گویا آنها اعتنا نکرده‌اند، به همین دلیل ترکیه به آن شلیک کرده است. در حال حاضر مسئله خیلی پیچیده شده، اگر روسیه بتواند ثابت کند که این اتفاق در محدوده قلمروی هوایی سوریه رخ داده و آنها اشتباه کرده‌اند، ترکیه است که باید پاسخ‌گو باشد. اما اگر در محدوده مرزهای هوایی ترکیه رخ داده باشد روسیه باید پاسخ‌گو باشد.
* این اتفاق به دنبال حضور پوتین در تهران رخ داد، ممکن است ماجرای این جنگنده پیام خاصی داشته باشد؟ حتی ایران مجبور شود که با روسیه همراهی خاصی از خود بروز دهد؟
** ایران با روسیه هر دو در جبهه سوریه حضور دارند، اما حضوری متفاوت، ایران می‌گوید که در سوریه مشورت نظامی می‌دهد و در حقیقت وارد فاز عملیاتی نشده است. ایران و روسیه با هم در سوریه اهداف مشترک ندارند، ایران و سوریه و لبنان در جبهه مقاومت و مخالفت با اسرائیل قرار دارند، اما روسیه با اسرائیل روابط نزدیکی دارد. نمی‌توان گفت که ایران و روسیه در سوریه منافع مشترک دارند. این موضوع درگیری بین روسیه و ترکیه است که منجر به درگیری ایران با ترکیه نمی‌شود. اگر کسی بخواهد معترض و وارد صحنه شود روسیه است. ایران با ترکیه همسایه است و به نظر من ایران در این مسئله جانبداری نخواهد کرد. این مسئله به ناتو، سوریه و روسیه مرتبط است. این موضوع ربطی به حضور پوتین در تهران ندارد.
* مذاکرات پوتین در تهران علاوه بر همکاری مشترک دو کشور، بر مسائل منطقه و تروریسم و سوریه نیز متمرکز بود. آقای اولاند، رئیس‌جمهور فرانسه، هم به واشنگتن سفر کرده و بعد از آن قرار است به مسکو سفر کند. ممکن است پوتین در این شرایط بین ایران و شرکای ديگر نقش واسطه و میانجی بازی کند؟
** من چنین نمی‌پندارم. به این سبب که ایران در فضای بین‌الملل موقعیت خوبی دارد. آقای اولاند هم از ایران برای مبارزه با تروریسم کمک خواست. بنابراین راه روابط ایران و غرب باز است و نیاز به میانجی ندارد. روسیه در غرب کنار گذاشته شده، در مورد سوریه ممکن است که غرب با روسیه همکاری کند. در این مورد که اروپا و غرب بخواهد در مبارزه با تروریسم به‌ویژه افراط‌گرایی و بنیادگرایی با ایران همکاری کند، کانال‌ها باز است چون در سطح وزیرخارجه ایران و آمریکا و وزرای خارجه دیگر مذاکراتی انجام شده است.
* مذاکرات او در تهران علاوه بر تروریسم بر چه محورهایی متمرکز بود؟
** به نظر می‌رسد که مذاکرات در مورد تروریسم خیلی اساسی بود. موضوع قاچاق مواد مخدر و مبارزه با تروریسم دو موضوعی است که سال‌ها با هم در آن همکاری داریم و مقامات امنیتی دو طرف در این مورد اسنادی امضا کرده‌اند. مذاکرات رهبران دو کشور در ایران بیشتر بر همکاری‌های دوجانبه و منطقه و مسئله سوریه متمرکز بود. موضوع دیگر هم گاز بود. براساس گزارش «بریتیش‌پترولیوم» در سال ٢٠١٤ ، میزان ذخایر اثبات‌شده ایران به‌طورناگهانی با ٣٤ تریلیون مترمکعب از روسیه جلو زده و ایران دارای بیشترین ذخایر گاز اثبات‌شده جهان است.
ذخایر اثبات‌شده نفت ایران هم بیش از روسیه است و ایران به‌عنوان یک قدرت منطقه‌ای در حال ظهور است. دستگاه دیپلماسی کشور هم توانسته ایران را به جایی برساند که حق کشور بوده است. در شرایط کنونی اگر ایران در صحنه خوب بازی کند، می‌تواند فضای کشور را از موقعیت جغرافیایی به موقعیت ژئوپلیتیک تغییر دهد. این اتفاق با سیاست داخلی منسجم و سیاست خارجی عاقلانه و هوشمندی می‌تواند رخ دهد.
http://www.sharghdaily.ir/News/79670
ش.د9404701