سالهاست که برایمان یک مقایسه به وجود آوردند و شاید هم یک نوع نگرش. اینکه دنیارا به دونیم تقسیم کنیم و شرق را با غرب جدا و یک قانون نانوشته که برای تبادل های اقتصادی و سیاسی باید یکی را بر دیگری ترجیح داد . برای همین همانقدرکه واژه غرب زدگی در کشورما آشناست رابطه خوب با شرقی‌ها هم؛ دقیقا برعکس چند دهه پیش .
شاید شما نیز بارها در کوچه و بازار و بین مردم می شنوید که روسیه یا اروپا؟ کدامیک در شرایط فعلی برای ایران بهترند و منافع کشور را بیشتر تامین می کنند؟ نگاه صفر و صدی به این قضیه سالهاست که در دید عامه مردم وجود دارد و شاید اوج انتقادها به این شرایط در دولت پیشین اتفاق افتاد اینکه عده ای به نزدیکی بیش از اندازه به روسیه در اوج بحران هسته ای کشور اعتراض داشتند و آن موضوع را نشانی از این می دانستند که تمام تخم مرغ های سیاست خارجه ایران در سبد این کشور گذاشته شده است و همین باعث می شود تا ما به ناچار امتیازاتی را به روسیه بدهیم که البته کارایی امتیازاتی که از روسیه می گیریم را ندارد. در مقابل گروهی هم می گفتند که ایران دست روی خوب گزینه ای گذاشته برای تقابل با فشارهای غرب و آمریکا ...
هرچند از آن زمان‌هایی که خیلی‌ها جهان را به دو بلوک شرق و غرب تقسیم می‌کردند سالهاست که گذشته، ولی کسی فکرش را نمی کرد حتی پس از فروپاشی شوروی، هنوز هم بین برخی کشورها با برخی دیگر بتوان تمایزی قائل شد و یکی را بردیگری ارجحیت داد! بعضی‌ها را در یک طرف معامله گذاشت و بعضی دیگر را در طرف دیگر. اما این چیزی است که اساسا در حال حاضر برای ایران وجود دارد .
توجه دوباره
و دیروز دوباره همه توجه ها را به این موضوع معطوف کرد ...زمانی که از پله‌های هواپیمای خصوصی شیک مجهز و مزین به طلایش پایین می آمد وپایش را به فرودگاه مهر آباد گذاشت و خودروهای روسی، او را اسکورت می کردند، نام پوتین، رابطه اش با ایران و چشم انداز تعامل یا تقابل با غرب را بر سر زبان ها انداخت. با این تفاوت که حالا شرایط با چند سال قبل خیلی فرق دارد این روزها نه دولت ایران همان دولت است، نه روسیه و رابطه‌اش با اوکراین همان رابطه، نه شرایط منطقه همان ... خیلی چیزها تغییر کرده تغییراتی که می تواند در ادامه‌اش روابط بین ایران و روسیه را هم تحت تاثیر قراردهد . در چنین اوضاعی آیا می توان گفت که" دولت روحانی ، توافق ، سوریه ، اوکراین " کلید واژه هایی هستند که رابطه بین ایران و روسیه را در فصل جدیدی از تعامل قرار خواهند داد ؟ و اساسا اگر بخواهیم چشم انداز رابطه امروز ایران و روسیه را با گذشته مقایسه کنیم چه خواهیم گفت؟
ایران در حالی که همچنان کشورهای نوظهور اقتصادی مثل برزیل ، چین ، هند و.. که البته از دوستان این چند ساله اش بوده اند را در پیش رو دارد به اتحادیه اروپاهم چشم دوخته ، ولی گروهی معتقدند همچنان پشتیبان واقعی ایران، روسیه است و ارتباطات با کشورهای غربی نمایشی. با این اوصاف آیا اساسا می توان برای ایجاد رابطه ایران با روسیه و اروپا تعادلی متصور بود؟ یعنی همانطور که رابطه با روسیه برقراراست به همان شدت و حدت رابطه با غرب هم برقرارشود ؟ و یا اینکه آزادی مانور تعامل با انتخاب یکی از این کشورها گرفته می شود و ایران ناچار به پشت‌کردن به آن دیگری است؟
احیای قدرت
داوود هرمیداس باوند کارشناس مسائل بین‌الملل در اینباره به آفتاب یزد گفت: "رابطه ایران و روسیه طبیعتا در دولت یازدهم تحت تاثیر دو موضوع برجام و پدیده داعش،شکل جدیدی به خود گرفته است."
وی افزود:"در دولت گذشته در امر سیاست خارجه و تعامل با روسیه موفق نبودیم چون اساسا درک حقوقی در برخی زمینه ها نداشتیم مثلا در بحث کوزوو و در دیوان بین المللی دادگستری ، همراه با روسیه و چین و صربستان پروژه آنها را تایید کردیم.
ولی در عوض این همراهی با روسها، قطعنامه‌ای 10 ماده‌ای با آنها امضا کردیم که روسیه تماما از آن سود می برد و تنها بندمثبت آن بحث تشکیل کمیسیون برای رژیم حقوقی دریای خزر بود که البته آن هم تشکیل نشد.
باوند گفت :"ولی با همه اینها آمدن دیروز پوتین به ایران از چند جهت قابل بحث است."
وی اظهارکرد :" بعد از مسئله اوکراین و برخی تحریم‌هایی که روسیه در معرض آن قرار گرفت، این کشور بیش از پیش سیاست نگاه به شرق را در پیش گرفته و در این راستا چین و ایران را از اهداف اصلی خود برشمرده است. البته فراموش نکنیم که روسیه بارها از ما استفاده ابزاری کرده ، در شورای حکام و امنیت همسو با کشورهای غربی رای داد و در ازایش امتیازات هم گرفت، مثلا درباره سپر دفاع موشکی که قرار بود در لهستان و جمهوری چک باشد، در مورد گرجستان و جمهوری آذربایجان و اوکراین، یا وقتی روسیه قفقازی‌ها را از گرجستان جدا کرد."
هر میداس باوند گفت: "یا مثلا در مورد رژیم دریای خزر، پیش از این ایران وروسیه هر دو طرفدار مشاع بودند. اما بعد از مدتی روسیه از سال 1998 با قزاقستان،سپس آذربایجان و 4 کشور رابطه‌هایی به دور از ایران تشکیل داد. پس در تاریخ ، سابقه خوبی از روسیه به یاد نداریم."
باوند تاکید کرد: "ولی در حال حاضر وضعیت در بسیاری موارد تغییر یافته و همین موضوع روسیه را به ایران علاقه‌مندتر کرده است . بنابراین باید بپذیریم که حضورپوتین در ایران از لحاظ دیپلماسی معانی خوبی می تواند داشته باشد."
این کارشناس مسائل بین الملل درباره اینکه پیش از این به توجه بیش از حد ایران به روسیه انتقاد می‌شد آیا در دولت جدید تعادل بین رابطه میان روسیه و غرب ایجاد خواهد شد ؟ گفت:"آقای روحانی سعی می کنند تا موازنه بین این دو قطب ایجاد شودو ایشان آگاه است که سرنوشت ایران به تک قطبی نگاه کردن رقم نخواهد خورد ولی گروه‌های اصولگرا تلاش دارند تا رابطه با غرب را مخدوش کنند، بنابراین آقای روحانی هم سعی می کنند نگاه به غرب را بالا نگاه دارند. روحانی باید پاسخگوی تاریخ باشد و تمام هم و غم خود را بر این بگذارد تا بتواند موازنه ای بین رابطه با روسیه و غرب برقرار کند."
وی ادامه داد:" با همه اینها فراموش نکنیم که درگذشته آمریکا و روسیه درباره مسائل امنیتی بیانیه مشترک می دادند ، هرچند در حال حاضر روسیه سعی می‌کند ابتدا به چین به عنوان اولویت برقراری رابطه چشم داشته باشد و بعد از آن ایران و سپس تمام کشورهای شرقی .ولی تمایل آنها بیشتر به این خاطراست تا بتوانند پس از تحریم‌هایی که علیه‌شان صورت گرفته از این طریق امتیازاتی را از غرب بگیرند. روسیه سعی می کند تا از مسئله خاورمیانه به سود خود امتیاز کسب کند."
وی تاکید کرد: "در این بین شاید که در نهایت آمریکا و روسیه هستند که سرنوشت سوریه را تعیین خواهند کرد ولی بدیهی است که موضوع سوریه به نتیجه برسد، ایران نیز از آن سود خواهد برد."
باوند گفت :" روسیه در فکر احیای قدرت شوروی سابق است."
این کارشناس مسائل بین الملل درباره چشم انداز آینده رابطه ایران و روسیه افزود: "در شرایط فعلی این روسیه است که تمایل نزدیک شدن به ایران را دارد، البته ایران هم سود بسیاری از این رابطه نصیبش خواهد شد، اما ایران نباید تعاملاتش را با روسیه آن قدر پیچیده کند که آزادی عمل را از خود بگیرد ولی رابطه با روسیه گریز ناپذیر است."
وی ادامه داد:"از طرفی توجه داشته باشیم روسیه برای جذب سرمایه خارجی چندان مناسب نیست، رابطه با این کشور در زمینه صنایع دفاعی – نظامی و سیاسی مفید است اما در زمینه اقتصادی هرگز."
شرق و غرب کجا بود؟
حسن بهشتی پور کارشناس مسائل بین‌الملل هم در این باره به آفتاب یزد گفت: "اساساً روابط ایران و روسیه را نمی‌توانید بین دو دولت فعلی و گذشته ایران مقایسه کنید، چون متراژ معینی در دست شما نیست، آنچه که رابطه بین ایران و روسیه را تحت تاثیر قرارداده به علت تغییرات داخلی خود این کشورها بوده و بخشی از آن هم به تغییرات منطقه‌ای مربوط است . "
وی اضافه کرد: "مثلا در سال 2008، روسیه و آمریکا روابط شان را اصطلاحا «ریست» کردند . همین اقدام روی کاهش روابط ایران با روسیه در زمان مدودف تاثیر گذاشت پس اساساً این موضوع ربطی به دولت احمدی‌نژاد نداشت. بعد از آنکه در سال 2010 روسها دیدند در مسئله سپر موشکی کلاه گشادی بر سرشان رفته مجددا درباره مناسباتشان با آمریکا بازنگری کردند به ویژه در دوره سوم ریاست جمهوری پوتین، که به طور کلی نگاه روسیه به ایران نسبت به 12 سال گذشته تغییر پیدا کرد."
این کارشناس افزود: "پس اساساً نمی‌توان گفت که رابطه خوب یا بد با روسیه، مستقیما با دولت‌های ایران ارتباط دارد ."
بهشتی پور ادامه داد: "به عنوان مثال، درحال حاضر 2 میلیارد دلار حجم رابطه ایران و روسیه است اما این موضوع به تحریم های هر دو طرف ایران و روسیه بازمی‌گردد. آنها ناچار به این حجم تبادل بودند."
وی اضافه کرد: " از سال 91 تا به امروز روابط ایران و روسیه دچار تغییرات اساسی شده است که این تحولات به مجموعه تغییرات داخلی روسیه، ایران و حوادث منطقه برمی‌گردد."
بهشتی پور درباره اینکه آیا حسن روحانی می‌تواند بین کشورهای غربی و روسیه در تعاملات بین المللی تعادل برقرار کند پاسخ داد: "دیگر مناسبات شرق و غرب وجود ندارد، همین چینی که می‌گویند شرقی است 2 هزار میلیارد در آمریکا سرمایه‌گذاری کرده‌است .ساز و کار عرصه بین‌المللی دچار تغییرات اساسی است ."
این کارشناس مسائل بین‌الملل افزود: "بعضی‌ها می‌گویند روسها همیشه به ایران خیانت کردند، مثلا کدام کشور با ما همیشه خوب رفتار کرده است؟ آیا هندی‌ها با ما خوب بوده‌اند که 5 میلیارد دلار ایران را در دوره تحریم‌ها بلوکه کردند یا چینی‌ها که جلوی حدود 20 تا 30 میلیارد دلار ما را در همان دوران گرفتند؟ کشورها براساس منافع‌شان رفتار می‌کنند پس نیاز جدید به تعریف از شرق و غرب داریم."
وی اضافه کرد: "اما در این بین می‌توانیم به تفاوت دو گروه از کشورها اشاره کنیم. نخست کشورهای گروه بریکس که مجموعه ای از کشورهای برزیل، چین، آفریقای جنوبی، روسیه و هند هستند و دیگری اتحادیه اروپا . روحانی خیلی خوب می‌داند که نباید تمام سرمایه گذاری‌های سیاسی اقتصادی‌اش رافقط بر اتحادیه اروپا یاتنهابر کشورهای بریکس بگذارد."
بهشتی پور در این باره که آیا روحانی توانسته در عمل هم این تمایل دوگانه را نشان دهد، گفت : "او به برقراری تعادل بین این دو گروه از کشورها آگاه است و دیدیم که سفرهایی به فرانسه و ایتالیا تدارک دیده بود که با بمب‌گذاری‌های داعش به واقعیت نپیوست . ولی او می داند جهان سرمایه‌داری چند ملیتی است و نباید روی یک کشورخاص تمرکز کند ."
http://aftabeyazd.ir/?newsid=20018
ش.د9404597