تاثیر فضای مجازی بر سیاست، اقتصاد و اجتماع

۲۷ اردیبهشت ماه روزی که درسطح ملی و بین‌المللی به عنوان روزارتباطات و جامعه اطلاعاتی نام‌گذاری شده است. با رشد تکنولوژی و آگاهی‌ مردم و حضور روز افزون فن‌آوری‌های نوین، اشکال ارتباطات هم دچار تغییرات اساسی شده‌ و با خروج از شیوه‌ سنتی خود، در فضای مجازی، شکل جدیدی به خود گرفته‌اند.فضای مجازی، اصطلاحی جدید و زاده دوران معاصر است ؛ برای بیان این مفهوم، گاهی از واژه «سایبر» نیز استفاده می شود؛ این فضا در حقیقت ارتباط داخلی عمده افراد بشر را از طریق کامپیوتر و ارتباطات از راه دور ، بدون در نظر گرفتن جغرافیای فیزیکی به عهده دارد. در زبان جاری انفورماتیک این واژه به معنای کاربرد اینترنت در تمامی ابعاد فرهنگی‌، فنی و اجتماعی آن است . این فضا می تواند محل مراجعه با هدف تجاری ، تفریحی ، پژوهشی و .... باشد بدون آن‌که فرد ناچار باشد محل زندگی خود را ترک کند .

جنبه‌های روانی - اجتماعی فضای مجازی

استفاده از فضاهای مجازی اینترنت، ماهواره و... در دنیای امروزی افزایش یافته و این امر سبب نزدیکی هرچه بیشتر ارتباطات و تعاملات می شود. به گفته کارشناسان، جدای از تاثیرات مثبتی که فضای مجازی دارد، استفاده نابجا و نادرست از آن سبب بروز یک سری چالش‌هایی می‌شود که در درجه اول اعتیاد اینترنتی را به همراه دارد، که این امر از نظر روان‌شناسی سبب ایجاد اختلال‌هایی در اخلاق و شخصیت هویتی فرد می‌شوند. اگر این امر به طور مستمر ادامه پیدا کند، فرد با واقعیت‌هایی که در آن رشد کرده بیگانه می‌شود و هنجارها و الگوهایی را که زمانی می‌توانست با آن‌ها ارتباط برقرار کند، بی ارزش و کم اهمیت می شوند و در مقابل عناصر و ارزش هایی را جایگزین آن می سازد که در بطن فضای مجازی قابل تعریف هستند.

نتیجه این امر، دوگانگی در هویت و شخصیت فرد می شود که سلامت روانی او را به مخاطره می اندازد.از طرف دیگر، با توجه به سرعتی که در ارتباطات مجازی وجود دارد، فرد وابسته به فضای مجازی در دنیای غیرواقعی، از آن جا که برای دست یابی به هر چیزی با زدن دکمه هایی می توانست به حداکثر چیزهایی که می خواهد برسد، اگر در دنیای واقعی نتواند با این سرعت به خواسته های خود برسد، به فردی کم اراده با قابلیت تحمل ضعیف تبدیل می شود که در مدت زمان مستمر گوشه گیر و منزوی می شود و برای این که دوباره به حالت طبیعی دنیای واقعی برگردد، گذشته زمان لازم است که در این مدت نیاز است تا فرد با قابلیت های صحیح استفاده از فضای مجازی و جنبه های روانی آن آشنا شود، که در این ارتباط نیاز است تا در سطح جامعه نسبت به استفاده صحیح از فضای مجازی و اثرات مثبت و منفی که این پدیده دارد، فرهنگ سازی شود که این امر یکی از وظایف مراکز فرهنگی کشور است، که نقش دولت در این امر می تواند بسیار موثر باشد.

نقش فضای مجازی در رونق اقتصادی

فضای مجازی اما می‌تواند فرصت تعامل بهینه با دنیا را جهت پیشبرد اهداف و برنامه‌های کشور در حوزه‌های مختلف حکمرانی فراهم کند. مرکز ملی فضای مجازی اما در بیانه خود؛ از گسترش فضای مجازی کشور به عنوان راهی برای تعامل بهینه با دنیا؛ یاد کرده و اعتقاد دارد، گسترش فزاینده فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی و بسط روزافزون کاربری فضای مجازی به عنوان ساحت دوم زندگی انسان‌ها، می‌تواند تمام شئون فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و امنیتی جامعه انسانی را در برگیرد. در این بیانیه آمده است: یکی از مظاهر پیشرفت کشور حوزه اقتصادی است؛ اقتصاد اینترنتی که از آن به عنوان اقتصاد دیجیتال یا اقتصاد جدید یاد می‌شود، همه بخش‌های اقتصادی و اجتماعی شامل خرده فروشی، حمل و نقل، سرویس‌های مالی، تولید، آموزش، بهداشت، رسانه و غیره را تحت تاثیر قرار داده و قسمت اعظم کسب و کارها در این اقتصاد بر پایه فناوری های دیجیتالی است.

صاحب‌نظران، هم این نکته را تایید کرده و معتقدند: فضای مجازی عرصه جدیدی برای رونق اقتصادی است؛ احمدرضا غزنوی - کارشناس ارشد معاونت فناوری مرکز ملی فضای مجازی- درباره تاثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات در توسعه اقتصاد، می‌گوید: ارتباط میان توسعه ICT و توسعه اقتصادی کشورها یک رابطه دو سویه است: توسعه ICT از طرق مختلفی می تواند بر عملکرد کلی اقتصاد اثرگذار باشد. اول اینکه، پیشرفت در این بخش می تواند موجب افزایش تولید و بهبود بهره وری در خود بخش مربوطه شود که مستقیماً عملکرد اقتصادی جامعه را بهبود می بخشد.

دوم و از همه مهم‌تر اینکه، کاربرد آن در بخش‌های دیگر و بهبود عملکرد بخش های استفاده‌کننده به طور غیرمستقیم عملکرد اقتصادی جامعه را بهبود می بخشد. همچنین از سوی دیگر افزایش درآمد سرانه به عنوان شاخصی از رفاه جامعه موجب افزایش تقاضای خدمات ICT و در نتیجه توسعه بخش می‌شود.او می‌افزاید: در کشورهای درحال توسعه به دلیل نبود زیرساخت های لازم شوک عرضه در مدت زمان طولانی به بهره برداری می رسد. به همین دلیل ابتدا اثرات آن بر تولید با شیب ملایم‌تری پیش می رود. همچنین در زمینه اشتغال نیز بیشترین میزان ایجاد اشتغال در زمانی است که اشتغال غیرمستقیم فن آوری ظاهر می شود.

فضای مجازی و تاثیر در سیاست

بی‌شک نمی‌توان از نقش و تاثیر فضای مجازی سخن به میان آورد و نامی از تاثیر بر سیاست نبرد؛ نقش رسانه وفضای مجازی در تشویق و ترغیب مردم را بسیار مهم است؛ فضای مجازی با یک رویکرد جدید برای معرفی کاندیداها و فراخوان مردم و ایجاد نشاط و شفافیت در انتخابات نقش برجسته‌ای داشته است؛ تکنولوژی‌های ارتباطی و فضای مجازی اگر در بعضی زمینه‌ها تاثیر مورد انتظار را نداشته باشد اما در حوزه انتخابات به نظر می‌آید تاثیر قابل‌توجهی دارد. محمدمهدی فرقانی‌، استاد ارتباطات، معتقد است: در عرصه ارتباطات سیاسی که انتخابات جلوه بارزی از آن است، امروزه رسانه‌های به اصطلاح فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی یا شبکه‌های موبایلی خیلی بیشتر از رسانه‌های سنتی کارکرد دارند و موثرتر عمل می‌کنند.

او اهمیت این موضوع را به چند دلیل می‌داند: نخست، به‌دلیل این‌که در بسیاری موارد محدودیت‌های رسانه‌های رسمی را برای بیان حقایق و ارائه نظرات ندارند. دوم، به‌دلیل اینکه پیام‌ها بسیار تنگاتنگ مبادله می‌شوند یعنی به مخاطبان مستقیم به نوعی ارسال می‌شوند و افرادی که در گروه اجتماعی یا یک گروه موبایلی عضو هستند خیلی بیشتر از مخاطبان عام رسانه‌های سنتی به همدیگر اعتماد دارند. بنابراین پیام‌هایی را که دریافت می‌کنند بیشتر متعلق به خودشان تلقی می‌کنند تا این‌که جنبه تبلیغاتی برایش قائل باشند. او معتقد است که با نگاه به رسانه‌های سنتی به‌ویژه در دوره‌های انتخابات که بسیاری از اظهارات و موضع‌گیری‌ها جنبه تبلیغاتی دارند مشخص می‌شود که به همین دلیل این رسانه‌ها خیلی از سوی مخاطبان جدی گرفته نمی‌شوند. در نتیجه ما اگر رسانه‌های فضای مجازی را عمدتا رسانه‌های شهری یا گروهی تلقی کنیم پیام‌ها در آن‌جا صمیمانه‌تر، خودمانی‌تر و دریافت پیام سریع‌تر صورت می‌گیرد و اعتماد به پیام بیشتر از رسانه‌های سنتی است در عین حالی که محدودیت‌های رسانه‌های سنتی را ندارد یا کمتر دارد.

او می‌گوید: نه در حال حاضر بلکه شاید حداقل بتوان گفت بیش از 10سال است که در بسیاری از کشورهای دنیا از طریق فضای مجازی، ارتباطات سیاسی شکل می‌گیرد، پیام‌ها مبادله می‌شود، کمپین‌های انتخاباتی عملا در این فضا برگزار می‌شود و به همین دلیل هم معمولا آن کسانی بیشتر انتخابات را می‌برند که حضور گسترده‌تر و موثرتری در این فضا دارند و با مخاطبان بالقوه و بالفعل‌شان بهتر و سریع‌تر و موثرتر ارتباط برقرار می‌کنند. در واقع نمایندگان باید به‌روز باشند؛ ما این موضوع را در جریان انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا در دوره اول که باراک اوباما رئیس‌جمهور شد دیدیم و در انتخابات ریاست‌جمهوری خودمان هم در دو دوره اخیر بسیار شاهدش بودیم و در زمینه‌های دیگر هم آثار این تکنولوژی‌ها را می‌بینیم.

اما قانون مواردی را برای ممانعت از تخلفات انتخاباتی به کاندیداها متذکر شده و آن‌ها را از انجام آن‌ها نهی کرده است. در بحث تخلفات در تبلیغات انتخاباتی با پدیده نوظهور فعالیت در فضای مجازی مواجه هستیم که با استفاده از نشر اخبار در شبکه‌های اجتماعی اتفاق می‌افتد به این صورت که کاربران این شبکه‌ها که غالبا از کاندیدایی خاص حمایت می‌کنند با دروغ و افتراء و دادن القاب غیر واقع دست به تخریب وجهه کاندیداهای رقیب می‌زنند.

عبدالله سمامی بازرس هیات مدیره کانون وکلای دادگستری مرکز در مورد افزایش تخلفات انتخاباتی از طریق فضای سایبری، در این‌باره می‌گوید: فعالیت در این فضاها بلامانع است ولی توجه به این نکته ضروری است که ترویج اطلاعات از طریق شبکه‌های اجتماعی در فضای گسترده‌ای صورت می‌گیرد که پیش از این شاهد آن نبودیم بنابراین آن‌ها نباید در اظهارنظر خود نسبت به کاندیداهای انتخاباتی از خط قرمزهای نظام مقدس جمهوری اسلامی فراتر روند و یا به هتاکی و تخریب علیه سایر کاندیداها اقدام کنند، همچنین فراموش نکنند هر چند که فعالیت در فضای مجازی جرم محسوب نمی‌شود اما اقدام به نشر اکاذیب تخلف بوده و این قبیل اعمال مجرمانه می‌تواند مطابق مواد 16، 17 و 18 مجازات قانونی به همراه داشته باشد.

کودک و فضای مجازی

به نظر می‌رسد که فضای مجازی به نوعی به تمامی جنبه‌های زندگی افراد گره خورده اما شاید مهم‌ترین و در عین حال پیش پا افتاده ترین نمونه بهره‌گیری از فضای مجازی که نیازمند بیشترین توجه و مراقبت است، مربوط به استفاده کودکان و نوجوانان از این فضا یاشد؛ کارشناسان، معتقدند، استفاده از اینترنت در میان نوجوانان و جوانان در صورتى که نظارت والدین را نداشته باشد، مى‌تواند منجر به نابهنجارى‌هایی در آن‌ها شود. زمینه‌هاى مختلفى براى حضور مفید و ارزشمند نوجوانان در اینترنت وجود دارد، که با هدایت و نظارت والدین مى‌تواند ضمن کمک به فراگیرى مهارت هاى مختلف زندگى و فراگیرى مناسب آموزش هاى مرتبط با تحصیلات آنها، ارتقاى سطح فرهنگى و تربیتى نوجوانان و جوانان را باعث شده و زمینه ساز افزایش سطح علمى این رده سنى شود.

http://hamdelidaily.ir/?newsid=11091

ش.د9500140