روسيه و ناتو در دهه 1990 پس از فروپاشي شوروي به دليل گسترش اين سازمان نظامي به‌سوي شرق دچاراختلاف شدند، اما اين اختلاف در دهه 2000 با مطرح شدن استقرار سامانه‌هاي ضد‌موشكي امريكا و ناتو در شرق اروپا تشديد شد. با اين حال مهم‌ترين مسئله‌اي كه طي دو سال اخير منجر به رويارويي روسيه و ناتو شده است، اختلاف جدي درباره بحران اوكراين است كه باعث شده است روابط دو طرف به پايين‌ترين سطح خود برسد. در دو ماه اخير تحولات جديدي رخ داده كه سطح تنش‌ها را بالاتر برده است.
حضور فزاينده در شرق اروپا
ينس استولتنبرگ، دبير كل ناتو روز پنج‌شنبه 20 خرداد اعلام كرد ناتو قصد دارد حضور خود را در كشورهاي شرق اين پيمان افزايش دهد. وي با اشاره به لزوم افزايش بودجه نظامي اعضاي ناتو تأكيد كرد تنش‌ها بيشتر شده است و در جهان خطرناك‌تري زندگي مي‌كنيم. دبير‌كل ناتو تأكيد كرد شاهد تهاجم بيشتر روسيه به شرق اروپا و آشوب و خشونت در جنوب اروپا هستيم. پيش‌تر، مجمع پارلماني سازمان پيمان آتلانتيك شمالي (ناتو) نيز در 11 خرداد با انتشار بيانيه‌اي پس از نشست سه روزه خود در تيرانا پايتخت در بيانيه‌اي از كشورهاي عضو اين سازمان خواسته بود براي واكنش در برابر تهديد احتمالي روسيه كاملاً آماده باشند. ناتو قصد دارد در مجموع 4 هزار سرباز را در بالتيك (كشورهاي لهستان، ليتواني، لتوني و استوني) مستقر كند.
افزايش حضور ناتو در كشورهاي شرق اروپا در شرايطي است كه روسيه بارها نسبت به اين اقدام هشدار داده است. به نظر مي‌رسد مقامات ارشد ناتو و امريكا با نزديك شدن به زمان تشكيل نشست مهم سران ناتو درصدد هستند با بزرگنمايي تهديد ادعايي از جانب روسيه عليه كشورهاي شرق اروپا به ويژه جمهوري‌هاي سه گانه بالتيك و لهستان، توجيه لازم را براي افزايش قابل توجه نيروهاي نظامي ناتو در اين كشورها به‌دست آورده و همچنين موافقت سران كشورهاي عضو ناتو در اين زمينه را جلب كنند. به اين ترتيب بايد انتظار داشت كه تصميمات مهمي در اين زمينه در نشست آتي سران ناتو اتخاذ شود. اين نشست روزهاي هشتم و نهم ژوئيه2016 (18 و 19 تير 1395) در ورشو پايتخت لهستان با هدف دادن تضمين امنيتي به كشورهايي كه در حوزه شرقي اين پيمان قرار دارند تشكيل مي‌شود. اين كشورها از جمله لهستان درباره اقدام‌هاي تحريك‌آميز روسيه ابراز نگراني مي‌كنند.
روابط روسيه و ناتو در سال‌هاي اخير به خاطر آنچه مسكو تقويت اين ائتلاف نظامي در نزديكي مرزهاي خود مي‌خواند، به تيرگي گراييده است. سازمان ناتو به عنوان پيمان دفاعي اصلي غرب در برابر روسيه محسوب مي‌شود. با توجه به شواهد كنوني به نظر مي‌رسد تقابل روسيه و ناتو روندي فزاينده به‌خود گرفته و به واكنش‌هاي شديدتر دو طرف منجر شود كه اين خود به تصاعد بحران و افزايش احتمال برخورد نظامي مي‌انجامد. در واقع ناتو اقدامات تحريك‌آميز خود عليه روسيه را در دو سال اخير به‌شدت افزايش داده كه از جمله موارد مهم آن مي‌توان به عملياتي شدن شش مركز فرماندهي در كشورهاي همجوار روسيه در شرق اروپا اشاره كرد. ضمن اينكه ناتو سياست گسترش به‌سوي شرق را به‌رغم مخالفت جدي مسكو ادامه داده كه تازه‌ترين تحول در اين زمينه آغاز رسمي روند عضويت مونته‌نگرو در ناتو است.
در عين حال بدعهدي ناتو و زير پا گذاشتن توافقنامه 1997 در زمينه عدم استقرار دائمي نيروهاي نظامي در شرق اروپا باعث شده روسيه نيز حضور فعال نظامي در مرزهاي غربي خود و در مجاورت كشورهاي اروپاي شرقي مانند لهستان و جمهوري‌هاي بالتيك وهمچنين در درياي سياه را سر‌لوحه اقدامات نظامي خود قرار دهد. در واقع ناتو قصد دارد تا در ادامه سياست تهاجمي خود به بهانه تهديد از جانب روسيه، به تقويت نيروها و حضور خود در شرق اروپا ادامه دهد. مسكو بر اين باور است كه ناتو بايد رويكرد بدبينانه خود در قبال روسيه به عنوان يك تهديد جدي عليه ناتو را كنار بگذارد، با اين حال بعيد به نظر مي‌رسد سران ناتو با اين مسئله موافق باشند، لذا كماكان بايد انتظار داشت كه سران ناتو به اقدامات تحريك‌آميز خود در صحنه اروپا با تصويب افزايش حضور نظامي ناتو در شرق اروپا ادامه دهند.
اعضاي احتمالي
اوكراين و گرجستان با نزديك شدن زمان برگزاري نشست سران سازمان پيمان آتلانتيك شمالي (ناتو) از اعضاي اين سازمان خواستند با عضويت اين دو كشور در ناتو موافقت كنند. «تينا خيداشلي» وزير دفاع گرجستان گفته است امريكا علاقه زيادي براي كمك به اوكراين و ملحق شدن گرجستان به ناتو دارد تا در مقابل روسيه از آن استفاده كند. وزير دفاع گرجستان تأكيد كرده بيش از آنكه گرجستان به ناتو نياز داشته باشد، اعضاي ناتو هستند كه به عضويت اين كشور نياز دارند. همچنين «هانا هوپكو» رئيس كميته امورخارجي پارلمان اوكراين گفت، عضويت در ناتو براي اين كشور جنگ زده امنيت به همراه مي‌آورد. رئيس كميته امور خارجه پارلمان اوكراين از اعضاي ناتو خواست درباره راهبردي واقعي براي حفاظت مردم اين كشور در مقابل روسيه تأمل كنند.
به نظر مي‌رسد تجديد تقاضاي گرجستان و روسيه براي عضويت در ناتو با توجه به تصور مقامات ارشد اين دو كشور درباره مناسب بودن اوضاع براي عملي شدن اين تقاضا صورت گرفته باشد. اكنون روابط روسيه و ناتو به دلايل مختلف از جمله بحران اوكراين، ادامه استقرار سامانه‌هاي ضد موشكي ناتو در شرق اروپا و مهم‌تر از همه تلاش ناتو براي گسترش به‌سوي شرق دچار تنش بي‌سابقه‌اي شده است و به همين دليل و نيز با توجه به برگزاري نشست سران ناتو در ژوئيه 2016 در ورشو، گرجستان و اوكراين بر اين باورند كه اكنون زمان مناسبي براي مطرح كردن در‌خواست‌شان براي عضويت در ناتو است. البته روسيه از زمان مطرح شدن اوليه اين درخواست‌ها در دهه اول قرن بيست و يكم توسط دولت غربگراي اوكراين در دوره رياست جمهوري ويكتور يوشچنكو و دولت غربگراي گرجستان در دوره رياست جمهوري ميخائيل ساكاشويلي به‌شدت با اين مسئله مخالفت ورزيد و عضويت اين دو كشور در ناتو را بمثابه خط قرمزي براي امنيت ملي روسيه اعلام كرد.
جنگ روسيه و گرجستان در سال 2008 هر چند به بهانه حمله نيروهاي نظامي گرجستان به اوستياي جنوبي آغاز شد، اما مقامات كرملين از آن به‌مثابه فرصت مناسبي براي زهر چشم گرفتن از دولت تفليس استفاده كردند، به نحوي كه پس از اين جنگ هر چند مناسبات گرجستان با ناتو ادامه و گسترش يافت، اما مقامات گرجستان از طرح مجدد و پيگيرانه عضويت اين كشور در ناتو صرف‌نظر كردند.
در مورد اوكراين نيز به رغم اشتياق يوشچنكو براي عضويت هر چه سريع‌تر در ناتو، روسيه با ايجاد معضلات فراوان و در تنگنا گذاشتن دولت يوشچنكو و نيز هشدارهاي جدي درباره عواقب خطرناك عضويت اوكراين در ناتو، عملاً تا پايان دوره زمامداري وي در سال 2010 مانع از عضويت اوكراين در ناتو شد. با اين حال پس از روي كار آمدن مجدد يك دولت غربگرا در اوكراين به رياست پترو پوروشنكو در سال 2014 و نيز وقوع جنگ داخلي در مناطق شرقي اوكراين، بار ديگر مقامات كي‌يف در پي عضويت اين كشور در ناتو به مثابه ضمانتي امنيتي در قبال تهديدات مسكو هستند. با اين حال روسيه در مخالفت با عضويت اين دو كشور حوزه خارج نزديك اين كشور در ناتو جدي است و به هيچ عنوان چنين مسئله‌اي را نمي‌پذيرد. با اين حال دولت‌هاي غربگراي گرجستان و اوكراين اميدوار هستند با پيگيري اين موضوع و نيز نظر مساعد كشورهاي ناتو به ويژه اعضاي مهم آن مانند امريكا، انگليس، فرانسه و آلمان بتوانند به خواسته خود در اين زمينه دست يابند.
جمع‌بندي
ناتو به ويژه پس از گسترش بحران اوكراين تلاش كرده است كشورهاي شرق اروپا را به افزايش بودجه نظامي خود تشويق كند و ساختار كنوني حضور نيروهاي ناتو در اين كشورها را تغيير دهد و با ساختاربندي مجدد، به تقويت نيروهاي نظامي بومي و نيز نيروهاي ناتو بپردازد. با اين حال اين رويكرد ناتو با واكنش منفي روسيه مواجه شده است. در حال حاضر حوزه اصلي تعامل ناتو و روسيه يعني رويارويي نظامي دو طرف در شرق اروپا و درياي سياه كماكان اوضاع به صورت سابق است و نشانه‌اي از كاهش تنش‌ها به چشم نمي‌خورد. به ويژه اينكه اخيراً شاهد برخي رويارويي‌ها بين نيروهاي نظامي روسيه و ناتو در درياي بالتيك بوده‌ايم كه هشدار شديد امريكايي‌ها به روسيه را در پي داشته است. در واقع با توجه به بدبيني متقابل روسيه و ناتو و تداوم اقدامات تحريك‌آميز از جانب اين پيمان نظامي غربي، منحني تقابل روسيه و ناتو سير صعودي به خود گرفته و همين مسئله چشم‌انداز امنيتي اروپا را تيره و مبهم ساخته است.
http://javanonline.ir/fa/news/792128
ش.د9500932