(روزنامه اطلاعات – 1394/11/19 – شماره 26372 – صفحه 12)
پيامدهاي تقابل ايران و عربستان براي آينده صلح سوريه
هرچند هنوز يک سال کامل از پادشاهي ملک سلمان نگذشته است اما رکود بي‌سابقه اقتصادي و کسر بودجه، حمله به يمن، فاجعه منا و قطع روابط با ايران در پرونده او سنگيني کرده و سياه‌ترين روزهاي تاريخ عربستان را رقم زده است.به گزارش تسنيم، هنوز يک سال از پادشاهي ملک سلمان نگذشته است اما پشت سر خود تجارب تلخي چون کسر بودجه بي‌سابقه، حمله به يمن، فاجعه منا و قطع روابط ديپلماتيک با ايران را در پرونده کشورش به ثبت رسانده و سياه‌ترين روزهاي تاريخ عربستان را رقم زده است.
روزنامه‌هاي سعودي در تکاپوي جشن اولين سالگرد پادشاهي ملک سلمان هستند که گزارش‌هاي منابع رسانه اي غربي حاکي از اين است که ملک سلمان فقط چند ساعت در روز مي تواند تمرکز داشته باشد.در اين ميان روزنامه الحيات در ابراز شادي از نخستين سالگرد پادشاهي ملک سلمان نوشت: يک سال «قاطعيت و اراده» هويت جديد سعودي را مي‌سازد.
به نوشته اين روزنامه، دستاوردهاي متعددي از زماني که ملک سلمان قدرت را به دست گرفته است، به ثمر نشسته است.اما روزنامه الشرق الاوسط به ويژگي‌هاي منحصر به فرد هفتمين فرزند عبدالعزيز پرداخته و در چاپلوسي براي پادشاه گرفتار غلو شد که البته اين سياستي است که روزنامه‌ها و نويسنده‌هاي سعودي با آن آشنا هستند.الشرق الاوسط سلمان بن عبدالعزيز را موسس چهارمين حکومت سعودي برشمرد!
اما عکاظ در پايگاه اينترنتي خود، صفحه اول را به انتشار عکسي از ملک سلمان اختصاص داده و نوشت: سلمان قلب ملت و امت است و با پرداختن به جنگ‌هاي اخير از او تحت عنوان پادشاه مصممي ياد کرد که در صدد است يمن تا لبنان و سوريه عراق را به آغوش عربي بازگرداند.اين روزنامه همچنين يک پرونده را تحت عنوان «بيعت» به گزارش‌هاي تعريف و تمجيد از پادشاه و تجديد بيعت سران مناطق مختلف با او اختصاص داد.
داستان‌پردازي‌هاي روزنامه‌هاي سعودي
تيترهاي مشابه در ساير روزنامه‌هاي سعودي از جمله ، الرياض، سبق، الوطن، اليوم و الشرق نيز منتشر شد و به اين ترتيب روزنامه‌هاي سعودي به داستان پردازي دستاوردهاي پادشاه کشوري پرداختند که در آن انتقاد از قدرت حاکم جرم است تا جايي که وبلاگ نويسان دستگير و اصلاح طلبان گردن زده مي شوند.در اين شرايط بايد پرسيد داستان کساني که از «سلمان» اطاعت نمي‌کنند چيست؟
پيش از دفن ملک عبدالله بن عبدالعزيز، ديوان پادشاهي سعودي مجموعه تصميماتي را اعلام کرد که به مثابه کودتا عليه دوران سابق بود و بر اساس آن محمد بن نايف بن عبدالعزيز به عنوان جانشين وليعهد تعيين شده و محمد بن سلمان نيز وزير دفاع معرفي و خالد التويجري که به متعب بن عبدالله نزديک بود، برکنار شد.
رقابت داغ سران سعودي بر سر قدرت
اما اين تصميمات زياد دوام نياورد زيرا مقرن بن عبدالعزيز از پست خود يا همان وليعهدي کنار گذاشته شد و بن نايف جاي او را گرفت و محمد بن سلمان نيز جانشين وليعهد شد.به اين ترتيب پادشاه در انتقال قدرت از نسل اول به نسل دوم و در بحبوحه رقابتي که تا امروز نيز به دليل نبود راهکار انتقال همچنان به حال خود باقي است، جايگاهي را براي پسر خود تضمين کرد .تصميمات ملک سلمان به مثابه قطع ارتباط هميشگي با دوران ملک عبدالله بود، زيرا وي تلاش داشت نقشه راهي را ترسيم کند که بر اساس آن پسرش متعب بتواند به قدرت برسد.اين تغييرات در حالي رخ داد که جريان سديري‌ها که سلمان نيز وابسته به آنان است در زمان ملک عبدالله به حاشيه رفته بود.سياست‌هاي برکناري و به حاشيه راندن در زمان ملک سلمان ، فرزندان ملک عبدالله بن عبدالعزيز را در برگرفت اما جايگاه بن نايف تقويت و امکان قدرت گرفتن محمد بن سلمان فراهم شد و او اکنون به دليل وخامت حال پدرش و اوضاع نامساعد روحي و رواني، حاکم عملي عربستان به شمار مي آيد.
در اين ميان روزنامه گاردين انگليس، تصميمات پادشاهي را چيزي جز دفاع از بقاي قدرت نمي‌داند و همين رويکرد است که مي‌تواند دليل انتقاد تند و علني طلال بن عبدالعزيز امير سعودي از تصميمات پادشاهي و تاکيد بر نه بيعت با پادشاه و نه اطاعت از او را روشن کند.
رقابت شديد محمد بن نايف و محمد بن سلمان
به گفته مجتهد، وبلاگ نويس و فعال سياسي سعودي اين تصميات پادشاهي اعتراض برخي از اعضاي خاندان حاکم و به عبارت بهتر برادران پادشاه يعني احمد، عبدالله ، ممدوح، متعب، بندر ترکي و عبدالرحمان را به دنبال داشت.به هر حال در بحبوحه اين نارضايتي‌ها اکنون رقابت شديدي بين دو محمد يعني محمد بن نايف و محمد بن سلمان در جريان است.
قمار سعودي در يمن
هرچند ملک سلمان بلافاصله پس از پادشاهي اعلام کرد عربستان مسير قبلي مبتني بر « توجه به وحدت امت عربي و مسلمان» را ادامه مي دهد اما دو ماه بعد از به قدرت رسيدن عربستان رهبري جنگ عليه يمن را به دست گرفت که تا امروز نيز همچنان ادامه دارد و 11 ماه از آن گذشته است و موجب شهادت 7 هزار و 411 نفر شده و 13 هزار و 846 مجروح به جا گذاشته است و علاوه بر اين زير ساخت‌ها و آثار تاريخي و مذهبي اين کشور را نيز ويران کرده است.
عربستان شب 26 مارس گذشته با عنوان « بازگرداندن مشروعيت» از تشکيل ائتلاف نظامي 10 کشور عربي عليه يمن خبر داد اما تلاش‌ها و حاتم بخشي‌هاي آن براي استفاده از اين کشورها ناکام ماند زيرا مصر و پاکستان از مشارکت عملي در جنگ عليه يمن به رهبري عربستان و امارات خودداري کردند .
دست‌هاي خالي عربستان براي حضور در گفت‌وگوهاي يمن
رياض با وجود هزينه‌هاي گزاف جنگ در يمن نتوانست هيچ يک از اهداف خود را تحقق بخشد و تا امروز و پيش از حضور در ميز مذاکرات نيز نتوانسته است هيچ دستاورد ميداني را به ثمر برساند.در همين ارتباط يک محقق و کارشناس آمريکايي جنگ در يمن را بسيار پرهزينه برشمرده و پيش بيني کرد که اين جنگ مدت‌ها بدون هيچ نتيجه روشني ادامه پيدا کند. چند ماه پيش نيز مجتهد در مورد جنگ يمن نوشت: زمان براي جبران وضع در يمن دير شده است و ديگر امکان توقف جنگ وجود ندارد مگر اينکه به شکست اعتراف شود. وي در آن زمان نوشت، با گذشت چند ماه از جنگ عليه يمن بايد پرسيد چه دستاوردي داشته‌ايم؟
تروريست‌ها در داخل عربستان سعودي
شعار «قاطعيت و اراده» که رسانه‌هاي سعودي تلاش کردند آن را در مورد جنگ‌هاي عربستان رواج دهند امروز به مثابه حباب رسانه‌اي است که حملات تروريستي و انفجارهاي داخل اين کشور، دروغين بودن آن را روشن کرده است .چند ماه پيش نمازگزارن مسجد امام علي بن ابي طالب (ع) در منطقه «القديح» از توابع استان «قطيف» در شرق عربستان هدف حمله انتحاري قرار گرفتند که بر اثر آن شماري شهيد شدند. داعش مسئوليت اين حمله تروريستي را برعهده گرفت.
چند روز بعد از اين حادثه يک انفجار انتحاري ديگر صحن مسجد امام حسين (ع) را در محله «العنود» در «دمام» و اين بار نيز در شرق عربستان به لرزه در آورد. در اين انفجار چهار نفر که در تلاش براي جلوگيري از ورود عامل انتحاري به مسجد بودند، به شهادت رسيدند.پس از آن نيز يک دستگاه خودروي بمب گذاري شده در يک ايست بازرسي در راه ارتباطي الحائر- رياض منفجر شد که بر اثر آن دو نيروي پليس مجروح شدند. بلافاصله پس از اين انفجار، داعش مسئوليت آن را بر عهده گرفت.
در ماه اوت گذشته نيز اين گروه تروريستي مسئوليت انفجار در «ابها» را بر عهده گرفت. اما در ماه اکتبر نيز دو عامل تروريستي مسلح به حسينيه «الحيديريه» در شهر «سيهات» واقع در شرق عربستان حمله کرده و پنج نفر را به شهادت رساندند.در پايان همان ماه نيز يک مسجد متعلق به پيروان اسماعيليه در نجران واقع در جنوب عربستان هدف انفجار تروريستي قرار گرفت که دو کشته و چند مجروح برجا گذاشت.
فاجعه منا و فرار عربستان از مسئوليت‌پذيري
فاجعه منا نيز در پرونده دوران جديد سعودي ثبت شده است و از آن به عنوان خونين ترين حادثه تاريخ حج ياد مي شود که 2 هزار و 121 کشته برجا گذاشت.روزنامه اينديپندنت مسئولان سعودي را مسئول اين فاجعه دانست هر چند آنان تلاش کردند حجاج را مسئول اين حادثه معرفي کرده و مدعي بي انضباطي در رفتار آنان شدند. اين روزنامه انگليسي به نقل از شاهدان عيني از حضور نيروهاي سعودي آموزش نديده خبر داده و يادآور شد که راه حجاج براي عبور خاندان حاکم بسته شده بود.
کمتر از يک ماه پيش با اعلام بودجه عربستان کسري بودجه بي سابقه 80 ميليارد دلاري اين کشور نفت خير فاش شد.چند ماه پيش از آن روزنامه اينديپندنت نوشته بود، عربستان ميلياردها دلار از ذخيره مالي خود را به شکل بي سابقه اي به منظور حفظ بهاي پايين نفت آتش مي زند و همزمان با آن نيازهاي جنگ عليه يمن و سوريه را تامين مي کند.به نوشته اين روزنامه سياست سرازير کردن نفت به بازارها به ضرر عربستان تمام خواهد شد و اين در واقع سياستي است که رياض براي ضربه زدن به اقتصاد ايران و روسيه و نيز جلوگيري از استخراج نفت صخره در آمريکا در پيش گرفت.کسر بودجه در عربستان موجب شد مسئولان اين کشور به فکر سياست‌هاي جديد بيفتند از جمله اينکه بهاي سوخت را بالا برده و مالياتي را براي آب و برق در نظر بگيرند و حتي در چند ماه آينده به ماليات برافزوده متوسل خواهند شد.
سريال اعدام‌هاي خونين و 150 اعدامي در يک سال
عربستان سال 2015 را فقط با رسوايي رکود اقتصادي به پايان نبرد بلکه سازمان عفو بين الملل با اشاره به سلسله اعدام‌هاي خونين که به بالاترين سطح خود در طول 20 سال اخير در عربستان رسيد، از اين موضوع انتقاد کرد. به عبارت دقيق تر عربستان در سالي که گذشت 150 نفر را اعدام کرد و پيش از اينکه اين سال را به پايان برساند از اعدام 47 نفر ديگر خبر داد که مهم ترين و سرشناس ترين آنان شيخ نمر باقر النمر بود.
اعدام اين روحاني برجسته به مثابه زلزله درجهان اسلام بود و موجب انفجار بحران بين عربستان و ايران شد.روزنامه اينديپندنت در توصيف اين وضعيت نوشت: در اولين سال از پادشاهي سلمان عبدالعزيز، عربستان تصميم گرفت سال 2015 را با جشن «چرخ کردن سرها» به پايان برساند.در همين ارتباط روزنامه ساندي تايمز نيز نوشت: هنوز يک سال کامل از پادشاهي سلمان نگذشته است اما دوران او بدترين و سياه ترين سال‌هاي تاريخ عربستان به شمار مي آيد.
از سويي ديگر بحراني شدن روابط جمهوري اسلامي ايران و عربستان سعودي نگراني‌هاي زيادي را در زمينه تاثيرپذيري اين گفت‌وگوها و نيز مساله مبارزه با تروريسم از شرايط تازه منطقه به وجود آورده و زمينه ساز تحليل‌هاي گوناگوني در رسانه‌هاي عربي شده است.ايران و عربستان دو بازيگر برجسته و تاثير گذار منطقه به ويژه در موضوع سوريه هستند.ايران در جبهه دوستان سوريه قرار دارد و از پيشگامان مبارزه با تروريست‌ها به شمار مي رود و عربستان در قامت بزرگترين دشمنان منطقه اي دولت دمشق، نقش اصلي را در شکل گيري، پشتيباني فکري، مالي و تسليحاتي از معارضان سوريه بر عهده دارد. طي ماه‌هاي گذشته با هدف پايان دادن به بحران سوريه نشست‌هايي با تلاش سازمان ملل متحد و برخي دولت‌ها برگزار شد و قرار است در نشست ژنو 3 مذاکره طرف‌هاي درگير در سوريه صورت گيرد. در آستانه اين گفت وگوها، اعدام شيخ «نمر باقر النمر» روحاني و فعال مدني شيعي عربستان و در پي آن اوج گيري تنش ميان ايران و عربستان فضاي مذاکرات را مي تواند متاثر سازد.اين گزارش در بردارنده مهم ترين محور تحليل‌هايي است که در رسانه‌هاي عربي درباره تنش ميان عربستان و ايران و تاثير آن بر گفت وگوهاي صلح سوريه و نيز روند مبارزه با تروريسم در منطقه منتشر شده است.
روزنامه «السفير» لبنان و تارنماي «الوفد»، «البديل» و «الفجر» مصر تنش ميان ايران و عربستان را در روند گفت وگوهاي صلح براي پايان بخشيدن به جنگ داخلي سوريه تاثير گذار دانستند.«سعيد اللاوندي» کارشناس مرکز پژوهش‌هاي سياسي و راهبردي «الاهرام»، به تارنماي الوفد گفت: تنش کنوني ميان عربستان و ايران در آينده دولت سوريه و گفت وگوهاي جاري براي پايان دادن به درگيري‌هاي اين کشور تاثيرهايي برجاي خواهد گذاشت.
اين مساله زخم‌هاي سوريه را ژرف تر و اين کشور را تجزيه خواهد کرد.به نوشته الوفد، «هاني خلاف» معاون پيشين وزير امور خارجه مصر هم قطع روابط ايران و عربستان و فراخواندن هيات‌هاي ديپلماتيک را براي آينده منطقه خاورميانه خطرناک توصيف کرد. وي دليل اين مساله را نقش بالاي اين 2 کشور در گفت‌وگوهاي صلح سوريه و يمن دانست.به نوشته تارنماي البديل، «سمير نشار» مسئول ائتلاف ملي مخالفان سوريه اظهار کرده است اختلاف ميان عربستان و ايران بر گفت‌وگوهاي صلح سوريه تاثير خواهد داشت. روابط اين 2 کشور تيره بود و به تازگي منفجر شده است. پيش بيني مي شود گفت وگوهاي آينده درباره حل بحران سوريه سخت، پيچيده و حتي ناممکن باشد. اختلاف اين 2 کشور در موضع گيري‌هاي طرف‌هاي گفت وگو تاثيرگذار خواهد بود.
به نوشته روزنامه السفير، عربستان که چندي پيش ائتلاف مخالفان سوريه و چهره‌هاي مخالف دولت دمشق را در رياض گردهم آورد، در شرايط کنوني رسيدن به راه حل سياسي براي پايان دادن به بحران سوريه را به سود خود نمي بيند. از نظر ديپلماتيک، اين کشور در شرايط کنوني با دغدغه‌هاي فراواني روبرو است و هر روز در تنش آفريني عليه ايران پيش قدم مي شود تا از اين راه فرصت حل سياسي بحران سوريه را از ميان ببرد.تارنماي الفجر با اشاره به اختلاف ميان گروه‌هاي مخالف و نبود پيش شرط‌هاي لازم براي برگزاري گفت وگوهاي صلح سوريه، تاثير اختلاف ميان عربستان و ايران را در روند گفت وگوهاي صلح سوريه کم رنگ جلوه داد.
«نشات الديهي» پژوهشگر روابط الملل، به تارنماي الفجر گفت: تنش ميان عربستان و ايران که پس از اجراي حکم اعدام شيخ النمر به وجود آمده تاثير بالايي بر نتيجه کنفرانس ژنو 3 که براي حل بحران سوريه در ماه جاري برگزار مي‌شود، نخواهد داشت، هر چند که اين 2 کشور مي توانند نقش موثري در حل بحران سوريه داشته باشند. تنش ميان تهران و رياض تنها به سبب اجراي حکم اعدام شيخ النمر به وجود نيامده و بحران سوريه يکي از برجسته ترين موارد اختلاف ميان ايران و عربستان است.
الديهي افزود: مخالفان سوريه هنوز هم اختلاف‌هاي بسياري دارند و نتوانسته اند فهرستي را براي شرکت در گفت وگوها ارائه دهند و اختلاف اين گروه‌ها در نشست مخالفان سوريه در رياض به طور کامل آشکار بود. با توجه به شکاف ميان گروه‌هاي مخالف سوريه و حاصل نشدن توافق ميان بازيگران منطقه اي و فرامنطقه اي درباره سرنوشت «بشار اسد» رييس جمهوري سوريه، به نظر مي رسد نشست ژنو 3 هم نتيجه مثبتي براي حل بحران سوريه در پي نداشته باشد.
به باور اين پژوهشگر، عربستان در راس کشورهايي است که براي کنار گذاشتن اسد در مرحله انتقالي در سوريه پافشاري مي کنند و اين مساله دامنه تنش را ميان ايران و عربستان گسترش داده است. به همين خاطر نشست ژنو 3 پيش شرط‌هاي لازم براي موفقيت را ندارد و پيش مي بيني مي شود نتيجه اي به همراه نداشته باشد. همچنين جامعه بين الملل و ماهيت روابط و موازنه قدرت ميان کشورها به گونه اي است که زمينه را براي حل تنش‌هاي سوريه فراهم نمي کند. از اين رو تنش ميان عربستان و ايران تاثير جدي بر اين نشست نخواهد داشت.
تکفيري‌ها، برندگان بزرگ تنش عربستان و ايران
روزنامه‌هاي «النهار» لبنان و «راي اليوم» چاپ لندن، گروه‌هاي تکفيري را مهمترين برندگان تنش ميان عربستان و ايران معرفي و اختلاف اين 2 کشور را مايه قدرت‌يابي اين گروه‌ها در منطقه قلمداد کردند.به نوشته روزنامه النهار، تنش ميان ايران و عربستان قدرت‌يابي گروه‌هاي تکفيري از جمله داعش و القاعده را در پي خواهد داشت. اختلاف ميان اين
2 کشور مسير تلاش‌هاي بين المللي براي رويارويي با تکفيري‌ها به ويژه در سوريه و عراق را دشوار خواهد کرد.«سميح صعب» تحليلگر النهار افزود: تنش فزاينده ميان ايران و عربستان مي تواند گفت وگوي سوري- سوري را ناکام گذارد و هرگونه اميد براي حل سياسي بحران سوريه را از ميان ببرد.
روزنامه راي اليوم در گزارشي به قلم «عبدالباري عطوان» آورد: تندروها بيشترين سود را از تشديد درگيري‌هاي فرقه اي مي برند اما افراد ميانه رو و باتدبير که از حجم خطرها آگاهي دارند بازنده اصلي اين درگيري‌ها هستند. اکنون فرصت‌هاي حل سياسي بحران سوريه به پايين ترين سطح خود رسيده است و تلاش‌هايي که طي 6 ماه پيش صورت گرفته بود، بر باد مي رود. مخالفان سوريه که خود و تصميم‌هايشان زير نظر عربستان قرار دارد و رياض را پايگاه خود قرار داده اند با چراغ سبز و وعده‌هاي عربستان مبني بر تجهيز آنان به سلاح‌هاي مدرن و پيشرفته، تندروتر از پيش خواهند شد.به نوشته راي اليوم، گروه‌هاي تروريستي داعش و القاعده در عراق، سوريه و يمن در اين جنگ سرد فرقه اي قدرتمندتر ظاهر خواهند شد.
عربستان و هزينه‌هاي بالاي تنش با ايران
روزنامه‌هاي راي اليوم چاپ لندن و «الديار» لبنان افزايش تنش با ايران را زمينه ساز پيامدهاي نامطلوب براي عربستان سعودي و همپيمانان اين کشور دانستند. روزنامه راي اليوم در گزارشي به قلم «علي ابوحبله» نوشت، پايداري سوريه در برابر دسيسه‌هاي خارجي، توطئه گران به ويژه عربستان، ترکيه و قطر را در شرايط بغرنجي قرار داده است. اين دولت‌ها روي سقوط اسد شرط بندي کرده بودند. موضع گيري‌هاي ضد سوري وزير امور خارجه عربستان، رييس جمهوري ترکيه و پشتيباني‌هاي رئيسان جمهوري آمريکا و فرانسه از آنان که مي گفتند اسد در سوريه هيچ جايگاهي ندارد با تغيير موازنه قدرت در نتيجه پيروزي در ميدان‌هاي نبرد سوريه ديگر هيچ ارزشي ندارد. ارتش اين کشور به تازگي توانسته است بخش گسترده اي از سرزمين سوريه را از گروه‌هاي تروريستي بازپس گيرد و به آنان ضربه‌هاي سختي وارد کند.
به نوشته اين روزنامه، موفقيت ارتش سوريه در هلاکت «زهران علوش» فرمانده گروه تروريستي جيش الاسلام و ديگر فرماندهان برجسته گروه جيش الفتح، براي عربستان شرايط دشواري به وجود آورده است. اين در حالي است که رياض پيش از هلاکت اين فرماندهان، ميزبان نشست مخالفان سوريه بود تا نمايندگاني از مخالفان را براي نشست ژنو آماده سازد.
عربستان و ترکيه با ورود روسيه به صحنه نبرد سوريه با شکست روبرو شده اند. دخالت روسيه موازنه قدرت و صحنه بازي در سوريه را به نفع نظام اين کشور تغيير داده است. به نوشته روزنامه الديار، تقابل آشکاري ميان عربستان و ايران در جريان بود که پس از اجراي حکم اعدام شيخ نمر و در پي آن حمله به سفارت عربستان در تهران و کنسولگري اين کشور در مشهد تنش‌ها اوج گرفت. واکنش عربستان در برابر حمله به مراکز ديپلماسي اين کشور در ايران بسيار سخت بود و روابط خود را در همه عرصه‌ها با ايران قطع کرد.
به نوشته اين روزنامه، اگر عربستان مي خواهد با تشکيل ائتلاف اسلامي مبارزه با تروريسم قدرت نمايي کند، قدرت رهبري ائتلافي متشکل از 35 کشور را ندارد. درباره ايران بايد گفت اين کشور با قدرت‌هاي بزرگي همپيمان است. در لبنان حزب الله از نظر نظامي و سياسي دست برتر را دارد. در سوريه نيز نظام اين کشور پس از ورود روسيه به خط درگيري و حمله جنگنده‌هاي روس به تروريست‌ها پيروزي‌هايي را به دست آورده است. اکنون ايران نسبت به اوضاع سوريه آسوده خاطر است. اين کشور مي داند که روسيه به احتمال دخالت نظامي ترکيه در سوريه پايان داده است. مسکو با استقرار سامانه‌هاي پيشرفته «اس 300» و «اس 400» در سوريه هر روز ترکيه را به چالش مي کشد و مي تواند جنگنده‌هاي ترکيه را در صورتي که حريم هوايي سوريه را ناديده بگيرند، هدف قرار دهد.
ش.د9405645