سيدعباس عراقچي، معاون حقوقي و امور بين‌الملل وزارت امور خارجه، عضو ارشد تيم مذاكره‌كننده و رييس ستاد پيگيري اجراي برجام باز هم به ميان خبرنگاران آمد. برنامه جامع اقدام مشترك (برجام) يك سال و چند روز عمر دارد و هنوز ٩ سال ديگر از روزهاي عمر اين توافق باقي‌مانده است. در يك سال گذشته اعضاي تيم مذاكره‌كننده هسته‌اي بارها و بارها از هر فرصتي براي توضيح برجام به رسانه‌ها و مردم استفاده كردند. در ده روز گذشته سيدعباس عراقچي يك بار در برنامه گفت‌وگوي ويژه خبري حاضر شد و به سوالات پاسخ داد.
حميد بعيدي‌نژاد ديگر مذاكره‌كننده ايران هم هفته گذشته در نشست خبري در خبرگزاري فارس كه لوگوي انتقاد از سياست‌هاي دولت يازدهم را بر پيشاني دارد، حاضر شد و باز هم تلاش كرد از ابهام‌ها بكاهد و بر شفاف‌سازي بيفزايد. روز گذشته نيز باشگاه خبرنگاران جوان ميزبان اهالي رسانه بود؛ نشستي كه در ابتداي آن، ميزبان، تكه‌هايي از اظهارات متفاوت عباس عراقچي در سه سال اخير پيرامون توافق هسته‌اي را به شكل يك فيلم كوتاه پخش كرد. جلسات كميسيون ويژه بررسي برجام در مجلس شوراي اسلامي، دالان‌هاي كوبرگ، مذاكرات فشرده در وين و موضع‌گيري‌هاي گاه نرم و گاه تند سيدعباس عراقچي به‌خوبي در اين فيلم كوتاه چند دقيقه‌اي نشان داده شد كه در ثانيه‌هايي از آن با لبخندهاي معاون حقوقي و امور بين‌الملل وزير امور خارجه همراه بود.
صنعت هسته‌اي ما تثبيت شد و اين دستاورد كمي نيست
سيدعباس عراقچي در ابتداي نشست پيش از ورود به بخش پرسش و پاسخ از ميزبان خواست تا به وي فرصتي براي بيان مقدمه‌اي بر بحث را بدهد. مقدمه‌اي كه محور آن تلاش عراقچي براي رفع ابهام از برخي سوءتفاهم‌ها و سوءبرداشت‌ها بود. وي در اين خصوص گفت: يكي از اهداف اصلي ما در مذاكرات برداشته شدن تحريم‌ها بود ولي نبايد فراموش كنيم و نبايد برجام را منحصر به برداشته شدن تحريم‌ها بكنيم. البته كه برداشته شدن تحريم‌ها لازم است و البته كه مطالبه ما از طرف‌هاي غربي هيچگاه در اين زمينه كاهش پيدا نكرده و نخواهد كرد. ما با بدعهدي‌ها، بدقولي‌ها و عدم اجراي صحيح برجام در مواردي مواجه بوده‌ايم اما فراموش نكنيم كه خواسته ما از مذاكرات هسته‌اي صرفا رفع تحريم‌ها نبوده است. مردم ما ١٠ الي ١٢ سال در مقابل تحريم‌هاي سنگين و تهديدهاي روزمره مقاومت كردند و دليل آن اين بود كه در بحث هسته‌اي يك خواسته داشتند.
اگر دقيق‌تر اين موضوع را مورد توجه قرار دهيم قطعا در ارزيابي مذاكرات و برجام نيز ارزيابي دقيق‌تري خواهيم داشت. تمام خواسته‌هاي ما در طول بحران هسته‌اي و در تمام سال‌هايي كه در برابر تحريم‌ها و فشارها ايستاده بوديم در يك جمله و يك شعار خلاصه مي‌شد و آن اين بود كه: انرژي هسته‌اي حق مسلم ما است. آنچه ميليون‌ها بار در سراسر ايران توسط مردم فرياد زده شد اين بود كه به دنبال تثبيت حق در اين جمله بودند. آيا در طول مذاكرات هسته‌اي و برجام اين حق مسلم تثبيت و محقق شد يا خير؟ در كنار موضوع تحريم‌ها بايد به اين سوال نيز پاسخ داده شود كه آيا خواسته اصلي ما محقق شده است يا خير؟
اين حق در برجام كاملا محقق شد. شش قدرت بزرگ دنيا و در راس آنها شوراي امنيت حق ما براي برخورداري از صنعت صلح آميز هسته‌اي با همه ابعاد در قسمت‌هاي حساس از جمله غني‌سازي و آب سنگين اراك را به رسميت شناخته‌اند و شوراي امنيت كه پيش از اين اتفاق‌ها شش قطعنامه فصل هفتمي داده بود اكنون اين حق ما را به رسميت مي‌شناسد و قطعنامه‌اي در تاييد آن صادر مي‌كند. به دليل همين تثبيت حق است كه در بيش از يك سال گذشته اين شعار انرژي حق هسته‌اي حق مسلم ما است در اولويت شعارهاي مردم ايران نيست چرا كه من فكر مي‌كنم وجدان جمعي جامعه ما اين را پذيرفته است كه دنيا به برنامه هسته‌اي ما احترام مي‌گذارد. البته اين مساله نافي پيگيري‌هاي ديگر ما در حوزه اجراي برجام نيست.
فرمايش رهبري دقيق است چرا كه تحريم‌هاي غيرهسته‌اي همچنان باقي است
«معاون وزير امور خارجه حرف خود را تغيير داده است و مي‌گويد كه قرار نبود تمام تحريم‌ها برداشته شوند.» اين عبارتي است كه در چند روز اخير و پس از حضور عراقچي در برنامه گفت‌وگوي ويژه خبري با برداشتي از تنها يك قسمت از سخنان وي و فراموش كردن مابقي دست به دست در شبكه‌هاي خبري مي‌پيچد. عراقچي اين برداشت را سوءتفاهم دوم مي‌خواند و مي‌گويد: اين حرف جديدي نيست كه در اثر برجام فقط تحريم‌هاي هسته‌اي برداشته شده و ساير تحريم‌ها باقي مانده است. در هر مصاحبه‌اي و در هر نشستي من اين مساله را از ابتدا گفته‌ام و بر آن تاكيد داشته‌ام. در توافق ژنو كه شروع رسيدن به توافق در امر هسته‌اي بود و اصول مذاكرات در متن توافق موقت ژنو قيد شده بود نيز آمده است كه تحريم‌هاي مرتبط با هسته‌اي صرفا برداشته خواهد شد.
تحريم‌هاي غيرهسته‌اي در جاي ديگري اگر نظام روزي صلاح بداند بايد بررسي شود و كندوكاو آن تحريم‌ها بناي ما در مذاكرات هسته‌اي نبوده است. اينكه الان مي‌گوييم تحريم‌هاي اوليه، مرتبط با حقوق بشر و تروريسم باقي مي‌ماند حرف جديد و خارق‌العاده‌اي نيست. همانطور كه مقام معظم رهبري هم فرموده‌اند كسي نبايد بگويد كه تحريم‌ها برداشته شده است چرا كه تحريم‌هاي اوليه كه ارتباطي به هسته‌اي ندارد سر جاي خود باقي است و تحريم‌هاي ديگر هم كه مرتبط با هسته‌اي نيست همچنان به قوت خود باقي مانده‌اند و حتي در تحريم‌هاي هسته‌اي هم آن‌طور كه ما انتظار داشتيم، انتظارات برآورده نشده است. بنابراين فرمايش مقام معظم رهبري كاملا دقيق و هوشمندانه است و تمام تحريم‌ها برداشته نشده است.
من نمي‌گويم طرف مقابل به تمام تعهدات خود عمل كرده است
«آيا طرف‌هاي مقابل ايران در مذاكرات به تعهدات خود عمل كرده‌اند يا خير؟» اين سوال مقدمه پاسخ سيدعباس عراقچي به سوءتفاهم ديگري بود كه اين روزها بسيار مطرح مي‌شود. طرف مقابل طبق برجام متعهد بود كه يك سري تحريم‌ها را لغو كند، بخشي از تحريم‌ها را متوقف كند، مصوبات جديد بگذارد يا تغيير كند و اينكه مجوزهايي را در خصوص هواپيما يا غيره صادر كنند را انجام داده‌اند. اين كارها از سوي طرف مقابل انجام شده است. اما اين بدان معنا نيست كه تحريم‌ها در صحنه عمل هم به شكل كامل برداشته شده است. بايد ميان اين دو مساله تفكيك قايل شويم. اينكه مي‌گويم آنها به تعهدات خود به طور كامل عمل كرده‌اند منظورم عمل كردن كامل روي كاغذ است و اين همان مساله‌اي است كه مقام معظم رهبري هم به آن اشاره داشته‌اند. تحريم‌ها روي كاغذ كاملا برداشته شده است و از اين جهت نمي‌توانيم بر طرف مقابل ايرادي بگيريم كه مثلا طبق فلان بند برجام شما بايد مصوبه‌اي را لغو مي‌كرديد اما آن را انجام نداده‌ايد.
اين لغوها و تصويب مصوبه‌هاي جديد روي كاغذ صورت گرفته است. آيا اين بدان معناست كه تحريم‌ها در صحنه عمل هم كاملا برداشته شده‌اند؟ خير. اين عدم اجرا دلايل بسياري دارد اما بخش اعظم آن به دليل بدعهدي‌ها و شيطنت‌هايي است كه آنها در صحنه عمل به طرق ديگري نشان داده‌اند. من نمي‌گويم طرف مقابل به تمام تعهدات خود عمل كرده است اما مي‌گويم طبق برجام روي كاغذ كارهايي كه بايد انجام مي‌دادند را پيش برده‌اند اما از جهت اجراي برداشته شدن تحريم‌ها در صحنه عمل ايرادهايي دارند و بدعهدي‌هايي داشته‌اند. اعتراض‌ها و بحث‌هاي ما هم با طرف مقابل هنوز ادامه دارد. معتقديم كه دقيقا به وظايف خود در صحنه عمل، عمل نكرده‌اند و فضا و شرايطي را كه بايد فراهم مي‌كردند تا تحريم‌ها به صورت عملي برداشته شود و از روي كاغذ به صحنه ميداني بيايد را به شكل كامل فراهم نكرده‌اند.
هم گشايش داشتيم هم موانع
«ما معتقديم تحريم‌هايي كه برداشته شده در عمل آثار خودش را نشان نداده است.» چهارمين سوءتفاهمي كه رييس ستاد پيگيري اجراي برجام به دنبال پاسخگويي به آن بود به اين جمله گره خورد. وي در تكميل اين جمله خود گفت: اين بدان معنا نيست كه هيچ گشايشي در عرصه‌هاي مختلف اقتصادي كشور صورت نگرفته است. در حالي كه بسياري از انتظارهاي ما برآورده نشده است اما بسياري از انتظارهاي ما هم برآورده شده است. توضيحات مفصل در اين خصوص در گزارشي كه ديروز به مجلس شوراي اسلامي ارايه كرديم، وجود دارد. در اين گزارش به شكل ريز هم از گشايش‌هايي سخن گفته‌ايم كه صورت گرفته است و هم از مشكلاتي كه هنوز وجود دارد سخن گفته‌ايم. درست است كه انتظارهاي ما در حدي كه مي‌خواستيم برآورده نشده است اما اين‌طور هم نيست كه در نقطه صفر باشيم و نسبت به شش ماه پيش كه روند اجراي برجام آغاز شد در مسير رو به جلو قرار داريم. تا تاثير عملي كامل اين گشايش‌ها بر زندگي روزمره مردم هنوز فاصله داريم و اجرايي شدن كامل آن هم تنها بر عهده برجام نيست.
تيشه زدن به منافع كشور به مراتب بدتر از ماله‌كشي است
«ماله بكش، عراقچي». تيتر يك رسانه منتقد دولت و به تبع آن مخالف توافق هسته‌اي در روز چهارشنبه ٢٣ تير گوياي سياستي است كه يك طيف سياسي خاص در مواجهه با برجام دنبال مي‌كنند. اين سياست و نگاه دستگاه ديپلماسي به آن سوژه سوالي بود كه «اعتماد» با سيدعباس عراقچي مطرح كرد: برجام ادبيات جديدي را وارد رسانه‌هاي ايران كرده است، از اميد تا ماله كشي، بتن‌ريزي و سيمان پر كردن. تا چه اندازه اين سبك انتقاد را قبول داريد؟ واقعا در نشست‌ها در حال توجيه هستيد؟ عراقچي در پاسخ گفت: يكي از دستاوردهاي فرعي برجام اين است كه ميزان رشد و بلوغ سياسي جامعه را به ميزان بسيار زيادي افزايش داده است.
اين دستاورد كمي نيست كه يكي از مهم‌ترين موضوعات كشور با اين دقت، صراحت مورد بحث و بررسي و موشكافي و مناظره در تمام محافل سياسي و غيرسياسي، فني و غيرفني قرار بگيرد و مسوولان متصدي و اجرا‌كننده آن را تا اين اندازه زير سوال برده و مجبور به پاسخگويي شوند. اين وادار كردن دولت نسبت به پاسخگويي به عملكردش در جاي خود امر مباركي است و به رشد و بلوغ سياسي جامعه كمك مي‌كند. اين مساله در كنار خود تبعاتي هم دارد به خصوص زماني كه وارد حوزه مباحث سياست داخلي مي‌شود و همين جاست كه نياز به تامل دارد. در بحث سيمان و بتون كه شما هم به آن اشاره كرديد يك ترفند امريكايي وجود داشت كه ما هم در داخل گرفتار آن شديم. من ادعاي قاطع مي‌كنم كه يكي از بزرگ‌ترين دستاوردهاي ما در برجام، تثبيت رآكتور آب سنگين اراك بود.
مواضع علني امريكايي‌ها در مصاحبه با رسانه‌ها وجود دارد كه ما به ايران اجازه داشتن آب سنگين نخواهيم داد. در اوايل مذاكرات امريكايي‌ها و غربي‌ها حاضر نبودند حتي اسم رآكتور اراك و آب سنگين را ببرند. براي اثبات اين مساله هم به توافق اوليه ژنو مراجعه كنيد كه در آن وقتي به اسم اراك مي‌رسيم گفته مي‌شود كه بايد اعتماد سازي شود و به فرمول جديد در خصوص اراك برسيم. در همان مذاكرات و جلسات بود كه امريكايي‌ها به ما گفتند دستورالعمل داريم كه اسم رآكتور اراك و آب سنگين در هيچ سندي نيايد. لذا ما پيشنهاد كرديم بگوييد: رآكتور اراك. نپذيرفتند و گفتند معذوريت داريم. گفتيم اسم بين المللي آن را بياوريم يعني رآكتور IR٤٠ كه همان كدي است كه در آژانس ثبت شد. باز هم گفتند اجازه آن را هم نداريد.
اگر به توافق ژنو مراجعه كنيد مي‌بينيد عبارتي كه در مورد رآكتور اراك استفاده شده اين است: رآكتوري كه آژانس به آن مي‌گويد IR٤٠. يعني امريكايي‌ها در مورد رآكتور آب سنگين اراك اينگونه برخورد مي‌كردند. اسم اين رآكتور را حاضر نبودند بياورند و اين كجا تا موضع آخر آنها در توافق كه قبول كردند رآكتور اراك با ماهيت آب سنگين برجا بماند. البته هنوز نگراني‌هايي درباره سوءاستفاده از آن وجود دارد چرا كه رآكتور آب سنگين آسان‌ترين راه براي رسيدن به بمب است. در همين راستا اعلام كرديم براي رفع اين نگراني‌ها حاضريم مذاكره كنيم و به همين دليل است كه رآكتور اراك مدرن سازي شد. در روند مدرن‌سازي هم اين رآكتور كارايي بيشتر پيدا مي‌كند، هم مقدار پلوتونيوم در آن كاهش پيدا مي‌كند. اين مسير يك راه‌حل خلاقانه براي كاهش نگراني‌ها بدون تغيير ماهيت بود. در برجام و در توافق نهايي رآكتور آب سنگين را پذيرفتند و حتي فراتر از اين پذيرفتند كه همه اعضاي ١+٥ به ايران در مدرن‌سازي رآكتور اراك كمك كنند. اين تغيير موضع دستاورد بزرگي براي ايران بود.
رييس ستاد پيگيري برجام افزود: براي رفع نگراني‌ها قرار شد ما مخزن رآكتور اراك را خارج كرده و مخزن مدرن‌تري كه پلوتونيوم كمتري توليد مي‌كند را جايگزين كنيم. ما دو راه داشتيم يا اين مخزن را قطعه قطعه كنيم يا لوله‌هاي مخزن را با بتون پركنيم. دوستان ما در سازمان انرژي اتمي پيشنهاد كردند كه به دليل تمايل ما براي حفظ اين مخزن در موزه بهتر است كه با بتون پر شود. اينكه مخزني كه هيچ كارايي ندارد و در حفره‌هاي آن بتن ريخته شده با اينكه رآكتور اراك را بتون بگيرند و در آن سيمان ريخته شود بسيار فرق دارد. اين تبليغات منفي و اشتباه را امريكايي‌ها از ابتدا شروع كردند و چون در پرونده رآكتور اراك عقب‌نشيني‌هايي فاحشي داشتند و باخته بودند ادعا كردند كه ما حفره‌هاي رآكتور را با بتون پر كرده‌ايم. با وجود اصرار بر شفاف سازي بايد مراقب ترفندهاي رسانه‌اي طرف مقابل باشيم.
براي من هم مزاح در مورد ماله‌كشي مي‌فرستند و خيلي هم لذت مي‌برم
معاون حقوقي و امور بين‌الملل وزارت امور خارجه در پايان افزود: من احساس مي‌كنم آنچه ما انجام داديم بحث روشنگري در ابعاد مختلف برجام بوده است كه البته مورد بي‌انصافي‌هايي هم قرار گرفت. مزاح كردن و شوخي كردن بسيار خوب است. براي من هم مزاح‌هايي درباره ماله‌كشي و ماله طلايي مي‌فرستند و من هم جمع مي‌كنم و خيلي هم لذت مي‌برم. همين نشان مي‌دهد كه اتفاقا منطق ما كار مي‌كند چون براي مقابله با آن به شوخي و مزاح متوسل مي‌شوند. اين مساله نشان مي‌دهد كه منطق ما اثر كرده است. اگر در راستاي اجراي موفق برجام و تامين منافع ملي كشور قدمي برنمي‌داريم و به اين مسير كمك نمي‌كنيم حداقل تيشه به ريشه‌هاي منافع كشور نزنيم. فكر كنم تيشه زدن به منافع كشور به مراتب بدتر از ماله كشي است.
تاكيد مي‌كنم كه سرخود از هيچ خط قرمزي عبور نكرديم
براي حصول برجام از كدام خطوط قرمز عدول كرديد؟ اين سوالي بود كه هفته گذشته از حميد بعيدي نژاد در خبرگزاري فارس پرسيده شد. اين عضو تيم مذاكره‌كننده نيز پاسخ داد كه به صراحت مي‌گويم از هيچ خط قرمزي عبور نكرده‌ايم. همين مساله سوژه سوالي از سيدعباس عراقچي در نشست خبري روز گذشته شد. معاون امور حقوقي و بين‌الملل وزارت امور خارجه در پاسخ به اين سوال كه كدام يك از خطوط رهبري در برجام رعايت نشده است، گفت: خطوط قرمز تعيين شده از سوي رهبري و خطوط قرمزي كه براي تيم مذاكره‌كننده تعيين مي‌شد برخي از آنها در صحنه مذاكره و عمل قابل محقق شدن نبود و اين موارد با صداقت و شفافيت كامل به مراجع تصميم‌گيرنده در نظام گزارش شد و زماني كه امر داير مي‌شد براينكه آيا توافق نداشته باشيم يا خطوط قرمز را بعضا با تشخيص مقام‌هاي عالي جابه‌جا كنيم، تصميم‌گيري با كساني بود كه مذاكرات را هدايت مي‌كردند.
همانطور كه مقام معظم رهبري هم فرمودند در دو تا سه مورد ما گزارش‌هايي را ارايه كرديم و وزير امور خارجه هم به تهران مراجعه كرد و گزارش داد. هيچگاه اينگونه نبوده است كه ما سر خود دستور العملي را ناديده گرفته باشيم يا سر خود تصميمي گرفته باشيم و نظام را مقابل عمل انجام شده قرار داده باشيم. ممكن است كسي بتواند ما را متهم كند به اينكه ما نتوانسته‌ايم به خوبي مذاكره كنيم اما كسي نمي‌تواند ما را متهم به اين بكند كه سر خود تصميمي گرفته‌ايم. در چند موردي كه شدني نبود ما گزارش داديم و در مواردي هم در خطوط قرمز تغييراتي داده شد كه با هماهنگي كامل بود. تاكيد مي‌كنم كه سرخود از هيچ خط قرمزي عبور نكرديم.
http://etemadnewspaper.ir/?News_Id=49123
ش.د9501349