(فصلنامه عمليات رواني ـ 1382/01/15 ـ شماره 1 ـ صفحه 115)
جنگ روانی رادیویی برای نخستین بار در جنگ جهانی دوم، به صورت موفقیت‌آمیز مورد استفاده قرار گرفت. پس از آن، در سال 1950، ارتش آمریکا و کره شمالی در جنگ علیه یکدیگر از این عملیات تاکتیکی بهره بردند. برای نمونه، در 4 ماه اکتبر سال 1950، ژنرال داگلاس مک آرتور با ارسال پیامی برای کیم ایل سونگ از ایستگاه رادیویی سفارت آمریکا در سئول از وی خواست تا خود را تسلیم کند. با افزایش دامنه جنگ بین آمریکا و کره شمالی، آمریکا پیامهای تبلیغاتی خود را از ایستگاههای رادیویی مستقر روی کامیونهای سیار برای مردم و نظامیان کره ارسال می‌کرد. در آن زمان، این گونه ایستگاهها نامهای مختلفی، مانند رادیو آواره، رادیو ستاره دنباله‌دار، رادیو سیار و... داشتند. پس از پایان جنگ کره، یعنی در سال 1955، ارتش آمریکا کتابچه‌ای با نام دستورالعمل عملیات جنگ روانی(2) منتشر کرد که در آن، از اهمیت تبلیغات رادیویی در پشتیبانی از عملیاتهای نظامی بحث شده بود.
جنگ ویتنام
جنگ ویتنام در دهه 60، به منزله مرحله‌ای نگریسته می‌شود که در آن، رادیو و جنگ روانی کاملاً در یکدیگر ممزوج شدند. کندی، رئیس‌جمهوری وقت آمریکا، این جنگ را یک جنگ غیرمتعارف یا جنگ چریکی می‌دانست به همین دلیل از سیا خواست تا برای هدف قرار دادن ویتنام و کوبا سرمایه‌گذاری کند. شواهد تاریخی نشان‌دهنده آن است که آمریکا برای ایجاد هفت شبکه رادیویی در ویتنام جنوبی 1/5 میلیون دلار هزینه کرد، اما از آنجا که نتوانستند از این فرستنده‌های رادیویی برای فرستادن پیامهای آشکار به ویتنام شمالی استفاده کنند، از آنها به منزله ایستگاههای رادیویی سری و سیاه استفاده و ادعا کردند این رادیو در اختیار کمونیستها قرار دارد. طبق گزارش غیررسمی در سال 1961، دولت آمریکا دستور داده بود: «برای به ستوه آوردن کمونیستها و حفظ روحیه ضدکمونیستها و مردم کره جنوبی بر حجم این گونه سخن‌پراکنیها، بیفزایید». (سولی، صفحه 297)
در جنگ ویتنام، فرماندهی گروه مطالعات و مشاهدات ویتنام از مردم ویتنام جنوبی با سرمایه‌گذاری، آموزش و راهنمایی سیاسی پشتیبانی می‌کرد. براساس گزارشها، آمریکا در سال 1967، یک بودجه 3/7 میلیون دلاری را به این موضوع اختصاص داد و 150 نفر را (شامل افسران ویتنام و سیا) به کار گرفت تا در گروه مطالعات و مشاهدات ویتنام به انجام تبلیغات سری بپردازند. بدین ترتیب، رادیویی سیاه تحت با نام رادیو هانوی تأسیس شد تا مردم به جای گوش دادن به رادیو هانوی ویتنام شمالی به این رادیو گوش دهند. بررسیهای گروه یاد شده نشان داده بود که عده‌ای از مردم ویتنام جنوبی به برنامه‌های رادیو هانوی ويتنام شمالي گوش مي‌دهند. راديو هانوي از یک هواپیمای ای.سی.131 برنامه پخش می‌کرد. بدین ترتیب، هم، امکان حمله چریکهای ویتنام شمالی به ایستگاه رادیویی منتفی و هم امکان ارسال برنامه و پیام برای بیشتر بخشها و مناطق ویتنام امکان‌پذیر می‌شد. همچنین، گروه مشاهدات و مطالعات ویتنام رادیو سری دیگری را نیز تأسیس کردند که روی تمام فرکانسها قابل دریافت بود. گروه یاد شده همچنین، یک ایستگاه رادیو خاکستری را راه‌اندازی نمودند که ادعا می‌شد به منزله بخشی از پروژه چنی(3) از درون ویتنام شمالی برنامه پخش می‌کند. این ایستگاه رادیویی برای جلب توجه مخاطبان به برنامه‌های خود از نمایش استفاده می‌کرد. برای نمونه، یک روز ناگهان، گوینده این رادیو سراسیمه، به دروغ اعلام کرد، اکنون، نیروهای کمونیست برای تصرف رادیو به ایستگاه وارد شده‌اند و پس از چند روز سکوت، به داستان‌سرایی درباره چگونگی تصرف ایستگاه از سوی کمونیستها و باز‌پس‌گیری آن پرداخت.
راه‌اندازی رادیو کمونیستهای آزادی‌خواه یکی دیگر از شیوه‌های گروه عملیات روانی آمریکا در ویتنام بود. گروه عملیات روانی آمریکا، برای تبلیغات علیه کمونیستها نه تنها از ایستگاههای واقعی، بلکه از برنامه‌ها و تفسیرهای رادیو کمونیستهای آزاد نیز استفاده می‌کرد تا چنین القا کند که کمونیستها از انسجام برخوردار نیستند و رفتارهای وحشیانه‌ای دارند؛ بنابراین، پیروزی ویتنام جنوبی و آمریکا در این جنگ ضروری است.
گروه عملیات روانی آمریکا در ویتنام با هماهنگی سیا آژانس آمریکا برای توسعه جهانی(4) در صدد آموزش عوامل کاربران محلی برآمد تا با استفاده از آنان به تنهایی در عملیات روانی، مانند تبلیغات رادیویی، استفاده کند، اما طبق گزارشها، عملکرد گروه مزبور موفقیت‌آمیز نبود. پس از عقب‌نشینی نیروهای آمریکایی در ویتنام در سال 1972، رادیوی سری زیر نظر سیا به فعالیت خود در سایگون ادامه داد. البته باید یادآور شد که بررسی فعالیت این رادیو خارج از بحث این مقاله است و به مطالعه جداگانه‌ای نیازمند است.
جنگ گرانادا 1983
پس از جنگ ویتنام، عملیات گرانادا(5) در 25 ماه اکتبر سال 1983 یکی دیگر از مداخله‌های بزرگ نظامی آمریکا در جهان خارج بود. ماجرا این‌طور آغاز شد که سیا گزارشها و عکسهایی را در اختیار دولت آمریکا قرار داده بود که نشان می‌داد گروهی از شبه‌نظامیان کوبایی(6) پایگاهی هوایی را در جزیره کوچک گرانادا در کاریبین ایجاد و فعالیتهای رادیویی و تبلیغاتی وسیعی را در آن منطقه آغاز کرده‌اند. گزارشهای سیا نشان می‌داد که جزایر همسایه گرانادا از اقدامات شبه‌نظامیان کوبایی و عوامل گرانادا ناراضی هستند. آمریکاییان، تنها با این بهانه به عملیات نظامی علیه گرانادا اقدام کردند. آنان در حین اشغال گرانادا با هواپیمایی تبلیغاتی موسوم به ای.سی130(7) برنامه‌های رادیویی را روی امواج کوتاه، اف.ام. و ای – ام پخش کردند افزون بر آن، اشغالگران آمریکایی برنامه‌های تلویزیونی ویژه‌ای نیز تهیه و پخش کردند. هرچند یک میکروفون زنده درون استودیو وجود داشت و چنین القاء می‌شد که برنامه به صورت زنده پخش می‌شود، اما برنامه‌ها بیشتر در ایستگاههای زمینی از سوی کارشناسان ارتش تهیه می‌شد.
رادیوی گرانادای آزاد نیز در 28 ماه اکتبر سال 1983، یعنی زمانی که یک دریادار آمریکایی پیامها و استراتژی خاصی را برای عملیاتهای روانی تهیه کرد، فعالیت خود را آغاز نمود. به عقیده وی، برای حمایت از مأموریتهای نظامی و موفقیت در تأسیس یک حکومت جدید، استفاده از عملیات روانی روی گرانادا ضرورت انکارناپذیری بود. پس از رادیوی گارانادای آزاد، جورج کریست از طراحان عملیات روانی گروه گویندگان رادیو محلی را سازماندهی کرد تا از دولت موقت مورد تأیید آمریکا حمایت کنند. در این میان، مقاومتهایی که در برابر آمریکا صورت گرفت، بسیار محدود بود. کارشناسان عملیات روانی آمریکا با به‌کارگیری روشهای مختلف جنگ روانی و تبلیغاتی به زودی توانستند امنیت را در گرانادا ایجاد کنند.
پاناما 1988، 1990
پنج سال پس از عملیات
گرانادا، ارتش آمریکا به خوبی دریافت که می‌تواند از رادیو به منزله ابزار کارآمدی
در پشتیبانی از عملیاتهای اشغال‌گرانه (مداخله‌گرایانه) استفاده کند. از نظر
آمریکاییان، پاناما کشور استراتژیکی بود؛ زیرا، کانال پاناما، که اقیانوسهای اطلس
و آرام را به هم متصل می‌کند، در حوزه سرزمینی آن کشور بود. در سال 1988، مانوئل
نوریگا در یک انتخابات محلی شکست خورد، اما از پذیرش نتیجه انتخابات و کناره‌گیری
از قدرت خودداری کرد. نوریگا در عملیاتهای سیا در طول جنگهای نیکاراگوئه و
السالوادر، کمکهای سودمندی را به آمریکا کرده بود، اما دولت آمریکا وی را به قاچاق
مواد مخدر متهم کرد و قصد داشت دولت وی را ساقط کند. نوریگا پس از شکست در
انتخابات، نیروهای ویژه ارتش پاناما را موسوم به نیروی دفاعی پاناما به خیابانها
فرستاد تا هر کسی را که از رژیم حاکم بر پاناما حمایت نکند، سرکوب نمایند. هم‌زمان،
رسانه‌های آمریکا نیز تبلیغات گسترده‌ای را علیه نوریگا و ضرورت احترام به نتایج
حاصل از انتخاباتهای دموکراتیک به راه انداختند، سیا نیز از پیش، با اقدامات جنگ
روانی مردم پاناما و نوریگا را به حمله نظامی تهدید کرده بود.
رادیو امپاکتو(8) که در کاستاریکا مستقر بود و در آغاز، تنها پیامهایی برای نوریگا ارسال می‌کرد، پس از اوج‌گیری مناقشه پاناما با پشتیبانی سیا، تمام پاناما را تحت پوشش امواج خود قرار داد. آمریکا طی مدت یکماه، مبلغی حدود شصت هزار دلار هزینه صرف رادیو کرد. ارتش و سیا به کمک یکدیگر یک رادیو موج کوتاه موسوم به رادیو آزادی را در پایگاه آمریکا مستقر در کانال پاناما راه‌اندازی کردند. طبق برخی از گزارشها، ده میلیون دلار صرف این ایستگاه رادیویی شد که بخش عمده‌ای از آن از سوی یکی از تجار آمریکا به نام کورت فردریک موس پرداخت شد. طبق گزارش واشنگتن پست، تاجر مزبور ماهانه سه میلیون دلار را به پروژه جنگ روانی علیه پاناما اختصاص می‌داد. درست پیش از آغاز عملیات نظامی، رادیو ایمپاکتو عبارتهای کوتاه و مختصر احساسی را پخش کرد تا نوریگا را با تنش و اضطراب روبه‌رو کند و از ادامه حکومت بازدارد.
یکی از نخستین اهداف نیروهای اشغالگر پاناما، اشغال رادیوی ملی در پاناماسیتی بود که گروه عملیات روانی تحت سرپرستی استینر(9) موفق به انجام آن شد و سپس، تبلیغات علیه نوریگا را آغاز کرد. ژنرال پاول همراه با دیک چنی به استینر دستور دادند تا به تبلیغات خود از رادیو ملی پایان بخشند؛ چرا که دریافته بودند بسیاری از نیروهای آمریکایی بیشتر وقت خود را به شنیدن برنامه‌های رادیو پاناما تحت سرپرستی استینر، که بر ضرورت انتخابات دموکراتیک و انتخاب دولتی، غیرنظامی تأکید می‌کرد، اختصاص می‌دادند.
افزون بر ایستگاه رادیویی پوششی، رادیو اس.سی.ان (شبکه فرماندهی جنوب)، که از سال 1941 برای سرویس سخن‌پراکنی ارتش تبلیغ می‌کرد، برنامه اف.ام خود را از آغاز تهاجم به پاناما در 2 ماه دسامبر سال 1989 افزایش داد. این رادیو، که از فضا برنامه پخش می‌کرد، در آغاز، برنامه‌های خود را به منظور تقویت روحیه نیروهای آمریکایی از سی.ان.ان. و ای.بی.سی. دریافت می‌کرد، اما در 27 ماه دسامبر، یعنی بعد از آنکه نوریگا به سفارت واتیکان پناهنده شد، گروه جنگ روانی برنامه‌های آن را از طریق بلندگو و در بیرون از سفارت واتیکان پخش می‌کرد.
آمریکاییان می‌دانستند که نوریگا به اپرا و موزیک راک علاقه‌مند است، به همین دلیل سربازان آمریکایی آهنگهایی را برای او درخواست کردند که پیام موسیقیایی داشت. تبلیغات آهنگها دربردارنده حاوی اشعاری مانند این بود من برای قانون می‌جنگم و قانون پیروز می‌شود؛ برو اشکهایت را پاکن کن و بشتاب به سوی اینجا. نوریگا و دیپلماتهای واتیکان بر اثر تبلیغات رادیویی، که از بلندگوهای مقابل سفارت واتیکان پخش می‌شد، آنقدر آشفته شدند که سرانجام، نوریگا خود را به نیروهای آمریکایی تسلیم کرد. یکی از سربازانی که در طول اشغال پاناما در اس.سی.ان کار می‌کرد، اهداف رادیو را چنین خلاصه کرده است: «اهداف رادیو فرماندهی جنوب این بود که به مخاطبان القا کند ما می‌خواهیم برای آنان امنیت ایجاد کنیم در واقع، قصد داشتیم، به شنوندگان و بینندگان خود یادآور شویم که مخالفت با آمریکاییان خطرهای زیادی را برای آنان در پی دارد، ما می‌خواستیم آنان را از دست زدن به فعالیتهای آسیب‌زا برحذر داریم و از پدید آمدن جو دهشت و انتقام جلوگیری کنیم.» (آرتری).
جنگ خلیج‌فارس 1990 – 1991
در جنگ خلیج‌فارس نیز، از رادیو سری و جنگ روانی به صورت موفقیت‌آمیزی استفاده شد، به گونه‌ای که هزار سرباز عراقی خود را تسلیم کردند. در این جنگ، از برنامه رادیویی موج کوتاه مشهور به ای.سی – 130 کماندو سولر(10) استفاده شد. هواپیمای حامل رادیو سری با پرواز بر فراز عراق، برنامه‌های صدای خلیج را برای سربازان عراقی پخش می‌کرد که برخی از پیامهای آن عبارت بودند از: «برادری عربی، قدرت هوایی متحدان، و منزوی شدن عراقیها به سبب گسیل تعداد زیادی از سربازان خارجی به عملیات توفان صحرا.» این ایستگاه رادیویي پس از آنکه دو گردان عملیات روانی به منطقه اعزام شدند، در 6 ماه آگوست سال 1990، برای افزایش تأثیر اعلامیه‌ها و برنامه‌های تبلیغاتی، فعالیت خود را آغاز کرد. این ایستگاه نخست، فعالیت تبلیغاتی خود را با پخش برنامه‌هایی که با همکاری کویت و عربستان سعودی تهیه شده بود، آغاز و برنامه‌های خود را از طریق دو شبکه رادیویی نیروهای آمریکایی در عربستان پخش کرد. پس از آنکه کویت در ماه ژانویه سال 1991 آزاد شد، نیروهای آمریکا و متحدان به کشورهای خود بازگشتند و مأموریت صدای خلیج نیز به پایان رسید.
سومالی 1992 – 1993
سومالی کشوری در شاخ آفریقاست که در طول جنگ سرد، به بلوک شرق وابسته بود. با فروپاشی شوروی، سومالی نیز فروپاشید و گرفتار جنگهای داخلی شد، با وقوع جنگهای داخلی و تخریب کشور، سازمان ملل ارسال و توزیع کمکهای بشردوستانه به مردم سومالی را آغاز کرد، اما دریافت که توزیع کمکها به دلیل جنگ داخلی بدون بهره‌گیری از نیروی نظامی امکان‌پذیر نیست. به همین دلیل، آمریکا در ماه دسامبر سال 1992، نیرویی نظامی را در قالب نیروهای حافظ صلح به آن کشور اعزام کرد. هم‌زمان با ورود نیروهای نظامی به سومالی، یگان عملیات روانی ارتش آمریکا به انجام عملیات روانی رادیویی با یک ایستگاه ششصد واتی اقدام کرد. این رادیو که آمریکاییان آن را رادیو امید(11) نامیدند، نخست، روی فرکانس 1480 کیلو هرتز و از ماه ژانویه سال 1993، روی موج کوتاه 9540 کیلو هرتز پخش می‌شد. از آنجا که چند کشور کمکهای بشردوستانه به سومالی ارائه می‌دادند، به همین سبب، ایستگاه رادیویی مزبور خود را صدای گروه ضربت متحدان معرفی می‌کرد. با آغاز مرحله دوم عملیات کمک‌رسانی به سومالی، رادیو امید تحت پوشش سازمان ملل درآمد و نام خود را به رادیو مانتا (رادیو امروز) تغییر داد و بعد از آن، برنامه‌های خود را روی هر دو فرکانس قبلی 9540 و فرکانس جدید 6170 کیلوهرتز پخش می‌کرد. نیروهای عملیات روانی ایتالیا نیز برنامه‌های تبلیغاتی رادیو مانتا را روی فرکانس 89/7 کیلوهرتز موج اف.ام پخش می‌کردند. سرانجام، این رادیو با بازگشت نیروهای سازمان ملل به کشورهایشان فعالیت خود را پایان داد.
هائیتی 1994
در پایان سال 1993، کشور فقیر هائیتی، به دنبال سرنگونی دولت این کشور با یک کودتا، با بحران روبه‌رو شد. به دنبال آن، موج عظیم پناهندگان به سوی پایگاه آمریکا، در گوانتانامو سرازیر گردید. دولت کلینتون، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، در صدد برآمد تا از آواره شدن بیشتر مردم هائیتی جلوگیری کند و افزون بر آن، از آریستید،(12) رئیس‌جمهور هائیتی، که به آمریکا پناهنده شده بود، استقبال کرد. به دنبال حوادث سومالی، آمریکا عملیاتی را با نام عملیات برای بازگرداندن دموکراسی طراحی کرد. گروه عملیات ویژه ارتش آمریکا 193 – آر.دی، که در طول عملیات طوفان صحرا، رادیو صدای خلیج را برای عراق راه انداخته بود و نیز به هنگام اشغال گرانادا و پاناما ایستگاههای رادیویی پیشین را در آنجا اداره کرده بود، به هائیتی اعزام شد. بخش دولتی آمریکا از گروه چهارم عملیات روانی ارتش خواست تا برنامه‌های عملیات روانی را در هائیتی بر عهده گیرد. برنامه‌های رادیو آزادی در واشنگتن تهیه می‌شدند و سپس، با ماهواره برای هواپیمای مخصوص پخش برنامه رادیو سری ارسال می‌شد. رادیو آزادی فعالیت خود را از 15 ماه جولای سال 1994 روی فرکانس 1035 کیلوهرتز آغاز کرد. اهداف اولیه رادیو آزادی آماده کردن جزیره برای اشغال و مجبور کردن مردم هائیتی برای توقف مهاجرت به آمریکا بود. سرانجام، رادیو آزادی با اشغال کامل هائیتی و بازگرداندن آریستید به قدرت فعالیت خود را پایان بخشید.
بررسیهای بعدی نشان داد که رادیو آزادی آمریکا و تیمهای عملیات روانی آن کشور نقش زیادی در بازگرداندن دولت غیرنظامی هائیتی و جلوگیری از وقوع قتل‌عامهای گسترده داشته است.
بوسنی 1995 تاکنون
نیروهای آمریکایی که به نیروهای حافظ صلح در بوسنی پیوسته بودند و به شکل‌گیری یک دولت مستقل کمک می‌کردند، هم‌زمان با اقدامات نظامی، فعالیت تبلیغاتی خود را نیز آغاز نمودند. در ماه فوریه سال 1996، سرویس سخن‌پراکنی ارتش (ایستگاهی رادیویی را روی فرکانس 1670 کیلوهرتز راه‌اندازی کرد. این ایستگاه پیش از آغاز فعالیت خود، در توزلای بوسنی، از سوی ای.بی.اس از نظر فنی مورد آزمایش قرار گرفت. این ایستگاه برای ارسال امواج کوتاه خود از موج kw5 استفاده می‌کرد. در آغاز، این ایستگاه از فضا برنامه پخش می‌کرد، سپس، ایستگاه رادیویی به توزلا منتقل شد و روی امواج اف.ام؛ فرکانسهای 1143؛ و 100/1 کیلوهرتز برنامه پخش می‌کرد.
هدف ای.بی.اس آن بود که با تکیه بر پیامهای تهیه شده از سوی شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی نیروهای آمریکایی، از پرسنل خود در آن کشور پشتیبانی کند. در آغاز ای.بی.اس در پی انجام عملیات روانی نبود. اما همان گونه که رادیو اس.سی.ان در طول اشغال پاناما نشان داد، سرویس سخن‌پراکنی از عملیاتهای روانی این کشور نیز پشتیبانی می‌کرد. البته، هرچند دقیقاً مشخص نیست که ای.بی.اس در توزلا چقدر توانسته است از عملیات روانی پشتیبانی کند، اما آشکار است که نیروهای آمریکایی در ویتنام به شکلهای مختلف، از جمله چاپ کتابها، مانند کتابهای خنده‌داری (که به کودکان در مورد خطرهای مینهای زمینی هشدار می‌دهند)، نیز به جنگ روانی می‌پرداختند. در سال آخر، حضور آمریکا در بوسنی ایستگاهی رادیویی در این کشور تأسیس شد که روی امواج متوسط و اف.ام برنامه پخش می‌کرد. بخشی از برنامه‌های این رادیو در راستای تقویت برنامه‌های عملیات روانی آمریکاییها در بوسنی بود.
عراق 1998
هرچند نیروهای آمریکایی از ماه اکتبر سال 1997، با اقدامات روانی و نظامی از برنامه بازرسیهای سازمان ملل در عراق برای یافتن جنگ‌افزارهای کشتار جمعی حمایت می‌کردند، اما در 11 ماه فوریه سال 1998 با انجام عملیاتی به نام عملیات تندر صحرا مجدداً، حضور نیروهای عملیات روانی آمریکا در عراق ضرورت یافت. مطمئناً، از سال 1991، عملیات روانی بخش مهمی از مداخله آمریکا در عراق را به خود اختصاص می‌داد. سازمان جاسوسی آمریکا نیز با تأسیس و راه‌اندازی ایستگاههای رادیوی سری پیامهای نامحدودی را از طریق امواج هوایی برای عراق فرستاده بود. گروه عملیات ویژه 193 – آر.دی که در جنگ خلیج‌فارس (1991) و جنگ 1994 هائیتی برنامه تهیه و پخش می‌کرد، در سال 1998، هنوز به منطقه اعزام نشده بود، اما با افزایش خصومتها از نظر آمریکاییان، اعزام آن گروه اجتناب‌ناپذیر بود.
نتیجه‌گیری
به طور خلاصه، می‌توان گفت که عملیات روانی یکی از ابعاد اساسی از مجموعه فعالیتهای سیاسی، نظامی، اقتصادی و ایدئولوژیکی است که از سوی دولت آمریکا برای تأمین و دست‌یابی به اهداف امنیت ملی صورت می‌گیرد. امروزه، مأموریت گسترش و اجرای عملیات روانی از سوی ارتش آمریکا با بخش امور غیرنظامی این ارتش درهم آمیخته است و از طریق فرماندهی عملیات روانی در فورت براگ در کارولینای جنوبی صورت می‌گیرد. با هنجار (نرم) شدن جنگ نامنظم پس از جنگ سرد، کارشناسان عملیات روانی در ارتش آمریکا برای غلبه بر عموم، ناگزیر باید عوامل زیادی، مانند عوامل فرهنگی، تاریخی و اجتماعی را در نظر بگیرند.
ویژگیهای مثبت و منفی استفاده از رادیو در عملیات روانی
در اینجا، برخی از مهم‌ترین ویژگیهای مثبت و منفی استفاده از رادیوی سری در عملیات روانی مرور می‌شوند.
ویژگیهای مثبت
- سرعت: برنامه‌های رادیویی را می‌توان به سرعت تهیه و برای مخاطبان پخش کرد. این ویژگی، به ویژه زمانی که قصد استفاده بهینه از فرصتها را داریم، بسیار مهم است.
- پوشش گسترده: برنامه‌های رادیویی می‌توانند مخاطبان متعددی را هم‌زمان تحت پوشش قرار دهند.
- تسهیل ادراک: برای تجسم پیامهای رادیویی تلاش زیادی لازم نیست. افزون بر آن، بی‌سوادی نیز مانع از دریافت و درک پیامهای رادیویی نمی‌شود.
- چند کاربردی بودن: از رادیو می‌توان برای پخش نمایش، موزیک، اخبار و انواع پیامهای دیگر استفاده کرد.
- قدرت هیجانی: یک گوینده حرفه‌ای رادیو به سادگی می‌تواند از طریق تن صدا، استدلال، عاطفه یا زمان‌سنجی، بر مخاطبان خود تأثیر بگذارد.
- دسترسی به گیرنده‌ها: هنگامی که دسترسی یا داشتن گیرنده ساده باشد، استفاده از آن به عادت تبدیل می‌شود. و ساختن رادیوهای ترانزیستوری، دسترسی به گیرنده رادیویی برای همگان امکان‌پذیر شده است.
ویژگیهای منفی
- محدودیتهای اعمال شده از سوی دشمن: کشور یا گروههای هدف ممکن است با اعمال سانسور مانع از دست‌یابی شهروندان و نیروهای خود به رادیوی دشمن شوند. آشکار است که در صورت اعمال چنین محدودیتی اثربخشی پیامهای رادیویی کاهش می‌یابد. در بعضی از کشورها، شبکه‌های رادیویی بسیار محدودند و شهروندان آنها تنها می‌توانند پیامهای رادیویی کشور خود را دریافت دارند. در بعضی از کشورها نیز، استفاده از رادیوی کشورهای دشمن مجازات دارد.
- پارازیت: پارازیت می‌تواند گروههای هدف را از دریافت برنامه‌های رادیویی مشخص باز دارد.
- فناوری: شرایط جوی و محدودیتهای فناوری ممکن است در برخی از اماکن و کشورها امکان دریافت برنامه‌های رادیوها را محدود کند.
- نداشتن گیرنده: در برخی از مکانها ممکن است مخاطبان به سبب در اختیار نداشتن گیرنده از دریافت پیامهای رادیویی محروم شوند.
- برداشتهای گذرا: رسانه‌های شنیداری، برخلاف رسانه‌های نوشتاری، ممکن است تأثیر کوتاه و موقتی بر مخاطبان بگذارند. بسیاری از پیامها ممکن است خیلی سریع فراموش شوند.
تهیه برنامه رادیویی
تهیه برنامه برای رادیو مستلزم برنامه‌ریزی برای زمان‌بندی، تعیین محتوا و تولید برنامه‌ها در طول دوره زمانی معینی است. واژه‌ها، موزیک و صدا از راههای مختلفی درهم آمیخته می‌شوند تا برنامه‌های اثربخش مختلف تهیه و پخش شوند. انواع اصلی برنامه‌های رادیویی به شرح زیرند:
1) گزارشهای خبری مستقیم (بدون تفسیر)؛
2) موسیقی (پاپ، محلی و کلاسیک)؛
3) نمایش؛
4) گفت‌و‌گو، مذاکره و مناظره؛
5) ورزش؛
6) مصاحبه؛
7) حوادث ویژه مانند گزارش انتخابات و...
8) برنامه مذهبی؛
9) گوناگون (ترکیب موسیقی، فکاهی و کمدی و...)؛
10) اطلاعیه‌ها.
اصول
- نظم و ترتیب: در برنامه‌ریزی رادیویی، رعایت نظم و ترتیب از شروط اصلی محسوب می‌شود و برنامه‌ریز رادیویی برای جذب مخاطبان ثابت، باید الگوی برنامه معمول و ثابتی را تنظیم کند. همچنین، محتوا، سبک و زمان‌بندی برنامه باید الگوی خاصی داشته باشد.
- تکرار: برای یادگیری شفاهی (شنیداری) تکرار بسیار ضروری است؛ بنابراین، موضوعات، عبارات و اشعار کلیدی و مهم باید بارها تکرار شوند.
- مناسب بودن: برنامه رادیویی باید با سلیقه و نیازهای مخاطبان تناسب داشته باشد، یعنی سبک و شکل برنامه باید به گونه‌ای تنظیم شود که مخاطبان به آن عادت کنند.
- بهره‌برداری از سانسور: بحث درباره کتابها یا معرفی آنها همچنین، موزیکها، موضوعات سیاسی و کتابهای غیرقابل چاپ می‌تواند نظر گروهی از مخاطبان را به خود جلب کند؛ موضوعی که در مورد اخبار ممنوع شده نیز صدق می‌کند. عامل جنگ روانی در شکستن سانسور باید به این نکته توجه داشته باشد که تنها به موضوعاتی بپردازد که به سبب مسائل سیاسی و نه اخلاقی سانسور شده‌اند.
- صدا: برای جذب مخاطب باید از صدای جذاب استفاده کرد. آهنگ هیجانی همراه با صدای جذاب بیش از منطق و استدلال می‌تواند بر مخاطبان تأثیر بگذارد. از گویندگان دارای صداهای غیرجذاب و ناهنجار به‌هیچ‌وجه نباید استفاده کرد. از صدای گوینده زن می‌توان برای ایجاد احساس نوستالژی و جذب مخاطبان بهره گرفت. با این وصف، نباید فراموش کرد که در برخی از مناطق جهان پخش صدای زنان، براساس موقعیت آنان، ممنوع است.
مقوله‌بندی
- در نهایت، برنامه‌های رادیویی براساس محتوا، قصد و مبدأ مقوله‌بندی می‌شوند.
- محتوا: سودمندترین طبقه‌بندی برنامه رادیویی، طبقه‌بندی براساس محتواست. برای نمونه، براساس محتوا، برنامه‌های رادیویی را می‌توان در مقوله‌هایی، چون گزارشهای خبری، تفسیرها و تحلیلها، اطلاعیه‌ها، برنامه‌های آموزشی و اطلاعاتی، موزیک، مصاحبه، مناظره، برنامه‌های مذهبی، نمایش و برنامه‌های ویژه زنان تقسیم‌بندی کرد.
ـ قصد: مقوله‌بندی براساس قصد نیز برای دست‌یابی به واکنشهای مورد انتظار در مخاطبان مفید است. بر این اساس، می‌توان برنامه‌ها را برای القا و ایجاد واکنشهای هیجانی، اعتماد، امید، ترس، نوستالژی، ناکامی و جز آن تهیه و تدارک دید.
- مبدأ: برنامه‌های رادیویی را می‌توان براساس مبدأ مرتبط به منبع پیام مقوله‌بندی (دسته‌بندی) کرد. برای نمونه، مبدأ پیام را می‌توان به انواع رسمی، غیررسمی، موثق، فرماندهی، مالی، نظامی، حزب سیاسی و... تقسیم کرد.
ش.د820636ف