(روزنامه اطلاعات ـ 1395/10/30 ـ شماره 26636 ـ صفحه 12)
قرار گرفتن عربستان سعودي روي سکوي نخست کشورهاي در حال توسعه خريدار سلاح و تجهيزات نظامي بين سال‌هاي 2008 تا 2015 ميلادي و اعلام رقم 93.5 ميليارد دلاري که صرف واردات جنگ افزار به اين کشور شده، موضوعي بود که در واپسين روزهاي سال 2016 ميلادي مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت.
هزينه حدود نود و چند ميليارد دلاري که به گزارش سازمان خدمات پژوهشي کنگره آمريکا براي خريد سلاح از سوي سعودي‌ها پرداخت شده تقريبا برابر با کسري بودجه سال 2015 اين کشور است. سعودي‌ها در سال 2016 نيز با کسري بودجه 87 ميليارد دلاري روبرو بودند. بنا بر اعلام برخي منابع، کسري بودجه سال 2017 عربستان نيز بالغ بر 52 ميليارد دلار است.
افت شديد بهاي نفت در سال‌هاي اخير به اقتصاد عربستان ضربه زد و ذخاير ارزي اين کشور نيز به دليل سياست‌هاي نادرست مالي و رشد هزينه‌هاي گوناگون به ويژه هزينه‌هاي نظامي‌گري کاهش يافت.اين چالش‌هاي اقتصادي در شرايطي رخ دادهکه سعودي‌ها به دليل تلاش براي ارتقاي جايگاه منطقه اي، خود را درگير عمليات نظامي و حمايت از گروه‌هاي تکفيري مسلح ساخته اند.
اين کشور در عرصه منطقه اي و بين‌الملل اوضاع مطلوبي ندارد. شکست در جنگ عليه مردم يمن و سوريه، ناکامي در لبنان، تيره شدن روابط با مصر، نگراني روز افزون از قدرتمندتر شدن ايران در منطقه درپي توافق هسته اي با کشورهاي 1+5، افزايش انتقادها عليه آل سعود در عرصه بين الملل و ... وجهه حکام سعودي را هم در ميان عربستاني‌ها و افکار عمومي جهان به شدت خدشه دار کرد و آنان را در تنگنا قرار داده است. اين وضعيت سبب شده تا تحولات عربستان طي سال گذشته ميلادي و دورنماي وضعيت پرچالش اين کشور مورد توجه تحليلگران و رسانه‌هاي عربي قرار گيرد.
کاهش بهاي نفت و گرفتاري‌هاي عربستان
تارنماي شبکه‌هاي خبري «العربيه» عربستان، صفحه عربي شبکه خبري «سي.ان.بي.سي» آمريکا (CNBC)، روزنامه‌هاي «العرب» چاپ لندن و «السفير» لبنان با اشاره به کاهش بهاي نفت از مسائل اقتصادي و آينده پرچالش عربستان سعودي نوشتند. اين رسانه‌ها همچنين به ناکامي‌هاي اقتصادي سعودي در سالي که گذشت پرداختند.
«محمد التويجري» دبير کل کميته امور مالي عربستان، چهارم دي ماه در مصاحبه با شبکه تلويزيوني العربيه گفت: دولت عربستان در انديشه گرفتن وام 10 تا 15 ميليارد دلاري از بازارهاي جهاني و همچنين اخذ وام 15 ميليارد دلاري از بازار داخلي اين کشور براي جبران کمبود هزينه‌ها است.
تارنماي صفحه شبکه خبري«CNBC» دوم دي ماه نوشت: عربستان نخستين بودجه خود را پس از طرح «چشم اندار 2030» اعلام کرد. با توجه به افت بهاي نفت، عربستان در سال 2017 ميلادي براي چهارمين سال متوالي با کمبود بودجه روبرو است. ميانگين هزينه‌هاي پيش بيني شده در اقتصاد عربستان به حدود 237.2 ميليارد دلار مي رسد. درآمدها حدود 184.4 ميليارد دلار پيش بيني شده است. از اين رو، پيش بيني مي شود بودجه سال 2017 ميلادي اين کشور با کمبود 52.8 ميليارد دلاري روبرو شود.
در ادامه مي خوانيم: دولت عربستان طي ماه‌هاي پيش، برخي سياست‌هاي رياضت اقتصادي مانند افزايش بهاي سوخت، آب، برق، کاهش حقوق وزيران و پاداش کارمندان را در دستور کار قرار داد. در ماه اکتبر 2016 عربستان از طريق انتشار اوراق بهادار در بازارهاي بين المللي حدود 17.5ميليارد دلار قرض گرفت. پيش از اين نيز دولت عربستان در بازارهاي داخلي به وام گرفتن متوسل شد. با پايان سال 2016 ميلادي بدهکاري عربستان به 85 ميليون دلار رسيد که يک سوم آن بدهکاري خارجي است. در چارچوب تنوع بخشي به اقتصاد، عربستان قصد دارد دست کم پنج درصد از سهام شرکت آرامکو را به فروش برساند.
به نوشته چهارم ديماه روزنامه‌العرب، در صورتي که بهاي نفت نوسان داشته باشد عربستان در ميان و بلندمدت با کمبود مالي روبرو خواهد شد و نخواهد توانست از اين وضعيت رهايي بايد. افزون بر کاهش بهاي نفت خام در بازارهاي جهاني، چالش‌هاي امنيتي منطقه و هزينه جنگ يمن هم بر دوش رياض سنگيني مي کند.
روزنامه السفير بيست و يکم آذرماه آورد: سال 2016 ميلادي براي عربستان و اوضاع اقتصادي آن سال ناگواري بود. قيمت نفت افت کرد و اين کشور در باتلاق يمن هم گرفتار شد. با پيروزي «دونالد ترامپ» در انتخابات آمريکا، رياض با سناريوي مبهمي روبرو شده است. سال 2016 براي عربستان سال شکست در همه جبهه‌ها بود.
سال 2016؛ سالي با گرفتاري‌هاي گوناگون و متوالي
تارنماي «العهد» لبنان، با دسته بندي شکست‌هاي عربستان، سال گذشته ميلادي را سال ناکامي‌هاي متوالي براي سعودي‌ها دانست. به نوشته تارنماي‌العهد، سال 2016 براي عربستان در عرصه سياست داخلي و خارجي آکنده از تحولاتي مهم بود. در اين سال روابط عربستان با آمريکا به اندازه اي تيره شده که رياض در جايگاه متهم پشتيباني از تروريسم قرار گرفت.
در آمريکا قانون «جاستا» عليه پشتيبانان تروريسم تصويب شده است. برپايه اين قانون، شاهزادگان سعودي که گمان مي رود در حمله‌هاي تروريستي يازدهم سپتامبر نقش داشتند بايد در آمريکا محاکمه شوند.
در ادامه آمده است: شکست رياض در جنگ يمن سبب شد چهره عربستان به عنوان يک قدرت برتر منطقه اي تخريب شود. همچنين زيان‌هاي مالي، افزايش هزينه‌هاي نبرد و نرسيدن به هدف‌هاي مشخص شده در جنگ عليه يمن شکست بزرگي براي رياض به شمار مي‌آيد. حتي در بسياري از موارد ارتش و کميته‌هاي مردمي يمن ژرفاي عربستان را هدف قرار داده اند.
عربستان با وجود پشتيباني از تروريست‌ها در رسيدن به هرگونه پيشرفت راهبردي در عراق و سوريه هم شکست خورده است. نيروهاي داوطلب مردمي عراق و ارتش سوريه در موصل و حلب و ديگر مناطق به پيروزي‌هايي دست يافته اند. اين در حالي است که طرح‌هاي عربستان در اين 2 کشور هيچ‌گونه پيشرفتي نداشت.
عربستان در لبنان هم شکست خورد. پس از مدت‌ها انتظار، رياض در برابر رسيدن «ميشل عون» به رياست جمهوري لبنان تسليم شد. اوضاع لبنان برپايه خواسته‌هاي حزب الله همپيمان ايران پيش رفت. العهد چنين نگاشت: عربستان با وجود کمک‌هاي گوناگون به مصر، سفر سلمان بن عبدالعزيز (پادشاه عربستان) به قاهره و امضاي توافق نامه‌هاي بسيار با «عبدالفتاح السيسي» (رييس جمهوري مصر) در مناسبات با مصر هم با شکست روبرو شد. اکنون مصر به طور گسترده با روسيه وارد تعامل شده و به نظام سوريه و مقام‌هاي عراقي نزديک مي شود. بسياري از مقام‌هاي مصر بر اين باورند که عربستان و برخي ديگر از کشورهاي عربي حاشيه خليج فارس از گروه اخوان المسلمين و ديگر جريان‌هايي که ارتش و شهروندان مصر را هدف قرار مي دهند، پشتيباني مي کنند. عربستان در پيش بردن طرح تشکيل «اتحاد » که سلمان بن عبدالعزيز در نشست منامه آن را مطرح کرد هم ناکام ماند و از سران کشورهاي عربي حوزه خليج فارس پاسخ منفي گرفت.
در پايان اين گزارش مي خوانيم: عربستان در برهم زدن روابط ميان روسيه و محور مقاومت هم ناکام ماند. رياض با وجود مشوق‌هاي مالي و اقتصادي بسيار براي روسيه، نتوانست مسکو را به سمت خود بکشاند.
روسيه حضور خود در سوريه را تامين کننده منافع راهبردي اش مي داند. شکست بزرگ عربستان نيز اجرايي شدن توافق هسته اي ميان ايران و کشورهاي گروه 1+5 بود. رياض با وجود تلاش‌هاي بسيار براي به شکست کشاندن اين توافق موفقيتي به دست نياورد. در برابر، اين توافق پيروزي سياسي و ديپلماسي بزرگي براي ايران بود.
رياض و واشنگتن؛ سال پرچالش گذشته و سال دشوار پيش رو
روابط عربستان سعودي و آمريکا يکي از مولفه‌هاي اثرگذار بر تحولات منطقه اي از ديد رسانه‌هاي عربي است. پايگاه تحليلي- خبري «البديل» مصر در تازه ترين گزارش خود به چالش‌هاي روابط رياض و واشنگتن در سال 2016 ميلادي پرداخت و سال پيش رو را نيز دوره اي دشوار دانست.
تارنماي پايگاه خبري- تحليلي البديل مصر در گزارشي به تحليل روابط ميان آمريکا و عربستان پرداخت و آينده سختي را براي عربستان پيش‌بيني کرد.به نوشته پايگاه خبري مصري بسياري از ناظران و تحليلگران مسائل منطقه اي بر اين باورند که سال 2016 ميلادي، سالي پرکشمکش و دشوار در روابط آمريکا و عربستان بود. در اين ميان نه تنها اختلاف‌ها افزايش يافت بلکه رياض به اين باور رسيد که آمريکا ديگر از عربستان، خاندان حاکم و منافع آنان پشتيباني نمي کند.
روابط 2 کشور در سال جاري ميلادي شاهد بسياري از تنش‌ها و تعارض ديدگاه و منافع بود. رياض در اين سال به دليل تصويب قانون «جاستا» در آمريکا در شرايط سختي قرار گرفت و خود را در برابر دادگاه‌هاي آمريکايي ديد. همچنين افزايش توليد نفت صخره‌اي (نفت شيل) سبب شد که واشنگتن از نفت عربستان بي نياز شود و روابط نفت در برابر امنيت ميان دو طرف به خطر بيافتد.
به تازگي «دونالد ترامپ» رييس جمهوري منتخب آمريکا خواهان پايان دادن به واردات نفت از خارج شده و اين مساله وضعيت را براي عربستان دشوارتر کرده است. پيروزي ترامپ در انتخابات آمريکا در مجموع شرايط را براي رياض بدتر کرد زيرا عربستان در انتخابات آمريکا از «هيلاري کلينتون» رقيب ترامپ پشتيباني مي کرد.
«اسلام ابوالعز» نويسنده گزارش تحليلي البديل در ادامه چنين نگاشت: ناکامي‌هاي عربستان در همه عرصه‌هاي داخلي و خارجي و در راس آن در روابط با واشنگتن به اوج خود رسيده است. اين ناکامي‌ها سبب شد که عربستان در قمارهاي خود بازنده باشد.
از ديد برخي پژوهشگران و سياستمداران، نقش عربستان در تامين منافع آمريکا کمرنگ شده و هزينه تعهدهاي آمريکا در پشتيباني از سعودي‌ها به اندازه اي بالا رفته است که ديگر براي منافع آمريکا به صرفه نيست.
با وجود نفت ارزان قيمت عربستان، صادرات سلاح از آمريکا، سرمايه گذاري عربستان در آمريکا و ذخاير ارزي و اوراق بهادار عربستان در آمريکا که برابر يک تريليون دلار است اما رياض در سال‌هاي اخير با برهم زدن ثبات منطقه، نگراني‌هايي را براي آمريکا به بار آورده است.عربستان با بلندپروازي‌هاي جاهلانه براي رهبري جهان عرب و اسلام، دست به انبوهي از ماجراجويي‌ها در منطقه زده است.
اين کشور در سوريه با پشتيباني از گروه‌هاي تروريستي مسلح سبب بن‌بست در راه حل‌هاي سياسي شد. در يمن هم سعودي‌ها فجيع ترين جنايت‌ها را مرتکب شدند. عربستان در منطقه به جنگ مذهبي دامن زد و با ايران وارد فاز تقابل شد.
در دهه‌هاي اخير، عربستان در اجراي سياست‌هاي آمريکا هيچ نقش مفيدي بازي نکرد و زيان‌هاي بيشتري را به نسبت منافع براي آمريکا به بار آورد. بارزترين نمود اين واقعيت را مي توان در نقش عربستان در جنگ افغانستان در دهه 80 ميلادي ديد. اين جنگ پيدايش نسلي از تروريست‌هاي القاعده به رهبري «اسامه بن لادن» را باعث شد. اين وضعيت ادامه يافت به شکلي که رياض به بهانه ترويج اسلام ناب در گسترش انديشه‌هاي تکفيري و پيدايش داعش به رهبري «ابوبکر البغدادي» نقش برجسته‌اي بر عهده گرفت.
البديل نوشت: اکنون سوال‌هايي مانند «عربستان سعودي کِي فرو مي‌پاشد؟»، «آيا عربستان مي تواند همپيمان راهبردي آمريکا باشد؟»، «آينده حکومت عربستان در چه مسيري پيش خواهد رفت؟، «آيا آمريکا براي سرنگوني نظام عربستان آماده است؟» در کنار پرسش درباره آينده عربستان و ثبات داخلي آن بر زبان و قلم سياستمداران و کارشناسان بين المللي جاري مي شود.
ديگر مطرح شدن چنين پرسش‌هايي شگفت آور نيست. انتقادهاي اوباما از عربستان در مصاحبه با مجله «آتلانتيک» به طور آشکار و پنهان پيام‌هاي هشدار آميزي را در برابر گستاخي سياست‌هاي عربستان براي وارد کردن آمريکا به باتلاق جنگ‌هاي منطقه اي به همراه داشت. ماجراجويي‌هاي عربستان در سياست خارجي و شکست ابزارهاي خاندان حاکم، بحران‌هاي اين کشور را افزايش داده است. به طوري که در نتيجه اين سياست‌ها فروپاشي اقتصاد عربستان نزديک است و اکنون بحث درباره بقاي عربستان در آيندهِ نزديک است.
«جان پيتر‌هانا» مشاور امنيت ملي «ديک چني» معاون بوش پسر در اين زمينه مي گويد: هيچ کس نمي تواند روي نابودي زودهنگام آل سعود شرط‌بندي کند. طي دهه‌ها خاندان حاکم قدرت پايداري خود را در رويارويي با جريان‌هاي سياسي و نظامي و ايدئولوژي‌ها نشان داده است. پيش‌بيني اينکه خاندان حاکم بر عربستان با شوک واقعي روبرو مي شود، يک انديشه ساده لوحانه است. اما بايد خطرها را جدي گرفت. محيط منطقه اي با عربستان دشمن است. خاورميانه در حال فروپاشي است.
محور ايراني - روسي در حال قدرتيابي بيشتر است. آمريکا در حال خارج شدن از خاورميانه است. اين کشور همپيمانان آشفته حال خود را که روحيه پايين دارند در برابر دشمنان رها کرده است. چالش‌هاي داخلي عربستان در حال افزايش است. جامعه عربستان به مرحله خطر نزديک مي‌شود و سوي بي‌ثباتي پيش مي‌رود. ميان نخبگان شکاف وجود دارد. عربستان در جنگ‌هاي پرهزينه خارجي در حال غرق شدن است. اقتصاد آن با بحران روبرو و زير فشار است. اين کشور همپيمانان خارجي سنتي خود را از دست مي دهد. همه شاخص‌هاي اصلي نشان از اين دارد که عربستان در مسيري نادرست پيش مي‌رود. از اين رو، مي‌توان گفت خطرها بيشتر از گذشته رياض را تهديد مي کند. اگر آثار ناگوار اين بحران‌ها زدوده نشود به يقين نظام عربستان بلعيده خواهد شد.
به نوشته البديل انتخاب ترامپ در آمريکا عربستان را نگران کرده است. او رويکردهاي سياسي متعارض با رويکرد کنوني روابط آمريکا و عربستان دارد. ترامپ با نفوذ رياض در واشنگتن و تاثير ثروت‌هاي سعودي در مراکز تصميم‌گيري آمريکا مخالف است. نقش عربستان در حمله‌هاي تروريستي يازدهم سپتامبر و تصويب قانون جاستا عليه پشتيبانان تروريسم در کنار گفتمان سياست خارجي در دولت جديد آمريکا به رهبري ترامپ شکاف‌ها را در روابط دوجانبه بيشتر مي کند. ترامپ در بيشتر سخنراني‌هاي خود هنگام تبليغات به عربستان حمله مي کرد.
به طور کلي عربستان از عملي شدن شعارهاي مبهم ترامپ عليه رياض نگران است. رياض تنها اميدوار است که ترامپ در عملي سازي شعارهاي خود در زمينه پايان دادن به واردات نفت بازنگري کند. رياض هراس دارد که شعارها و اظهارات ترامپ به يک راهبرد و استراتژي کلي تبديل شود. اگر اين شعارها به راهبردي کلي تبديل شود در بسياري از مسائلي که منافع آمريکا و عربستان تعارض دارد، عملي خواهد شد. همه اين مسائل البته وابسته به ورود ترامپ به کاخ سفيد و اجراي سياست‌ها او است. در مجموع انتظار مي رود که سال آينده ميلادي در تاريخ روابط واشنگتن و رياض سالي دشوار باشد.
ش.د9503547