ولادیمیر پوتین، رئيس‌جمهور روسیه، روز پنجشنبه، ۹ دی، اعلام کرد مسکو و آنکارا درباره برقراری آتش‌بس در سراسر سوریه به استثنای مناطق تحت نفوذ داعش و جبهه النصره، به توافق رسیده‌اند و این آتش‌بس بامداد روز جمعه به اجرا گذاشته می‌شود. پس از اعلام پوتین، ستاد مشترک ارتش سوریه اعلام کرد این آتش‌بس در سراسر خاک سوریه به استثنای مناطق تحت نفوذ داعش و جبهه النصره برقرار می‌شود. درهمین‌حال، وزیر دفاع روسیه اعلام کرد نیروهای اپوزیسیون مسلح سوریه که موافقت‌نامه آتش‌بس را امضا کرده‌اند، بیش از ۶۰ هزار عنصر مسلح را پوشش می‌دهند. به گفته کرملین، حدود یک ماه پس از برقراری آتش‌بس، گفت‌وگوهای سیاسی طرف‌های درگیر در بحران سوریه، در «آستانه»، پایتخت قزاقستان، آغاز خواهد شد و در این مدت، مسکو و آنکارا ضامن حسن اجرای این آتش‌بس خواهند بود.
اعلام برقراری آتش‌بس در سوریه، بازتابی گسترده در پایتخت‌های مهم جهان به همراه داشت؛ تهران از برقراری آتش‌بس جانبداری کرد. واشنگتن از این تحول به‌عنوان خبر خرسند‌کننده یاد کرد و دی مستورا، نماینده سازمان ملل متحد در بحران سوریه، برقراری آتش‌بس را گامی مهم برای رسیدن به صلح فراگیر در این کشور ارزیابی کرد. عربستان سعودی، قطر و امارات متحده عربی با لحنی توأم با احتیاط درباره این تحول واکنش نشان دادند. پرسشی که اینک در برابر همه تحلیلگران امور خاورمیانه در سطح جهان مطرح شده، این است که مسکو و آنکارا که از آغاز بحران سوریه تا چند ماه قبل در برابر یکدیگر قرار داشتند، چگونه با این سرعت به فاز هم‌پیمانی رسیدند؛ تاآنجاکه از سوی همه طرف‌های درگیر و کشورهای تأثیرگذار در این بحران، ضامن و ناظر این آتش‌بس شدند؟ نگارنده در این نوشته می‌کوشد به این پرسش مهم پاسخ گوید و چشم‌انداز این توافق را ترسیم کند.
یکم. مسکو می‌داند ترکیه بیش از ۸۰۰ کیلومتر مرز مشترک با سوریه دارد و از آغاز بحران سوریه تا چندی پیش، روی ضرورت برکناری بشار اسد، رئیس‌جمهور این کشور، تأکید می‌کرد. مسکو می‌داند ترکیه در فاز نخست بحران سوریه، مرزهای خود را سخاوتمندانه روی نیروهای بیگانه برای ورود به سوریه و پیوستن به گروه‌های مسلح اپوزیسیون این کشور گشود و تا به امروز، عمق لجستیک این نیروها را فراهم کرده است. مسکو می‌داند ترکیه پس از کودتای نافرجام نظامیان این کشور، غرب و به‌طور مشخص ایالات متحده آمریکا را به طرفداری از کودتاچیان متهم کرده و از تسلیم فتح‌الله گولن، رهبر معنوی کودتا، به آنکارا خودداری کرده است. حتی سفر «جو بایدن»، معاون رئیس‌جمهور آمریکا، به آنکارا پس از شکست کودتا برای اثبات دخالت‌نداشتن واشنگتن در کودتای نافرجام، نتوانست رجب طیب اردوغان را مجاب کند.
مسکو می‌داند ترکیه پس از کودتای نافرجام و دستگیری ده‌ها هزار نفر به اتهام دست‌داشتن در این کودتا و اعتراض شدید اتحاد اروپا به موج گسترده دستگیری‌ها و نقض حقوق متهمان این رویداد و نیز تهدید آنکارا به تعلیق مذاکرات مربوط به پیوستن ترکیه به اتحاد اروپا، اروپا را به جانبداری از کودتاچیان متهم کرد و اردوغان آشکارا و در هر مناسبتی، رفتار دوگانه اروپا را در امور جهانی به باد انتقاد گرفت. مسکو می‌داند اردوغان در جریان نشست سن‌پترزبورگ روسیه در اکتبر گذشته، به پوتین وعده داد در بحران سوریه صفحه نوینی خواهد گشود.
مسکو می‌داند دورکردن ترکیه از منظومه غرب و پیمان ناتو، به سست‌شدن سپر جنوبی پیمان ناتو کمک خواهد کرد و این تحول برای روسیه عمیقا جنبه راهبردی دارد که از گسترش ناتو تا قلمرو حیاتی‌اش (اوکراین)، نگران بوده و هست. مسکو می‌داند اپوزیسیون مسلح سوریه بدون عمق راهبردی‌اش؛ یعنی ترکیه، دستخوش اضمحلال زودرس خواهد شد و هرگونه توافق با آنکارا، موافقت اپوزيسیون مسلح سوریه را به همراه خواهد داشت. در نتیجه ترکیه می‌تواند منویات اپوزيسیون مسلح سوریه را در هرگونه گفت‌وگوها سیاسی نمایندگی کند و روسیه در مقابل می‌تواند دیدگاه‌های و خواست‌های دولت سوریه و هم‌پیمانان منطقه‌ای‌اش را از جمله ایران و حزب‌الله لبنان، تضمین کند.
دوم. برخی از رسانه‌های خبری، جمهوری اسلامی ایران را بازنده اصلی توافق مسکو و آنکارا قلمداد کردند. آشکار است که ترویج این معادله، با هدف سرپوش‌گذاشتن روی شکست سیاست‌های چندساله عربستان سعودی، قطر و امارات متحده عربی در بحران سوریه صورت می‌گیرد؛ زیرا جمهوری اسلامی ایران از روزهای نخست بحران سوریه و برخلاف کشورهای عرب خلیج‌فارس و رژیم صهیونیستی که از سیاست‌های فرامنطقه‌ای در موضوع بحران سوریه جانبداری می‌کردند، سیاست و نقش خود را در چارچوب سیاست‌های دولت قانونی سوریه تعریف کرده و آن را به اجرا گذاشت. این سیاست ایران برپایه برآوردهای راهبردی محافل غربی، باثبات‌ترین استراتژی منطقه‌ای چند دهه اخیر به شمار می‌رود.
ارزیابی هوشمندانه دکتر ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان، از توافق آتش‌بس روز جمعه سوریه، نشان از این دارد که سیاست‌گذاران کشورمان سناریوهای گوناگون بحران سوریه را عمیقا شناسایی کردند. درواقع، دکتر ظریف قصد داشت به آن دسته از کشورها و تحليلگرانی که به گونه‌ای شتاب‌زده صورت‌حساب نهایی جنگ سوریه و بازندگان و برندگان آن را اعلام کردند، توصیه کند که عجله نکنند؛ زیرا حتی اگر توافق آتش‌بس به‌خوبی جریان پیدا کند و کشورهای متضرر چوب لای چرخ نگذارند و توافق آتش‌بس به نشست گفت‌وگوهای طرف‌های درگیر با دولت سوریه منتهی شود، تازه چالش واقعی آغاز خواهد شد.
نکته درخور توجه این است که طرف‌های پیروز جنگ‌های اخیر، به‌ویژه جنگ آزاد‌سازی شهر استراتژیک حلب، از موضع عنصر پیروز جنگ، طرح آتش‌بس و حرکت به سوی فاز سیاسی بحران سوریه را مطرح کردند. این معادله بی‌تردید بر هرگونه مذاکره سیاسی سایه خواهد افکند. در مقابل، مشخص نیست موضع حامیان آشکار و پنهان منطقه‌ای اپوزیسیون مسلح سوریه در قبال طرح آتش‌بس و انتقال به فاز سیاسی بحران این کشور، چه خواهد بود.
در این زمینه به‌ویژه از رژیم صهیونیستی باید نام برده شود که از نتایج مرحله‌ای بحران سوریه آشکارا ابراز نگرانی می‌کند. سوم. ولادیمیر پوتین هنگام اعلام توافق آتش‌بس به نکته ظریفی اشاره کرد. وی گفت‌این آتش‌بس بسیار شکننده است. پوتین برای بالابردن ضمانت‌های منطقه‌ای این توافق از پیوستن مصر، عربستان سعودی، اردن و بالاخره ایالات متحده آمریکا در گام بعدی استقبال می‌کند. گویی پوتین نقش کشورهای یادشده را در موفقیت یا ناکامی طرح آتش‌بس تعیین‌کننده می‌داند. درباره ایالات متحده، کافی است اشاره کنیم که هم‌زمان با تلاش‌های چند هفته اخیر مسکو برای پخت‌وپز توافق اخیر باراک اوباما با استفاده از اختیارات اجرائی رئیس‌جمهور قانونی را امضا کرد که به موجب آن، آمریکا به اپوزیسیون میانه‌رو و مسلح سوریه موشک‌های پیشرفته ضدهوایی خواهد داد.
مسکو این اقدام آمریکا را تهدیدی آشکار علیه نیروهای خود در سوریه تلقی کرد. این درست است که روسیه با سرعت عمل خود آن هم دو هفته پیش از انتقال قدرت به دونالد ترامپ، واشنگتن را با واقعیت‌های نوین در سوریه مواجه کرد؛ اما نباید از یاد برد که برخی از ۴۵ گروه مسلح اپوزیسیون سوریه، ممکن است برای تغییر موازنه قوا در بحران سوریه سلاح‌های پیشرفته و موشک‌های احتمالا استینگر آمریکا را دریافت کنند و برای ادامه جنگ در سوریه و برهم‌زدن توافق مسکو- آنکارا، وسوسه شوند. این سناریو محتمل‌ترین و البته خطرناک‌ترین چالش پیش‌روی توافق اخیر تلقی می‌شود. بی‌شک روزها و هفته‌های آینده روشن خواهد شد آیا گفته پوتین درباره شکننده‌بودن این توافق درست بوده یا خیر.
http://www.sharghdaily.ir/News/111281
ش.د9503771