(روزنامه آرمان – 1395/11/23 – شماره 3255 – صفحه 6)
* برخي رسانه‌ها پس از درگذشت آيت‌ا...هاشمي اعلام كردند اصلاحات يتيم شد. تا چه ميزان به اين امر اعتقاد داريد و آيا مرحوم آيت‌ا...هاشمي را از سال ۸۸ به بعد در صف حاميان گفتمان اصلاحات می‌دانید؟
** بنده آن‌چنان به تقسيم‌بندي دوره‌اي اعتقاد ندارم اما به هرحال اصلاحات يك گفتمان و ديدگاه‌هايي دارد كه پس از سال ۸۸ هم براي نهادينه شدن اين ديدگاه‌ها، اصلاح‌طلبان هزينه‌هاي زيادي پرداخت كردند. آيت‌ا...هاشمي تا همين اواخر حيات خودشان، سعي كردند از اين تقسيم‌بندي اصولگرايي و اصلاح‌طلبي كنار باشند. همچنان كه آیت‌ا... سيد حسن خميني همچنين تفكري دارد و نوع تفكر خود را نزديك به يكي از دو جناح سياسي نمي‌داند. من اعتقاد دارم انسان‌هاي فهميده خود را گول نمي‌زنند و بدون اينكه خود را به لحاظ تشكيلاتي در جبهه خاصي قراردهند، گفتمان خود را بسط و گسترش مي‌دهند. آیت‌ا...هاشمي و آیت‌ا... سيد حسن خميني چنين خصوصياتي دارند. همچنان‌كه آقاي روحاني سال۹۲ از درون جامعه روحانيت مبارز كانديداي اصلاح‌طلبان شد اما اين روزها شاهد هستيم كه ايشان گفتمان اصلاحات را نمايندگي مي‌كند؛ هر چند به نوع عملكرد آقاي روحاني انتقاد‌هايي وجود دارد. البته ذكر اين نكته مهم است كه اصلاح‌طلبان به دنبال اين نيستند كه حتما اعضاي تشكيلاتي خود را افزايش دهند، اگرچه افزايش اصلاح‌طلبان در هر سطحي يكي از تاكتيك‌هاي آنهاست.
به ويژه اگر حزب داشته باشند. اصلاح‌طلبان و به‌ويژه رهبري جبهه اصلاحات بيش از اينكه به دنبال توسعه تشكيلاتي، حزبي و جريان اصلاحات باشد به دنبال تعميق، گسترش و تثبيت گفتمان اصلاح‌طلبي هستند و واقعيت اين است كه تا اندازه‌اي هم با وجود سنگ اندازي‌هاي مختلف مخالفان توانسته‌اند در اين مسير به پيروزي دست پيدا كنند. اصلاح‌طلبان از اين جهت به ويژه پس از سال ۸۸ بسيار بسيار موفق بودند. آیت‌ا...هاشمي هم نه اينكه عضوی از اصلاح‌طلبان باشد اما درك مي‌كرد كه اصلاحات گفتمان بحقي است. گفتماني است كه دنبال قدرت و جاه طلبي نيست. همچنين اين جنبش اجتماعي و سياسي دغدغه جمهوريت با حفظ هويت اسلامي را دارد، دغدغه تثبيت نظام، حضور ايران در عرصه بين‌المللي، زيست مردم و توسعه آزادي‌هاي سياسي و اجتماعي را دارد. اين مسائل فصل مشترك اصلاح‌طلبان با آیت‌ا...هاشمي، آیت‌ا... سيد حسن خميني، آقايان ناطق نوري، روحاني و بسياري از شخصيت‌هاست كه امروز به اين سمت آمدند.
* اما عده‌اي اعتقاد دارند گفتمان اعتدال اجازه رشد به گفتمان اصلاحات را نمي‌دهد و گفتمان اصلاحات به سطوح پايين‌تري نزول كرده است؟
** نه اين طور نيست. واقعيت اين است كه بعد از سال ۸۸ گفتمان اصلاح‌طلبي جاي خود را در جامعه باز و تثبيت كرد، هر چند عده‌اي معتقد بودند كه اصلاحات بعد از وقايع سال۸۸ به انتهاي راه رسيده است اما شاهد هستيم كه اين گفتمان در سطح جامعه بسيار عمق پيدا كرد و هر روز به بدنه اجتماعي و سياسي اصلاحات افزوده مي‌شود. اجازه بدهيد شفاف‌تر در اين مورد توضيح بدهم. امروز رقيب انتخاباتي رهبر جبهه اصلاحات در سال ۷۶ همسو با افرادي است كه دغدغه اصلاحات را در ايران دارند. در نتيجه بايد اذعان داشت گفتمان اصلاحات پيروز شده است. اين همان تعميق و تثبيت گفتمان اصلاح‌طلبي و نهادينه شدن هويت اصلاح‌طلبي درجامعه است. براي اصلاح‌طلبان اهميت ندارد كه چه فردي به قدرت برسد و به همين دليل است كه بنابر مصالح و منافع ملي كه دغدغه اول آنهاست آقاي لاريجاني را در انتخابات در ليست قم قرار مي‌دهند. چون آقاي لاريجاني فرد ۲ دهه پيش نيست، گفتمان و رويكرد او تغيير كرده است.
* پس به همين دليل است كه حتي علي مطهري اصولگرا به گفتمان اصلاح‌طلبي نزديك شده است؟
** بله، كاملا درست است. آقاي مطهري اصولگرا كه در دوره اصلاحات بيشترين مواضع و فاصله را با اصلاح‌طلبان، دولت وقت و مجلس ششم داشت، امروز درون جبهه اصلاحات چهره بسيار محبوبي است و بر لزوم اصلاحات تاكيد دارد. البته نه به دليل اينكه فرزند شهيد مطهري است بلكه به اين دليل كه گفتماني را پيدا كرده و نمايندگي مي‌كند كه مطالبات سياسي و اجتماعي اصلاح‌طلبان در آن برآورده مي‌شود. زماني كه آقاي مطهري مي‌گويد حصر بايد رفع شود، اين خواسته اصلاح‌طلبان است كه از زبان آقاي مطهري، توكلي و ديگران بيان مي‌شود. اين يعني تعميق وتثبيت گفتمان اصلاح‌طلبي كه جاي خود را درجامعه باز كرده است. امروز اصلاح‌طلبان با اطمينان در اين كشور صحبت مي‌كنند، فارغ از اينكه چه شخصي به قدرت برسد. آنچه براي اصلاح‌طلبان اهميت دارد، گسترش تفكر اصلاح‌طلبي و پذيرش اين مهم از سوي جناح‌هاي مختلف سياسي است
* با فرض اينكه آقاي روحاني با راي بالا دور دوم رياست‌جمهوري خود را آغاز كنند، جايگاه اصلاح‌طلبان را در دولت آينده چگونه مي‌بينيد؟
** اكنون نمي‌توانم پيش‌بيني كنم. حتي من فرض را خداي ناكرده بر اين مي‌گذارم كه يك اصولگرايي مانند آقاي ميرسليم كه كانديداي حزب موتلفه است با اقبال از سوي مردم روبه‌رو شود و بتواند به رياست قوه مجريه دست يابد و كابينه‌اي تشكيل دهد كه هيچ اصلاح‌طلبي درون آن نباشد. فرضي كه محال است و هر كابينه و رئيس‌جمهور مجبور است براي توسعه كشور همين روند را ادامه دهد. هركس رئيس‌جمهور شود نه برجام را لغو خواهد كرد، نه جلوي توسعه كشور را خواهد گرفت، نه جلوي توسعه روابط بين‌الملل را مي‌گيرد. اصلاح‌طلبان هيچ دغدغه‌اي نسبت به اين موضوع ندارند. خيلي‌ها از جمله مرحوم آیت‌ا...هاشمي به صراحت به آقاي روحاني توصيه كردند وزارت كشور كه نماد توسعه سياسي است را دست يك اصولگرا ندهد، اما آقاي روحاني تصميم خود را گرفت. اما من پس از ۳سال و نيم نمره غير قابل قبولي به آقاي رحماني فضلي نمي‌دهم. اگرچه پسند من اين بود كه يك اصلاح‌طلب عهده‌دار وزارت كشور شود يا شخصي كه اگرچه اصولگرا باشد توانمندي يا جرات بيشتري براي تغيير مديران استاني و سياسي كشور مي‌داشت. البته بايد اشاره كنم كه من همه اين‌بار را روي دوش آقاي رحماني فضلي نمي‌گذارم و در مجموع به او نمره قبولي مي‌دهم. بسياري از انتقادات بيش از اينكه متوجه وزيركشور باشد، متوجه رئيس دولت است.
امروز بسياري از كنشگران سياسي اين انتظار را از آقاي روحاني دارند كه عرصه‌هاي مديريت استاني و شهري كه در اختیار بسياري از بازماندگان دولت قبلي است را تغيير دهد. مشخص نيست با وجود اينكه مديران دولت قبلي تمايلي به اجراي دستورات رئيس دولت فعلي ندارند چرا اين دسته از مديران تغيير نمي‌كنند. آقاي روحاني خود بايد پرچمدار اين تغيير و اصلاح باشد و اگر چنين خواسته‌اي درشخص آقاي روحاني متجلي و متبلور شود، ترديد نداشته باشيم وزیرکشور به عنوان يك نيروي تشكيلاتي سخن مافوق خود را مي‌پذيرد. دغدغه اصلاح‌طلبان اين است كه گفتمان اصلاحات در سطوح عمومي جامعه تعميق پيدا كند. اگر امثال آیت‌ا...هاشمي از ميان ما رفتند، اما قدرت و بدنه اصلاح‌طلبي و نفوذ جريان اصلاحات در تشييع پيكر ایشان متجلي ومتبلور مي‌شود.
* به تشييع پيكر آیت‌ا...هاشمي اشاره كرديد، پيام روشن مردم از حضور در صحنه براي تشييع ميليوني پيكر شخصيت بزرگي مانند آيت‌ا...هاشمي چه بود؟
** واقعا تشييع پپكر آیت‌ا...هاشمي باشكوه بود. درعرصه داخلي پيام تشييع پيكر آيت‌ا... هاشمي فقط به نفع اصلاح‌طلبان نبود، اصواگرايان نيز بايد پيام اين مراسم را درك كنند. اين همان دغدغه‌اي بود كه نسبت به دوران پسا‌هاشمي وجود دارد و امروز بايد حاكميت براي اين دغدغه فكري كند. اصلاح‌طلبان فارغ از اينكه يك يار و پشتوانه محكمي را از دست دادند از اكنون به بعد به سرنوشت ايران فكر مي‌كنند و دغدغه اصلي آنها تثبيت و ثبات سياسي، اجتماعي ايران است و هرسعي، تلاش و كوششي را انجام مي‌دهند براي اينكه اين خلا پرشود و قدرت سياسي ايران از بين نرود. مردم با حضور در اين اجتماع پر شور اين پيام را دادند كه به دنبال وحدت وآشتي ملي هستند. در عين حالي كه مي‌تواند گرايش‌هاي خاصي را هم نمايندگي كند.
* تشييع پيكرآیت‌ا...هاشمي و حتي رحلت ناگهاني ايشان موجب واكنش‌هاي بين‌المللي گرديد. اين واكنش‌ها را چگونه ارزيابي مي‌كنيد؟
** دربعد بين‌المللي پيام مردم به جهانيان اين بود كه جامعه ايراني نسبت به شخصيت‌هاي تاثيرگذار در عرصه ملي و بين‌المللي بسيار حساس هستند و از مواضع افرادي كه در بعد بين‌المللي خواهان بهبود جايگاه ايران هستند حمايت مي‌كنند. از طرف ديگر مردم با اين انسجام و وحدتي كه از خود نشان دادند به جهان فهماندند درعين حالي كه اختلافات متنوع و متكثر سياسي و اجتماعي در عرصه‌هاي مجادلات سياسي حزبي وجود دارد، اما ايرانيان در کل ميثاق و پيوند مستحكمي دارند. شايد اقليتي باشند كه نخواهند اين اتحاد برقرار باشد، اما اكثريت جامعه اعم از اصلاح‌طلب و اصولگرا اين نمايش را به جهان دادند كه مردم تماميت ارضي و استقلال كشور را مي‌خواهند. حفظ استقلال براي مردم ايران از اهميت زيادي برخوردار است و مردم ايران پاي استقلال كشورشان ايستاده‌اند.
* ايران و عرصه سياست‌ورزي بعد از آیت‌ا...هاشمي را چگونه ارزيابي مي‌كنيد؟
** واقعيت اين است كه در بعد بين‌المللي شرايط ايران كمي در منطقه پيچيده است. امروز ايران رابطه خوبي با برخي كشورهاي عربي حوزه خليج فارس ندارد، اما واقعيت اين بود كه به هر صورت رحلت آیت‌ا...هاشمي عواطف واحساسات مختلف را در اين كشورها برانگيخت و پيام تسليتي كه به ملت و حكومت ايران عرضه داشتند، بيانگر اين جايگاه بود. جايگاه‌هاشمي از نظر مردم و سران كشورهاي جهان، جايگاه ويژه‌اي بود. ايشان از تاثير‌گذاري زيادي برخوردار بودند، البته اين بدين معنا نيست كه در دوران اصلاحات يا دولت تدبير و اميد نتوانسته باشيم خودمان را تقويت كنيم. ايران به عنوان ام‌القراي جهان تشيع در دوره آیت‌ا...هاشمی پايه‌گذار تنظيم مناسبات و روابط بسيار قدرتمندي با عربستان بود و بنا به گزارشي كه تحليلگران وزارت خارجه ايران و عربستان اعلام كردند اين روند در دوران رئيس دولت اصلاحات بسيار بيشتر تقويت شد و بالاترين سطح مناسبات را در اين دوره داشتيم. به همين جهت اين دو گفتمان به يكديگر نزديك بودند. عدم حضور آیت‌ا...هاشمي ضربه سنگيني به جامعه سياسي ايران حساب مي‌شود، زيرا ایشان در جايگاه خود بديلي ندارند.
http://www.armandaily.ir/fa/Main/Detail/178102
ش.د9503801