(روزنامه اطلاعات – 1396/01/15 – شماره 26686 – صفحه 12)
تحليلگران سفر رئيس جمهوري کشورمان به روسيه را از جنبه‌هاي گوناگون اقتصادي و سياسي مهم ارزيابي مي کنند و آن را براي کشورهاي منطقه و جهان داراي پيام مي دانند.به گزارش ايرنا،سفر دو روزه دکتر «حسن روحاني» رئيس جمهوري کشورمان به روسيه از جنبه‌هاي گوناگوني در منطقه و جهان داراي اهميت است. شرايط منطقه و تحولات در سوريه، انتخاب «دونالد ترامپ» به عنوان رئيس جمهوري آمريکا و رويکردهاي ضد ايراني برخي کشورهاي منطقه در کنار بازار انرژي از جمله مولفه‌هاي هستند که اهميت اين سفر را بيش از پيش برجسته مي‌سازند. رسانه‌هاي گوناگون منطقه و جهان ارزيابي‌هاي گوناگوني از اين سفر ارايه کرده‌اند.
حوزه‌هاي گوناگون سياسي و اقتصادي در مورد اهميت ديدار دو رئيس جمهوري ايران و روسيه بيان مي شود. تارنماي خبري تحليلي «المانيتور» سفر روحاني به مسکو را به پنج دليل مهم ارزيابي کرد و نوشت: اين ديدار در يکي از مهم ترين دوره‌ها در تاريخ روابط دو کشور صورت مي گيرد زيرا همکاري در سوريه باعث نزديکي بيشتر دو کشور شده است.اين گزارش دليل اهميت نخستين سفر رسمي روحاني براي ديدار از مسکو را چنين عنوان کرد که اين اولين بار است که سران دو کشور در فضايي به طور خاص براي پرداختن به روابط دوجانبه ديدار و گفتگو مي کنند. ديدارهاي پيشين دو طرف بيشتر در حاشيه نشست‌ها و کنفرانس‌هاي بين المللي همچون مجمع عمومي سازمان ملل و غيره برگزار شد.
اين ديدار درحالي صورت گرفت که تمرکز هر دو کشور بر سوريه است و شرايط در سوريه نيز وارد مرحله جديدي شده است زيرا ايران خود را يکي از سه ضامن آتش بس در سوريه اعلام کرد.براساس اين تحليل با وجود برخي ترديدها در مورد آينده حضور روسيه در سوريه، اين ديدار مي تواند در تحکيم مشارکت و حضور ايران و روسيه در اين کشور تاثيرگذار باشد و همانگونه که روحاني ابراز کرد نقشه راهي را براي آينده سوريه ترسيم کند. البته اين ديدار به همکاري سه جانبه ايران، روسيه و ترکيه در سوريه نيز توجه داشت.المانيتور اهميت ديگر اين سفر را افزايش وزن ايران در شکل دهي به روابط روسيه و آمريکا در دوره رياست جمهوري ترامپ مي داند.
برخي ارزيابي‌ها اين گونه بيان مي کردند که ممکن است نزديکي آمريکا و روسيه باعث به حاشيه رانده شدن ايران به وسيله مسکو شود،اما شواهد نشان مي‌دهند که روسيه درحال پي ريزي روابط و جايگاه خود در سراسر جهان است و در خاورميانه نيز ايران، ستون اصلي سياست روسيه را تشکيل مي دهد.از ديگر محورهاي مورد توجه اين تحليل، موضوع انتخابات رياست جمهوري ايران عنوان شد اما در پايان گزارش آمده است باوجود روابط نزديک ايران و روسيه اما اين روابط متکي به حضور يک فرد خاص در راس قدرت نيست و روابط دوجانبه از جريان با ثباتي برخوردار بوده است. روابط مسکو - تهران اهميتي بسيار بيشتر از مسائل داخلي دارد.
از طرفي، افزايش توجه روسيه به خاورميانه و حضور گسترده‌تر اين کشور براي شکل دهي به فرآيندهاي منطقه از ديگر دلايلي است که روابط نزديک ايران و روسيه را موجب مي‌شود.نشريه «يو.اس نيوز» نوشت همکاري ايران و روسيه موجب خاورميانه‌اي جديد مي شود که اثر آن در سراسر منطقه ديده خواهد شد. اهميت اين روابط هنگامي بيشتر به چشم مي‌آيد که در برابر حضور غرب در مسائل منطقه قرار مي گيرد. به نوشته اين نشريه، ديدار حسن روحاني و ولاديمير پوتين نشان دهنده ماهيت واقعي روابط دوکشور در دوران پس از جنگ سرد است. اين ويژگي با توجه به شرايطي که در سوريه در جريان است بيشتر از گذشته مهم جلوه مي کند.اين نشريه سپس حضور روسيه در سوريه و همکاري نزديک اين کشور با ايران را دليلي بر نقش بيشتر مسکو در تحولات خاورميانه دانسته است و افزود: همکاري نظامي و غيرنظامي ايران و روسيه و همچنين حضور روسيه در سوريه حکايت از ظهور خاورميانه اي جديد دارد.
خبرگزاري روسي «اسپوتنيک» نيز چند گزارش از ديدار ميان سران ايران و روسيه منتشر کرد و آن را گامي براي افزايش همکاري و بهبود اوضاع مباحث جهاني عنوان کرد.در يکي از اين گزارش‌ها به نقل از تحليلگران آمده است: شما اکنون ايران و روسيه اي را مي بينيد که آشکارا در موضعي در کنار يکديگر ايستاده اند. اين نشانه خوبي است که آن‌ها بلوکي را در برابر اقدام‌هاي امپرياليسم تشکيل مي‌دهند. برخي کارشناسان رابطه نزديک ايران و روسيه را به اين دليل برجسته مي دانند که برپايه مغلوب کردن ديگري نيست و هيچ يک از طرف‌ها نمي خواهند خواسته خود را به ديگري تحميل کند. روابط مسکو- تهران براي پايه ريزي همکاري واقعي استوار شده است. دوطرف به دنبال پيداکردن زمينه‌هاي مشترک و ارتقاي منافع دوجانبه هستند.به نوشته اسپوتنيک اکنون تغيير روندها از غرب بيشتر از گذشته آشکار شده است. کشورها تلاش مي کنند هرچه بيشتر خود را از مداري که در کنترل آمريکا قرار دارد خارج کنند.
براي مدت‌هاي طولاني رسانه‌هاي غربي روسيه را کشوري ورشکسته نشان مي دادند اما اکنون نمايان شده است که روسيه اينگونه نيست و درحال تبديل شدن به يک ابرقدرت اقتصادي، سياسي و نظامي است. اين در حالي است که،برخي تحليل‌ها اين ديدار را در چارچوب منطقه اي و برپايه تقابل ايران و روسيه با آمريکا و عربستان بررسي مي کنند.اين ارزيابي‌ها با وجود برخي نقاط تلاقي در منافع، ماهيت روابط دو بلوک قدرت را متفاوت مي دانند.براساس خبرها ديدار روحاني و پوتين با تمرکز بر افزايش سطح روابط اقتصادي دوطرف در حوزه‌هاي انرژي، صنعتي و غيره و به ويژه ايجاد ثبات در بازار انرژي ارزيابي شده است،زيرا هر دو کشور از توليدکنندگان اصلي نفت و انرژي در جهان هستند.
تحليلگر اسپوتنيک افزود: بازار نفت روسيه تلاش دارد تا انحصار عربستان در اين بازار را از بين ببرد. از طرف ديگر با توجه به اين موضوع که هر دو کشور ايران و روسيه از سوي ايالات متحده تحريم هستند به باور بسياري از تحليلگران تعامل روسيه با ايران اين پيام را به واشنگتن ارسال مي کند که تحريم‌ها در جهان کنوني کارکرد ندارند. ديگر شرايط اين گونه نيست بتوان تنها به اين دليل که از نظر سياسي کشوري هم نظر با آن‌ها (آمريکا) نيست يا حکومت مورد دلخواه آن‌ها را انتخاب نکرده است، به حاشيه راند. خبرگزاري اسپوتنيک در گزارش ديگري روابط تهران و روسيه را با اهميت تر از روابط ميان آمريکا و عربستان توصيف کرد و نوشت: روسيه گفتماني را با ايران پايه ريزي کرده است تا روابط دوجانبه را عميق تر کند؛ آمريکا نيز با رقيب ايران يعني عربستان روابط نزديکي دارد.
اين تارنما جايگاه ايران و عربستان را متفاوت مي داند و مي افزايد رياض اکنون با دعاوي گوناگوني در آمريکا روبرو است که مبلغ يکي از آن‌ها غرامت 6 ميليارد دلاري بابت حوادث تروريستي 11 سپتامبر است. عربستان با چالش‌هاي حقوقي سياسي ديگري در مورد القاعده، اردوگاه‌هاي نظامي در افغانستان و اقدام‌هاي بين‌المللي اين گروه روبرو است. اين تحليل با بيان اينکه اين پول است که در روابط واشنگتن و رياض حرف اول را مي زند، آورده است: اما ديدار سران ايران و روسيه با هدف ايجاد تغيير اساسي در روابط مسکو تهران در عرصه‌هاي سياسي، نظامي، امنيتي و اقتصادي صورت گرفت. اين در حالي است که نگاه آمريکا به عربستان سعودي متفاوت است.
ايران و روسيه منافع مشترک زيادي با يکديگر دارند
دکتر کرمي در گفتگو با خبرآنلاين، به بررسي دستاوردهاي سفر رئيس جمهور به روسيه و مباحث مطرح در اين ديدار پرداخت .ديدار رئيس جمهوري کشورمان با ولاديمير پوتين به منظور ادامه و توسعه همکاري‌ها ميان تهران و مسکو در سطوح دو جانبه و نيز تعامل قدرتهاي اصلي منطقه براي ارتقاء ثبات و امنيت منطقه، همکاريهاي چند جانبه و بين المللي، مقابله با تروريسم و ساير تهديدات منطقه اي و موارد ديگر انجام مي شود. دکتر جهانگير کرمي در خصوص اهميت سفر رئيس جمهور با توجه به دعوت رسمي روسيه گفت:اين سفر نهمين ديدار روساي جمهوري ايران و روسيه در چهار سال اخير و سومين حضور رئيس جمهوري ايران در روسيه است. اين سفر در شرايطي برگزار مي شود که روابط دوجانبه اقتصادي و تجاري ايران و روسيه در سالهاي گذشته افزايش پيدا کرده است.
بعد از وقفه اي حدوداً 5 ساله در اين روابط که به خاطر تحريم‌ها اتفاق افتاد، در چهار سال گذشته اين روابط گسترده تر شده است و روند رو به رشدي را نشان مي دهد.در حال حاضر روابط تجاري دو کشور چيزي در حدود 3 ميليارد دلار است و مجموعه اي توافقاتي که انجام شده است و 10 سندي که در حوزه‌هاي اقتصادي، تجاري، فني و گردشگري بين ايران و روسيه امضا خواهد شد، چشم اندازي براي افزايش مناسبات اقتصادي تا 10 ميليارد دلار را نشان خواهد داد. در مسايل منطقه اي ايران و روسيه موضوعات مهمي در مورد مبارزه با تروريسم، امنيت و ثبات منطقه اي و همچنين بحران سوريه را مورد بحث قرار دادند. در مسايل بين المللي نيز ايران به عنوان يک قدرت بزرگ منطقه اي و روسيه به عنوان يک قدرت بزرگ جهاني، در موضوعات فرامنطقه اي و جهاني منافعي مشترکي با يکديگر دارند که سفر رئيس جمهور کشورمان براي گفتگو پيرامون اين موضوعات انجام شد.
کارشناس مسائل اوراسيا در خصوص پيشرفت و گسترش روابط ميان ايران و روسيه در سالهاي اخير اظهار داشت: به نظر من با توجه به کاهش بي سابقه اي که چهار سال قبل در روابط ايران و روسيه وجود داشت و شاخص تجاري که به يک ميليارد دلار رسيده بود و از رقم 4 ميليارد دلار سال 1380 تا 1386 به يک ميليارد دلار رسيده بود، در چهار سال گذشته و از ابتداي دولت يازدهم تلاش شد تا جلوي روند نزولي معاملات تجاري گرفته شود و به تدريج روند رو به رشدي در روابط تجاري آغاز شد و درسال گذشته براي اولين بار حجم روابط تجاري به سالهاي قبل از تحريم نزديک شد. وي در خصوص همکاريهاي منطقه اي دو کشور تصريح کرد: روابط ايران و روسيه به شکل ساده اي نبوده است.
يعني در حوزه‌هاي منطقه اي شامل آسياي جنوبي و مرکزي، حوزه درياي خزر، منطقه قفقاز جنوبي و مسايل منطقه خاورميانه شده است. اين روابط هم پيشينه‌اي از همکاريهاي مثبت را در منطقه و هم يک سري از اختلافات و تعارضات را در حوزه منافع ملي دو کشور دربر مي گيرد. در حوزه منطقه اي بازيگراني همواره بوده اند و وجود طرف ثالث روابط ايران و روسيه را تحت تاثير قرار داده اند. اما جلوگيري از اقدامات مخرب بازيگران فرامنطقه‌اي، دو کشور را براي همکاري به سمت هم سوق داده است. با وجود شرايط جديد در سوريه و نشست‌هاي ژنو و آستانه، مذاکرات ايران و روسيه نيز پيچيده تر شده است. در بحران سوريه بازيگران ديگري به شکلي جدي تر وارد شده اند و شرايط آينده سوريه را نامعلوم کرده است و بيان نگراني‌هاي متقابل بين دو کشور نيز از ديگر موضوعات مهم در اين ديدار به شمار مي رود.
در اين حال، افشار سليماني سفير پيشين ايران در جمهوري آذربايجان و کارشناس مسائل آسياي ميانه و قفقاز در گفتگو با خبر آنلاين گفت: روابط ايران و روسيه در حالت کلي استراتژيک نيست ولي در بعضي مسائل پيشرفت و توسعه خوبي وجود داشته است. روابط دو کشور ايران و روسيه تحت تاثير مسائل مختلف فراز و نشيب فراواني را طي کرده است. اين روابط با داشتن سابقه تاريخي طولاني مدت روند يکساني را نداشته است و در دوره‌هاي مختلف قبل از انقلاب و بعد از انقلاب و همچنين با حضور دولت‌هاي مختلف روند متفاوتي پيموده و متغيرهايي چون حضور آمريکا و بحران‌هاي منطقه اي بر اين روابط تاثير گذاشته است.
در دوره رياست جمهوري آقاي روحاني مي توان فضايي رو به رشد در روابط دو کشور مشاهده کرد. دوره اي که موضوع بحران سوريه و مسائلي ديگر بر روند بهبود آن اثر داشته است. سفر رئيس جمهوري ايران به مسکو مي تواند اين روابط را تحکيم و تعميق بخشد. در اين باره خبرآنلاين با افشار سليماني سفير پيشين ايران در جمهوري آذربايجان و کارشناس مسائل آسياي ميانه و قفقاز گفت و گو کرده که از نظر مي گذرانيد.
* متغيرهاي مختلفي در دوران گذشته بر روابط ايران و روسيه تاثير گذاشته است، به نظرتان در 4 سال گذشته اين متغيرها چه چيزهايي بوده و اين روابط طي اين مدت چگونه بوده است؟
** البته بيش از 3 سال و نيم از روي کار آمدن دولت يازدهم مي گذرد و در طول اين مدت با توجه به اينکه سياست کلان دولت تدبير و اميد مبتني بر تعامل سازنده با جهان و بويژه کشورهاي همسايه از نظر خاکي و آبي بوده است و از آنجا که روسيه از طريق مرز آبي درياي خزر، همسايه ما محسوب مي شود، اين سياست را ادامه داده اند، همينطور در قالب اعتمادسازي که به هر حال در سايه سياست تعامل و همکاري و دوري از ماجراجويي‌ها صورت مي گيرد، کلا در مجموع سياست خارجي جواب داد و ضرورتا هم ايران بايد همين راه را مي رفت .درحالي که هشت سال فاصله بين اين سياست افتاده بود، خسارت زيادي را به منافع ملي ما وارد کرد ولي خوشبختانه اين سياست پاسخگو بود.
روسيه کشوري است که تقريبا به رغم اينکه شوروي فروپاشيده ولي در بعضي جهات بازيگر جهاني و منطقه اي محسوب مي شود. ما مسائلي با روسيه داريم که يک مقدار در دولت قبلي باقي مانده و حل و فصل نشده بود که در دولت آقاي روحاني حل و فصل شد. همکاريهاي ايران با روسيه، به رغم اينکه شايد عده اي معتقد باشند که کاملا استراتژيک است ولي من هيچوقت اعتقادي به اين نداشتم چون روابط دورخيزهايي داشته و رويکردهاي دو کشور و نيازها و مسائلي که دو کشور دارند اين امکان را نمي‌دهد که کاملا ما در همه مسائل استراتژيک با روسيه رابطه داشته باشيم اما به صورتهاي موردي مي توانيم با اين کشور همکاريهاي استراتژيک داشته باشيم و داريم.
* در چه زمينه‌هايي مي توان اين موضوع را مشاهده کرد؟
** مثلا در بحث سوريه اين همکاري را مي توان استراتژيک حساب کرد که اميد است تا آخر ادامه پيدا کند و مشکلي پيش نيايد. يعني آن نگراني که از اين بابت وجود دارد و ممکن است که روسها با آمريکا، غرب و اسرائيل معامله کنند، اين نگراني هنوز هم وجود دارد ولي تا اينجاي کار خوب بوده است. بنابراين روابط ما در دوره جديد و دولت تدبير و اميد با روسيه از کم و کيف خوبي برخوردار شده اما هنوز نمي توان گفت در همه حوزه‌ها به سطح عالي رسيده و استاندارد هست. يعني اگر اين روابط را در حوزه‌هاي مختلف تقسيم بندي کنيم؛ در بعضي موارد پيشرفت داشته ايم و تحرکي ديده شده است، مانند همين بحث سوريه که همکاري‌ها خيلي نزديک بوده است.
در بحث روابط دوجانبه، روابطي بوده که ادامه پيدا کرده و رايزني‌هاي دو کشور در مورد مسائل سوريه البته بيشتر بوده و سفرهاي دوجانبه انجام شده است، کميسيون مشترک اقتصادي تشکيل شده و درواقع مسائل مورد مذاکره قرار گرفته و روابط اقتصادي تکان خورده است. در بحثهاي ديگر همين که روسها به رغم اينکه ما در تحريم بوديم و برغم اينکه قرارداد تحويل سامانه موشکي اس 300 در سال 2007 امضاء شده بود و به لحاظ تحريم‌ها اين کار را نمي کردند، ولي طي سالهاي اخير به مرور شروع به تحويل اين سامانه به ايران کردند که يکي از پيشرفتهاي روابط محسوب مي شود که دولت روسيه اين کار را انجام داد و مورد توجه قرار گرفت و همين کارهايي که انجام شد تا حدودي موجب تقويت اعتماد متقابل شد.
چون اين کارها را روسيه انجام نمي داد و در بعضي زمينه‌ها مثل طول کشيدن نيروگاه هسته اي و تحويل ندادن اين سيستم و يکسري کارهاي ديگر در بحثهاي دفاعي باعث شده بود که اين مسائل تا حدودي اعتماد را ضعيف کند و روابط دو کشور را بيشتر از آنچه که به گونه اي استراتژيک است، پايين بياورد. البته هنوز هم در زمينه دفاعي آنطور که ايران انتظار دارد، روسها همکاري نکرده اند.
ش.د9600008