(روزنامه اطلاعات – 1396/02/03 – شماره 26701 – صفحه 12)
طرح جامع اقدام مشترک يا همان «برجام» با دستاوردهاي قابل ملاحظه اي براي کشورمان همراه بوده است که رفع ايران هراسي و پاره شدن زنجير تحريم‌ها از آشکارترين آن به شمار مي رود. به گزارش گروه پژوهش و تحليل خبري ايرنا، برجام به عنوان توافقي برد- برد براي کشورمان با دستاوردهاي زيادي در حوزه‌هاي مختلف همراه بوده است.اهميت اين موضوع باعث شد تا حجت‌الاسلام «حسن روحاني» رييس جمهوري چهاردهم فروردين در ديدار نوروزي با جمعي از کارگزاران نظام و مديران دستگاه‌هاي مختلف اجرايي کشور به تشريح بخشي از اين دستاوردها بپردازد.رييس جمهوري در اين ديدار تاکيد کرد هدف ما در برجام اين بود که سايه تهديد را از سر کشور برداريم و همچنين زنجير تحريم‌هاي ظالمانه و تحميلي را پاره کنيم که همه اينها در سايه کمک‌هاي خداوند، هدايت‌هاي مقام معظم رهبري و حمايت‌هاي مردم تحقق يافت.
خنثي‌سازي پروژه تهديد و تحريم با برجام
پيشينه تحريم‌هاي ايالات متحده عليه کشورمان به اوايل شکل گيري انقلاب اسلامي باز مي گردد که پس از حادثه سفارت آمريکا رقم خورد. بعدها مطرح شدن موضوع هسته‌اي ايران بهانه را به دشمنان جمهوري اسلامي داد تا بر طبل ايران هراسي بکوبند و ايران را کشوري معرفي کنند که بدون توجه به هنجارها و قوانين بين‌المللي درصدد دستيابي به سلاح‌هاي نامتعارف است. از طرفي، سياست خارجي تهاجمي و ناسازگار در دولت گذشته نيز اين حس را در بين کشورهاي جهان تقويت کرد که ايران در پي دستيابي به جنگ افزارهاي هسته‌اي است و مي تواند تهديدي براي صلح جهاني به شمار آيد. از اين رو ايران بارها تهديد به حمله نظامي شد و در آن سال‌ها شاهد اجماعي جهاني عليه ايران بوديم تا جايي که تحريم‌هاي يکجانبه آمريکا جاي خود را به تحريم‌هاي چندجانبه عليه کشورمان داد.
افزون بر آن، صدور قطعنامه‌هاي ششگانه شوراي امنيت و قرار گرفتن ايران در زير فصل هفتم منشور ملل متحد با عنوان «اقدام در موارد تهديد عليه صلح، نقض صلح و اعمال تجاوز»، جايگاه ايران را در وضعيت نامناسبي قرار داد که برون رفت از آن شرايط بسيار دشوار به نظر مي رسيد. ضمن آن که در کنار تحريم‌هاي شوراي امنيت، شوراي حکام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي نيز 12 قطعنامه عليه کشورمان تصويب کرده بود تا با تنگ‌تر کردن حلقه انزواي ايران، جمهوري اسلامي را زير فشار جامعه جهاني قرار دهد. با روي کار آمدن دولت يازدهم پس از دو سال سختي و دشواري ديپلماتيک سرانجام اين تنگناها برداشته و افق تازه‌اي در مقابل ايران گشوده شد.
در جريان فرجام يابي گفت وگوهاي هسته‌اي و پيمودن روند اعتمادسازي، قطعنامه‌هاي ششگانه شوراي امنيت و دوازده‌گانه شوراي حکام برداشته شد. دستاورد ديگر ايران در اين گفت وگوها پس از صدور قطعنامه 2231 شوراي امنيت آشکار شد که بر پايه آن، ايران از ذيل اين فصل و بند 41 خارج و ديگر به عنوان تهديد جهاني ارزيابي نمي شد. گفته مي شود براي نخستين بار در تاريخ بود که کشوري با توسل به مذاکره و بدون درگيري از زير فصل هفتم خارج مي شد. جالب تر آنکه رايزنان و تيم ديپلماسي کشورمان خود نيز در نگارش اين قطعنامه دست داشته‌اند؛ قطعنامه‌اي که ياري رسان بازگشت ايران به شرايط عادي در پهنه جهاني بود.
بسته شدن پرونده هسته‌اي و آغاز گشايش‌ها
پس از نزديک به يک دهه، پرونده اختلاف فرسوده هسته‌اي بسته و راه‌هاي ارتباطي ايران با جهان باز شد. حال در فضايي که قدرت‌هاي جهاني بر صلح آميز بودن فعاليت‌هاي هسته‌اي کشورمان مُهر تاييد زده‌اند و مدير کل آژانس بين المللي نيز به طور دايم برنامه هسته‌اي ايران را صلح آميز گزارش کرده است، دشمنان منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي جمهوري اسلامي قادر نخواهند بود ايران هراسي را تقويت کنند چرا که در صورت تکرار رفتارهاي ضدايراني گذشته، خود به حاشيه و انزوا کشيده خواهند شد. همان طور که اشاره شد، پس از لغو قطعنامه‌هاي شوراي امنيت و شوراي حکام، افق جديدي پيش روي جمهوري اسلامي ايران نمايان شده که بارزترين آن گشايش در حوزه تعاملات تجاري و اقتصادي است.
افزايش توليد و صادرات انرژي تا رسيدن به وضعيت دوره پيش از تحريم‌ها، توسعه حمل ونقل، رفع موانع ارتباطات بيمه‌اي، ارزي و بانکي با جهان و همچنين امضاي صدها سند ميلياردي تنها چند مورد از دستاوردهايي است که در پسابرجام اتفاق افتاده است.در مجموع، دولت يازدهم در عمر چهارساله خود نشان داد که با قدرت چانه‌زني و مذاکره مي توان کورترين گره‌ها را باز کرد و به توافقي تاريخي نايل شد؛ توافقي که ضمن حفظ حقوق ملت، راه را براي بهبود معيشت مردم و ترميم چهره کشور در خارج از مرزها هموار کند. افزون بر آن، برجام با تبديل شدن به الگوي رفع تنش‌ها، براي حل ساير اختلاف‌ها نيز مي تواند مورد استفاده قرار گيرد.
برجام در سالي که گذشت
توافق هسته‌اي که اواخر سال 94 وارد فاز اجرايي شد، در سال گذشته با جديت پيگيري شد؛ شش نشست کميسيون مشترک برجام، مبادله هسته اي و همکاري‌هاي بين المللي در پيشبرد اجراي برجام را مي توان نمودهاي جديت در اجراي اين سند بين المللي به شمار آورد. مذاکرات سخت و نفس گير هسته اي پس از 22 ماه در تيرماه 94 به توافق تاريخي انجاميد اما اجراي اين توافق دي ماه آن سال کليد خورد. از دي ماه آن سال تا پايان سال 95 روند رو جلوي اجرايي سازي طرح جامع اقدام مشترک ادامه يافت که در اين گزارش به چند نمونه از مهمترين آنها اشاره مي شود.
سلسله نشست‌هاي ششگانه کميسيون مشترک برجام
مذاکره کنندگان ايران و گروه 1+5 در زمان توافق به اين نتيجه رسيدند که براي پيشبرد درست برجام، کميسيوني تحت عنوان «کميسيون مشترک برجام» مشتمل بر نمايندگان ايران، شش کشور طرف مقابل و نماينده اتحاديه اروپا تشکيل شود و در مواقع ضرورت تشکيل جلسه دهد. تاکنون شش نشست تشکيل شده است که دو نشست نخست به ترتيب مهرماه و آذرماه 94 در وين برگزار شد. سلسله نشست‌ها در سال 95 نيز ادامه يافت به طوري که سومين دور از نشست‌هاي کميسيون مشترک برجام سوم ارديبهشت آن سال با حضور هيات مذاکره‌کننده ايراني و 1+5 در وين برگزار شد و دو طرف در اين نشست ضمن بررسي روند اجراي برجام توافق کردند که براي تضمين اجراي لغو تحريم‌ها يک گروه کاري ويژه تشکيل شود. همچنين در حاشيه اين نشست قرارداد فروش 32 تن آب سنگين بين سازمان انرژي اتمي ايران و يک شرکت آمريکايي به امضا رسيد.
چهارمين نشست اين کميسيون نيز تير ماه سال گذشته در وين برگزار شد. در اين کميسيون مشکلات و موانع حوزه بانکي به خصوص در زمينه برقراري مجدد اتصالات بانکي و ساير موانع و مشکلاتي که در اجراي برجام پيش آمده بود، مورد بحث و بررسي قرار گرفت.پنجمين دور از نشست‌هاي کميسيون مشترک برجام، شهريور ماه در نيويورک برگزار شد. هر چند نشست‌هاي انجام شده در سطح معاونان و کارشناسان انجام مي گيرد،اما کميسيون مشترک در سطح وزيران امور خارجه نيز تشکيل جلسه داده است که نمونه آن نشست مهرماه سال گذشته در نيويورک بود. ششمين و آخرين دور از اين نشست‌ها در سطح معاونان و مديران سياسي ايران، کشورهاي 1+5 و «هلگا اشميد» معاون مسئول سياست خارجي اتحاديه اروپا اواخر دي ماه پارسال در هتل کوبورگ وين برگزار شد.در اين نشست اجراي برنامه جامع اقدام مشترک و نامه اخير وزير خارجه ايران به فدريکا موگريني به عنوان هماهنگ کننده کميسيون مشترک برجام درباره تمديد قانون آيسا از سوي کنگره آمريکا مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفت.
فشارهاي بين‌المللي بر ترامپ با هدف اجراي برجام
پس از انتخابات رياست جمهوري 2016 آمريکا و ورود «دونالد ترامپ» به کاخ سفيد، نگراني جهاني از اقدامات وي به ويژه در زمينه توافق هسته‌اي شدت يافت چرا که او در شعارهاي انتخاباتي، برجام را بدترين توافق مي ناميد و وعده داد در صورت راهيابي به کاخ سفيد آن را پاره مي کند. بعد از مدتي ترامپ از بازنگري در برجام سخن به ميان آورد اما طرح اقدام مشترک توافقي چندجانبه و جهاني است و با تحولات سياسي يک کشور نبايد انتظار دگرگوني در آن را داشت. از اين رو کشورهاي اروپايي که تا پيش از برجام در کنار آمريکا به اعمال تحريم‌هاي ضد ايراني دست مي‌زدند در مقابل سران واشنگتن قد علم کردند. سفر «فدريکا موگريني» مسئول سياست خارجي اتحاديه اروپا به آمريکا و سپس سفر «يوکيا آمانو» مدير کل آژانس بين المللي انرژي اتمي به ايران را مي‌توان در راستاي ضرورت پايبندي به برجام تفسير کرد. ضمن اين که سران کشورهاي عضو 1+5 نيز در همان روزهاي نخست رياست جمهوري ترامپ، حمايت خود را از برجام اعلام کردند. مهمترين اقدامي که با اين هدف صورت گرفت، انتشار گزارش‌هاي آژانس بين المللي انرژي اتمي بود که عقيده داشت ايران به تعهدات برجامي خود عمل کرده است.
پايبندي ايران به برجام؛ محور گزارش‌هاي آژانس
آژانس بين المللي انرژي اتمي به طور ماهانه و فصلي گزارش‌هايي را در ارتباط با ميزان پيشبرد برجام منتشر مي‌کند. در سال 95 نيز چند گزارش در مورد فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران انتشار داده که همگي از پايبندي جمهوري اسلامي به برجام حکايت داشتند. آخرين گزارش آژانس جمعه ششم اسفندماه (24 فوريه) انتشار يافت که نخستين گزارش رسمي اين نهاد بين المللي در سال 2017 به شمار مي رفت. در اين گزارش آمده بود که درجه غني‌سازي اورانيوم ايران از 3.67 درصد فراتر نرفته و ميزان ذخائر اورانيوم کشورمان نيز در زمان تهيه گزارش برابر با 101.7 کيلوگرم بوده است. اين ميزان بسيار کمتر از اندازه پيش‌‌بيني شده در برجام است.
طبق توافق هسته‌اي، ايران پذيرفت که ذخاير اورانيوم با غناي تا 3.67 درصد خود را کمتر از 300 کيلوگرم و ذخاير آب سنگين را در سطح 130 تن نگه‌دارند. آمانو در بخش «فعاليت‌هاي مربوط به آب سنگين و بازفرآوري» به ميزان آب سنگين موجود اشاره کرد و آورد: ايران به اطلاع رساني به آژانس درباره موجودي آب سنگين در اين کشور و توليد آب سنگين در تاسيسات توليد آب سنگين ادامه داده است و به آژانس اجازه داد بر ميزان ذخاير آب سنگين اين کشور و ميزان آب سنگين توليد شده در تاسيسات توليد آب سنگين نظارت کند. مدير کل آژانس در پايان گزارش خود از پايبندي ايران به موافقت نامه پادمان خبر داد و نوشت که ايران همچنان عجالتا پروتکل الحاقي موافقت نامه پادمان را طبق بند 17 اين پروتکل اجرا مي کند و آژانس به ارزيابي اظهارات ايران در چارچوب پروتکل الحاقي و اجراي دسترسي‌هاي مکمل به تاسيسات و ساير اماكن در ايران در چارچوب اين پروتکل ادامه مي دهد. همچنين آمانو آذرماه پارسال سفري به ايران داشت. مديرکل آژانس بين المللي انرژي اتمي در جريان اين سفر با رييس جمهوري، «محمدجواد ظريف» وزير امور خارجه کشورمان در زمينههاي گوناگون فني، پادماني و ديگر موضوع‌هاي همپيوند با برجام گفت وگو کرد.
مبادلات هسته‌اي
ايران در سال گذشته با تکيه بر بندهاي 56 و 57 متن توافق چند مبادله هسته‌اي انجام داد که مبادله با روسيه و آمريکا بيش از ديگر موارد رسانه اي شد. کمتر از سه هفته به روز اجراي برنامه جامع اقدام مشترک و لغو تمامي تحريم‌هاي قيد شده در متن توافق، زمان باقي بود که 197 تُن کيک زرد از روسيه و قزاقستان وارد ايران شد و در مقابل تهران 11 تُن اورانيوم غني شده خود را به مسکو تحويل داد. اين همکاري‌ها همچنان ادامه يافت تا تازه‌ترين معامله که به نوزدهم بهمن ماه پارسال برمي‌گردد، سخنگوي سازمان انرژي اتمي کشورمان از انتقال محمول? 149 تُني کيک زرد از روسيه به ايران خبر داد. افزون بر آن، ايران و روسيه پارسال توافق نامه‌هايي را براي ساخت دو رآکتور بزرگ در بوشهر امضا کردند. همچنين بر پايه برخي گزارش‌ها، تهران و مسکو در چارچوب برجام در زمينههاي ديگري ازجمله توليد ايزوتوپ‌‌هاي پايدار در مرکز فردو و صادرات آب سنگين توليد ايران به روسيه همکاري کردند.
از طرف ديگر ارديبهشت ماه سال گذشته، مبادله‌اي نيز بين ايران و آمريکا در زمينه آب سنگين انجام شد. همزمان «سيدعباس عراقچي» معاون وزير خارجه اعلام کرد: قرارداد فروش 32 تن آب سنگين توليدي کارخانه اراک بين سازمان انرژي اتمي و يک شرکت آمريکايي به امضا رسيده است. خبرگزاري‌ها به نقل از وي نوشتند که قرار است بر اساس اين توافق ايران 32 تن آب سنگين توليدي کارخانه اراک را به آمريکايي‌ها ارائه کند که ارزش اين قرارداد 8 ميليون و 600 هزار دلار برآورد شد.
نشست مقامات عالي رتبه ايران و اتحاديه اروپا
همکاري ايران و اروپا براي پيشبرد توافق هسته‌اي همچنان در سال گذشته تداوم داشت. آخرين همکاري‌ها با حضور نمايندگان پارلماني دو طرف دهم اسفندماه در بروکسل برگزار شد.همچنين روزهاي دهم و يازدهم اسفند سميناري در اين ارتباط تشکيل شد. اين سمينار فرصت خوبي براي بازبيني جزئيات آخرين پيشرفت‌ها در حوزه معاهدات هسته‌اي شامل ايمني هسته‌اي در سطوح ملي، منطقه‌اي و بين‌المللي و تبادل درس‌هاي آموخته شده ميان شرکت کنندگان را فراهم آورد و موجب تقويت اين برداشت شد که همکاري‌هاي بين الملل هسته‌اي و مقررات هسته‌اي به صورت توامان به يکديگر کمک کرده و مکمل يکديگرند و براي استفاده حداکثري از تمامي مزايا همه طرف‌ها مي بايست به صورت موازي آن را توسعه دهند.از بحث‌هاي مطرح شده در سمينار اين فهم مشترک به وجود آمد که ضميمه 3 برجام در خصوص همکاري‌هاي هسته‌اي چارچوب مشخصي براي همکاري در حوزه هسته‌اي فراهم مي آورد که اجراي آن نقش تعيين کننده‌اي در اجراي موفقيت آميز برجام خواهد داشت. اين دست از سمينارها همچنان ادامه دارد و قرار است تا در سال 1396 نيز سميناري در اصفهان برگزار شود. ادامه دارد...
ش.د9600049