(روزنامه آفتاب اقتصادي ـ 1395/11/19 ـ شماره 426 ـ صفحه 5)
برجام تحريم‌هاي هسته‌اي را لغو كرده است، اما برخي بهانه‌هاي ديگر موجب پايدار ماندن ديگر تحريم‌ها نسبت به ايران شده است. شركت‌هاي نفتي بين‌المللي پس از برجام اگرچه به آهستگي اما با شيب مناسب در حال ورود و بررسي بازار ايران هستند. سؤال اين است كه آيا ادبيات تهديدآميز ترامپ بر صنعت نفت ايران و ورود تكنولوژي و سرمايه خارجي كه بدان نياز داريم تأثير بگذارد؟ اين تأثير چه ميزان و در چه حوزه‌هايي مي‌تواند نمود داشته باشد.
بشكه‌هاي نفتي پس از برجام
پس از برجام مجدداً بشكه‌هاي نفتي اين كشورها از نفت ايران پر كرد. به طوري كه در يك مقطع زماني چهارماهه توليد را به سطح چهار ميليون بشكه رسانده و صادرات نفت از كمتر از يك ميليون بشكه، به بيش از دو ميليون بشكه افزايش يافت. نكته ديگر در اين زمينه، تغييرات اساسي در فهرست خريداران نفت ايران پس از اجراي برجام است. در حالي كه در دوران تحريم اين فهرست بسيار كوتاه شده و به چند كشور آسيايي محدود بود، در پسابرجام و در زمستان 1395 در كنار خريداران جديد آسيايي، 15 شركت اروپايي به آن افزوده شده است كه روزانه 700 هزار بشكه نفت از ايران خريداري مي‌كنند. عمده خريداران اروپايي نفت ايران شامل شركت‌هاي توتال فرانسه، ساراس ايتاليا، هلنيك پتروليوم يونان، لوك اويل روسيه، سپساي اسپانيا، اني ايتاليا و تاپراش تركيه مي‌شود كه قراردادهاي بلندمدت با شركت ملي نفت ايران امضا كرده‌اند. در طول يك سال اخير به طور متوسط روزانه، 160 هزار بشكه نفت توسط توتال فرانسه، 60 هزار بشكه توسط هلنيك پتروليوم، 30 تا 65 هزار بشكه از سوي ساراس، حدود 80 هزار بشكه توسط لوك اويل روسيه، 60 هزار بشكه از سوي سپسا و حدود 150 هزار بشكه نفت توسط تاپراش خريداري شده كه پيش‌بيني مي‌شود اين روند براي سال 2017 ميلادي هم تمديد شود. به تازگي شركت ملي نفت ايران با شركت اني ايتاليا قراردادي 100 هزار بشكه‌اي براي فروش نفت در سال 2017 ميلادي امضا كرده است كه از ابتداي ژانويه سال جديد ميلادي اين قرارداد هم عملياتي شد. از سوي ديگر در كنار قراردادهاي بلندمدتي كه به آنها اشاره شد، شش شركت بزرگ نفتي اروپايي نيز اقدام به واردات نفت خام از ايران به صورت تك محموله كرده‌اند كه شامل اوام‌وي اتريش، اني ايتاليا، لوتوس و پي‌كي‌ان اورلن لهستان، ام او ال مجارستان، شل و بي‌پي انگليس، ويتول سوئيس، و رپسول اسپانيا مي‌شود. مقامات رسمي از افزايش ماهانه 3.3 ميليارد دلاري درآمد نفت در ماه‌هاي اخير خبر داده‌اند.
فرضيه رد شده
تحولات تعاملات نفتي در حالي در ايران رخ مي‌دهد كه برخي گمان مي‌كردند با روي كار آمدن ترامپ، مجدداً سد رفت و آمد كشورهاي ديگر به ايران باري انعقاد قرارداد يا خريد نفت از ايران ساخته خواهد شد، اين فرضيه زماني شدت گرفت كه رئيس‌جمهور آمريكا حدود يك هفته گذشته از ممنوعيت ورود ايرانيان به اين كشور و اعمال تحريم‌هاي جديد عليه ايران خبر داده بود. فرضيه‌اي كه توسط معاون وزير نفت رد شد و گفته‌هاي علي كاردر، مديرعامل شركت ملي نفت ايران حاكي از آن است كه سياست‌هاي ترامپ تأثيري در تصميم كشورهاي ديگر در برقراري ارتباط نفتي با ايران ندارد.
طبق گفته كاردر، تحريم‌هاي جديد عليه ايران تاكنون تأثيري در روابط كشورهاي ديگر با ايران در صنعت نفت نداشته است و رفت و آمد هيئت‌هاي خارجي كه در هفته قبل صورت گرفت كه همگي بعد از روي كار آمدن ترامپ بود گواهي بر اين ادعاست. البته به آنها طرح مطلب شده اما آنها جدي نگرفتند. وي در نهايت تأكيد كره پيام ايران به اروپا اين است كه يك تصميم واحد بگيرد. ما فقط نگراني در حوزه بانكي داريم در غير اين صورت كشورهاي ديگر علاقه دارند در صنعت نفت ايران حضور داشته باشند.
روزهاي خوب نفت
نفت از حوزه‌هايي است كه توانست بيشترين نفع را از فضاي پس از برجام را داشته باشد. اين استفاده حداكثري بخش نفت از شرايط برجام را مي‌توان در سه حوزه افزايش صادرات نفت، خريد ارزان‌تر تجهيزات نفتي و حضور سرمايه‌گذاران خارجي در پروژه‌هاي نفتي بررسي كرد. اين روزها يكي از سوژه‌هايي كه مورد توجه مطبوعات كشورمان و حتي رسانه‌هاي خارجي قرار گرفته، موفقيت‌هاي نفتي ايران در منطقه است. طبق گفته «شاهدايي» مديرعامل شركت ملي صنايع پتروشيمي تفاهم‌نامه همكاري با شركت توتال فرانسه امضا كرده بوديم و در حاشيه سفر مقامات فرانسه به ايران، مذاكراتي با مديران اين شركت فرانسوي انجام شد كه جنبه رسمي‌تري داشت. با مديران توتال در تهران مذاكراتي به منظور ساخت يك مجتمع پتروشيمي با هدف توليد اتيلن و پلي‌اتيلن انجام شد اين پروژه اجراي يك واحد الفين واحدهاي پلي الفيني و پليمري در منطقه عسلويه است كه با همكاري مشترك شركت توتال و هلدينگ خليج فارس انجام خواهد شد. همچنين مذاكراتي با شركت آلماني باسف داشته‌ايم كه در تشكيل زنجيره ارزش، با صنعت پتروشيمي ايران همكاري كند. مذاكرات با شركت شل انگليس هم براي سرمايه‌گذاري در صنعت پتروشيمي بود كه همانند توتال بتوانيم با همكاري مشترك طرح‌هاي پتروشيمي را توسعه دهيم
ركورد صادرات نفت ايران به اروپا شكست
اروپا در ماه جاري، بيشترين ميزان نفت خام را طي 5 سال گذشته از ايران خريداري خواهد كرد. اين ركوردشكني، نشان مي‌دهد ايران در حال بازيابي سهم خود از بازاري است كه به خاطر تحريم، آن را از دست داده بود. طبق گزارش بلومبرگ اطلاعات شركت‌هاي كشتيراني و گزارش‌هاي اتحاديه اروپا نشان مي‌دهد در ماه ژانويه سال جاري روزانه 622 هزار و 581 بشكه نفت ايران از طريق ابرتانكرها به اروپا خواهد رسيد كه از نوامبر سال 2011 ركوردي بي‌سابقه محسوب مي‌شود.
صادرات نفت ايران به آسيا در آخرين ماه ميلادي 2 برابر شد
مجموع صادرات نفت خام ايران به چهار مصرف‌كننده عمده آسيايي يعني چين، هند، كره جنوبي و ژاپن در ماه دسامبر (آذر ـ دي) بيش از 100 درصد نسبت به مدت مشابه پارسال افزايش يافت.
اطلاعات رسمي دولتي و همچنين داده‌هاي كشتيراني نشان مي‌دهد مجموع واردات نفت خام چين، هند، كره جنوبي و ژاپن از ايران در ماه گذشته ميلادي به يك ميليون و 890 هزار بشكه در روز رسيد. افزايش واردات نفت اين كشورها از ايران براي سومين ماه پياپي رخ داده است. در آخرين ماه 2016 ميلادي، واردات نفت كره جنوبي از ايران هفت برابر و واردات نفت هند، سه برابر مقدار پارسال شد.
تأثير تحريم‌ها بر روابط گازي ايران و تركمنستان
دولت ايالات متحده آمريكا براي اعمال فشار بيشتر بر عليه ايران اقدام به تحت فشار قرار دادن دولت تركمنستان جهت قطع صادرات گاز اين كشور به ايران شده است. پس از اعلام تحريم‌هاي جديد آمريكا و اتحاديه‌هاي اروپا عليه بانك مركزي ايران و تحريم نفت ايران، مقام‌هاي آمريكايي براي تشديد فشارها به ايران و توقف صادرات گاز به ايران بر دولت تركمنستان فشار مي‌آورند. در بيانيه مشترك تيم جانسون سناتور حزت دمكرات و ريچارد شلبي سناتور حزب جمهوري‌خواه كه به اين منظور منتشر شده، آمده است "توان‌هاي ديپلماتيك، سياسي و به خصوص اقتصادي خود را بكار خواهيم برد، تا خطر رو به رشد ناشي از ادامه‌ي برنامه‌هاي هسته‌اي ايران را خنثي سازيم". همچنين رابرت بليك فرستاده دولت آمريكا در دوشنبه پايتخت تاجيكستان در حاشيه همايش بين‌المللي افغانستان در يك كنفرانس خبري اعلام كرده بود كه بدون مشاركت ايران نيز مي‌توان طرح‌هاي بزرگ و مشترك همگرايي را در كشورهاي آسياي مركزي و آسياي جنوبي به صورت موفقيت‌‌آميز اجرا كرد. اعمال فشارهاي سياسي و به كارگيري اهرم‌هاي ديپلماتيك مي‌تواند، صدور گاز تركمنستان به ايران را نيز هدف قرار دهد. گفته مي‌شود در صورت متوقف ماندن صدور گاز طبيعي تركمنستان به ايران، اين بار نيز صدور گاز ايران به تركيه به دليل نياز به تأمين مصرف داخلي، قطع خواهد شد. تركمنستان با داشتن 265 تريليون فوت مكعب ذخيره شناخته شده پنجمين ذخاير بزرگ گاز طبيعي جهان را در اختيار دارد. سابقاً نيز تركمنستان به جاي پذيرش پيشنهاد افزايش صادرات گاز به ايران با تشويق غرب و سرمايه‌گذاران خارجي به بازار چين از مسير قزاقستان و بازارهاي پاكستان و هند از راه افغانستان چشم دوخته است. علاوه بر اين سياست دولت آمريكا در منطقه پيراموني ايران و به خصوص منطقه آسياي مركزي و قفقاز اين بوده است كه همه چيز بدون حضور ايران باشد و به نظر مي‌رسد كه آمريكايي‌ها همچنان بر اين سياست خود اصرار دارند.
اثر ورود آمريكا به بازار آسيا
اما
در شرايطي كه پيش‌بيني مي‌شد با كاهش توليد از سوي كشورهاي خاورميانه، آمريكا كه
توليدكننده نفت سبك است، نياز بيشتري به نفت سنگين پيدا كند، به نظر مي‌رسد اين
كشور استراتژي جديدي در پيش گرفته است. پالايشگاه‌هاي آمريكا براي به دست آوردن
فرآورده‌هاي نفتي ناچار به تركيب نفت خام سنگين با نفت خام سبك توليد خود هستند و
عربستان سعودي و متحدان آن نيز از بزرگ‌ترين صادركنندگان نفت خام سنگين به اين
كشور به شمار مي‌روند. حال آنكه با شروع توافق كاهش توليد، عربستان در نخستين گام
صادرات خود به آمريكا را كاهش داد. اما تازه‌ترين اخبار نشان مي‌دهد افزايش قيمت
نفت به دليل كاهش توليد اوپك موجب شده است شركت‌هاي بزرگ نفتي و تجارتخانه‌هاي
مطرح دنيا، خود را براي صدور ميزان بي‌سابقه‌اي از نفت خام آمريكا به بازار آسيا
طي هفته‌هاي آينده آماده كنند. به گزارش خبرگزاري رويترز، تجار برآورد كرده‌اند كه
در ماه فوريه، روزانه حدود 700 تا 900 هزار بشكه نفت خام آمريكا به بازارهاي جهاني
و عمدتاً بازار آسيا صادر خواهد شد.
بر اساس آمارهاي اداره اطلاعات انرژي آمريكا، اين رقم بيشترين ميزان صادرات ماهيانه نفت آمريكاست و به كاهش ميزان ذخاير نفت خام اين كشور كمك خواهد كرد. به گفته تجار، با توجه به اينكه پالايشگاه‌هاي آسيايي آمادگي چنداني براي پالايش اين ميزان نفت ندارند، صادرات اين ميزان نفت به آسيا مي‌تواند موجب بروز مازاد عرضه در اين بازار شده و احتمالاً كاهش قيمت نفت‌هاي منطقه‌اي را به دنبال داشته باشد. به گفته 4 منبع تجاري و آمارهاي كشتيراني رويترز، محموله‌هاي نفت خام آمريكا كه شامل نفت سبك و سنگين خواهد بود، به كشورهاي چين، ژاپن و سنگاپور ارسال خواهد شد. برخي از اين محموله‌ها نيز به اروپا و آمريكاي لاتين ارسال خواهد شد. يك مقام مسئول در يكي از پالايشگاه‌هاي ژاپن كه نخواست نامش فاش شود، گفت: «به دليل كاهش توليد اوپك اكنون زمان خوبي براي خريد نفت آمريكاست، اما ظرفيت خريد تك‌محموله‌هاي نفتي ما محدود است بنابراين ما بايد همه محموله‌ها را مقايسه كنيم.» به گفته منابع آگاه، شركت مركوريا، نفت‌كش فرانت بالدر را براي ارسال نفت از خليج آمريكا به كينگدائوي چين رزرو كرده است. همچنين شركت بي‌پي نيز هفته آينده نفت‌كش كاپ گويلامه را از خليج آمريكا به سنگاپور ارسال خواهد كرد. هنوز مشخص نيست كه جزئيات ارسال اين محموله تغيير خواهد كرد يا خير. شركت شل نيز نفت‌كش گنر 8 دافنه را براي ارسال نفت از آمريكا به سنگاپور رزرو كرده است.
ش.د9504397