(روزنامه اطلاعات ـ 1396/02/18 ـ شماره 26713 ـ صفحه 12)
حماس و پايداري بر خط مقاومت
«محمد صادق کوشکي» استاد دانشکده حقوق و علوم سياسي دانشگاه تهران در گفتگو با خبرگزاري قدس (قدسنا) در خصوص پيامدهاي انتشار سند سياسي حماس گفت: بايد بپذيريم حماس از ابتداي تشکيل تاکنون يک تشکل منسجم و مستحکم و همگني نبوده است. بلکه نام حماس چتري بوده در مجموعه‌هاي متنوعي که نزديکي‌هايي با يکديگر داشته‌اند.
استاد دانشکده حقوق و علوم سياسي افزود: به نظر مي رسد اين که اين گونه مطرح کنيم حماس يک تشکل کاملا يکنواخت و منسجمي بوده است اين گونه نبوده است. طيف‌ها و تفکرات و متنوعي در زير چتري به نام حماس حضور داشتند، طيف‌هايي که در ابتدا نگرش جهادي داشتند و به هيچ عنوان مبارزه سياسي را کارساز نمي دانستند.
وي ادامه داد: اينکه بخشي از نيروهاي حماس استعداد داشته باشند مرزهاي 1967 بپذيرند اين استعداد در آنها وجود داشت و به شکل متفاوتي سعي مي کردند اين بحث را مطرح کنند که اين مطالبه و بازتاب خواست جامعه فلسطيني است. وقتي آنها با واکنش‌هاي منفي مردم فلسطين مواجه شدند بيان کردند پذيرش مرزهاي 1967 يک نوع حرکت تاکتيکي است و به هيچ عنوان استراتژي و راهبرد حماس نخواهد بود. شاهد آن بوديم که بعضا در دفتر سياسي کساني حضور داشتند که بي ميل نبودند که مبارزه را به سمت فعاليت‌هاي سياسي سوق دهند. همچنين برخي از رهبران حماس از پذيرفتن مرزهاي 1967 هم تلويحا سخن گفته بودند به همين خاطر اينکه بخشي از نيروهاي حماس استعداد داشته باشند که به نوعي مرزهاي 1967 را بپذيرند اين استعداد در آنها وجود داشت. کوشکي در ادامه بيان داشت: هر چند که بخش‌هاي جهادي و انقلابي حماس مانند گردان‌هاي عزالدين قسام يا چهره‌هاي جهادي حماس مخصوصا آن بخش‌هايي که در غزه مستقر بودند بي اعتمادي بيشتري نسبت به مسائل سياسي داشتند و نگرش و تمرکزشان بر روي حرکات جهادي و انقلابي تر بود. به همين دليل يک نوع تقابلي را در چند سال اخير در بروز بحران‌هاي تروريستي در سوريه مواجه بوديم که شکاف بين اين دو ديدگاه بيشتر شد.
استاد دانشکده حقوق و علوم سياسي دانشگاه تهران تاکيد کرد: بنابراين با ادامه اين روند شکاف بين اين دو ديدگاه بيشتر شد يعني آن ديدگاهي که در دفتر سياسي مستقر بودند مخصوصا آن طيف ابومرزوق و به هر حال حضور در ترکيه و قطر طبيعتا موجب تاثيرپذيري آنها از جريان سازش عربي شد و از سوي ديگر آن جريان‌هايي که در غزه مستقر بودند مانند شاخه نظامي و چهره‌هاي جهادي به نوعي تلاش داشتند که حماس را از نيروهاي سازشکار پاکسازي کنند و خودشان عنان حماس را در دست گيرند. طبيعتا اين رقابت در چند سال اخير جدي تر شد و بخش‌هاي جهادي حماس توانستند به محور مقاومت نزديک تر شوند حال آنکه بخش سياسي حماس گرايش بيشتري به سمت نيروهاي سازشکار ارتجاعي عرب پيدا کرده بود. آن هم به صرف حضور در قطر و تاثير پذيري و نيازي که به نيروهاي سازشکار عربي داشت. وي ادامه داد: اين مقوله تلاش براي جا انداختن مرزهاي 1967 نتيجه تاثير آن نيروهايي است که رابطه بيشتري با نيروهاي سازشکار عربي پيدا کرده اند و اين عده اگر بتوانند تلاش خواهند کرد که اين مسئله را به عنوان يک سند رسمي حماس تحميل کنند و جريان حماس را به نفع خودشان مصادره کنند. آن هم به اين دليل که نيروهاي خودگردان و نيروهاي سنتي همانند فتح و سازمان آزادي بخش فلسطين ديگر تواني براي مبارزه ندارند و اين عده تصور مي کنند که به نوعي مي توانند ميراث دار حکومت خودگرداني باشند که از جناح سازشکار فلسطين به آنها به ارث مي رسد هر چند که اين تصور ممکن است يک تصور دقيق و منطبق بر واقعيت نباشد اما بخش‌هاي جهادي و انقلابي در داخل حماس از گذشته تا به امروز وجود داشته و تمايل دارد که با محور مقاومت هم ارتباط داشته باشد. اما اينکه آنها مرزهاي 1967 بپذيرند را بسيار بعيد است چرا که با رويکرد جهادي آنها منطبق نيست.
کوشکي در پايان گفت: در زماني که چهره‌هاي انقلابي همانند شيخ احمد ياسين، عبدالعزيز رنتيسي و امثاله در راس حماس قرار داشتند طبيعي بود آنها به نابودي اسرائيل بيانديشند و برايشان مهم باشد. اما هم اکنون با چهره‌هايي همانند ابومرزوق و حتي خالد مشعل آن هم پس از نزديکي به ترکيه و استقرار در قطر سکاندار تشکيلات حماس مي شوند طبيعي است که از محيط پيراموني‌شان تاثير بپذيرند و تسليم شوند و بروند به سمت و سويي که مرزهاي 1967 را بپذيرند و بحث نابودي اسرائيل را از دستور کار خود کنار بگذارند .
حماس هرگز از خط مبارزه و محور مقاومت خارج نخواهد شد
«حسن‌هاني زاده» کارشناس مسائل سياسي نيز در گفتگو با قدسنا در خصوص علت و پيامدهاي انتشار سند سياسي حماس گفت: به هر حال اين سند به نوعي نشان مي دهد که حماس در روش‌ها و تاکتيک‌هاي خود تغييراتي ايجاد کرده است و به نوعي براي جلب افکار عمومي پذيرفته است که در اراضي 1967 دولت مستقل خوش را با پايتختي بيت المقدس ايجاد کند که در گذشته رهبران گذشته حماس مثل شهيد الرنتيسي و ديگران حاضر به پذيرش رژيم صهيونيستي نبودند اما با توجه به رفت و آمدهايي که خالد مشعل رئيس دفتر سياسي حماس به عربستان و قطر و ترکيه داشته است اين مسئله را پذيرفته اند.کارشناس مسائل سياسي ادامه داد: به نظر مي رسد رهبران حماس در روش‌هاي خودشان تغييراتي ايجاد کرده‌اند تا ثابت کنند آماده پذيرش طرح‌هاي جديدي بر مبناي اراضي 1967 هستند تا متهم به افراط گري، عدم پذيرش رژيم صهيونيستي نشوند و به همين دليل حماس به نوعي از سياست‌هاي گذشته خودش عقب نشيني کرده است و پذيرفته است که با رژيم صهيونيستي در تعامل باشد. همچنين پذيرفته اند رژيم صهونيستي در اراضي 1948 و فلسطين آينده در محدوده مرزهاي 1967 باشد و لذا به نظر مي‌رسد که اين مسئله يک واقعيت است که مقامات حماس تحت فشارهاي برخي از کشورهاي منطقه و بين المللي پذيرفته اند که دولت خودشان را در مرزهاي 1967 تشکيل دهند که آن هم با توجه به شرايط محيطي منطقه‌اي و وضعيت بين المللي و جهان اسلام بعيد به نظر مي رسد که حماس به آرمان‌هاي خودش حتي به اراضي 1967 هم برسد.وي افزود: با توجه به اينکه اختلاف نظرهاي فراواني در ميان رهبران سياسي حماس وجود دارد مسئله خط مشي سياسي و مسلحانه حماس تاکيد مي کند که حماس به هيچ عنوان از خط مبارزه و محور مقاومت خارج نخواهد شد و مقاومت را به عنوان آرمان اصلي سياسي خود ترسيم کرده است.
هاني زاده در پايان گفت: برخي از رهبران حماس در طول شش سال گذشته با موضع گيري‌هاي غير اصولي خود موجب بروز شکاف در ميان رهبران حماس شده اند و لذا اين منشور مي تواند به نوعي همگرايي را در درون رهبران حماس ايجاد کند. به همين دليل مي توان گفت که اين منشور يک منشور سياسي است که مي تواند در خدمت انتفاضه سوم قرار گيرد ضمن آنکه کمک خواهد کرد تشکيلات خودگردان که در طول سال‌هاي گذشته عليرغم مذاکرات سازشکارانه نتوانسته حقوق ملت فلسطين را محقق کند به سمت راه کارهاي مقاومتي سوق خواهد داد.
سند جديد حماس با فشارهاي قطر و ترکيه نهايي شده است
«سيد‌هادي سيد افقهي» کارشناس مسائل سياسي در گفتگو با قدسنا تاکيد کرد: برخي بر اين باورند که حماس در سياست‌هاي خودش تجديد نظر کرده است. اين تحليل با توجه به يکي از بحث‌هاي مهم و چالشي و بحث بر انگيز اين سند است که در بند 20 آن آمده است که به وضعيت مرزهاي 1967 مربوط است. در اين بند آمده است که هرگز از هيچ ذره اي از خاک فلسطين، تحت هيچ شرايطي و فشاري و حتي در صورت تداوم اشغالگري رژيم صهيونيستي ، چشمپوشي نخواهيم کرد و حماس مخالف هرگونه طرح جايگزين به جاي آزاد سازي فلسطين از رود اردن تا درياي مديترانه است. وي افزود: سوالي که مطرح است اين است که آيا پذيرش دولت فلسطيني در حدود مرزهاي 1967 يک نوع عقب نشيني حماس از مقاومت محسوب مي شود يا نه؟ اگر پاسخ به سوال منفي است، پس چه لزومي داشت که چنين سندي آن هم با حضور همه سران حماس در دوحه قطر اعلام بشود؟افقهي افزود: سوال دوم اينکه آيا انتشار اين سند و تاکيد بر تشکيل دولت فلسطيني در مرزهاي 1967 و اعلام جدايي حماس از تشکيلات رسمي اخوان، شاخه بين الملل، چه تاثيري در گشايش وضعيت حماس در ارتباط با روابط خارجي حماس با جهان خواهد گذاشت؟ و آيا روندي که حکومت ابومازن در آن قرار گرفته است و بر روند سياسي حقوق مردم فلسطين از طريق گفتگوي سياسي تاکيد دارد؛ واقعا منجر به احقاق حقوق ملت فلسطين خواهد شد؟
کارشناس مسائل منطقه در ادامه تاکيد کرد: برخي معتقدند شرايط حماس و محاصره طولاني مدت غزه ، حماس را وادار کرده است که يک دريچه گشايشي با جهان باز کند و اين سند در همين چارچوب مطرح شده است. من تصور مي‌کنم اين محاصره و شرايط غزه تنها دليل انتشار اين سند نيست. به نظر مي رسد با توجه به روابط خوبي که دولت قطر با رژيم صهيونيستي دارد و دولت ترکيه هم به عنوان حامي اخوان‌المسلمين است که البته روابط رسمي با رژيم صهيونيستي هم دارد، حماس تحت فشار اين دو رژيم قرار گرفته و تسليم اين فشارها شده است. وي تاکيد کرد: افزون بر اينکه راهکار خروج از اين فشار را هم رهبر معظم انقلاب اسلامي ايران بيان فرموده اند و آن اينکه کرانه باختري بايد مسلح شود. چون اگر کرانه باختري مسلح مي شد و حماس هم جدي بود، فشار بسيار زيادي از گردن مردم غزه و فرماندهي حماس برداشته مي شد و به کرانه باختري منتقل مي شد اما متاسفانه حماس اين پيشنهاد را جدي نگرفت.
تلاش محور سازش منطقه براي جلوگيري از تقويت جريان مقاومت
«حسين رويوران» کارشناس مسائل منطقه درانتشار سند راهبردي جديد حماس در دوحه قطر را از چند زاويه قابل توجه دانست و تاکيد کرد: نخست اينکه اعلام اين سند از سوي آقاي خالد مشعل در قطر به اعتقاد بسياري از تحليلگران ارتباطي مستقيم با برنامه سياسي کشورهاي شوراي همکاري خليج فارس در آغاز گفتگو با رژيم صهيونيستي بر پايه طرح سازش عربي اجلاس سران در سال 2002 دارد. وي افزود: به تعويق انداختن انتخابات دفتر سياسي حماس که از چند ماه پيش شروع شده بود و عدم انتخاب رئيس جديد کميته سياسي، اين شبهه را ايجاد کرده است که برخي از کشورهاي منطقه مانع از انتخاب فردي از داخل فلسطين به عنوان رئيس اين کميته هستند زيرا انتقال رهبري حماس از خارج به داخل فلسطين مي تواند به تقويت جريان طرفدار مقاومت و کاهش امکان دخالت کشورهاي خارجي در تصميم گيري‌هاي حماس خواهد شد. بر اين اساس مي تواند گفت که حماس در انتشار اين سند تحت فشار کشورهاي شوراي همکاري خليج فارس و ترکيه قرار داشته است.
رويوران تاکيد کرد: پذيرش دولت فلسطين در مرزهاي سرزمين‌هاي اشغالي 1967 عملا حماس را به ديدگاه‌هاي فتح نزديک ساخته است. با اين تفاوت که فتح دولت فلسطيني در سرزمين‌هاي اشغالي 1967 را از طريق گفتگو و هماهنگي با اسرائيل و به رسميت شناختن رژيم صهيونيستي در سرزمين‌هاي اشغالي تشکيل داده است در حالي که حماس همان هدف را دنبال مي کند اما مدعي است که اين موضوع را از طريق عدم شناسايي موجوديت دشمن صهيونيستي در سرزمين‌هاي اشغالي و تاکيد بر ادامه مقاومت تا آزاد سازي همه فلسطين دنبال خواهد کرد. اين موضع‌گيري جايگاه و فکر فتح را در سازش با اسرائيل و ايجاد دولت فلسطيني در کرانه باختري را تقويت مي کند. درست است که حماس نمي‌خواهد اسرائيل را در سرزمين‌هاي 1948 به رسميت بشناسد؛ اما هر گونه گفتگو با اسرائيل منجر به ايجاد دولت فلسطيني در کرانه باختري عملا به دليل موضع‌گيري جديد حماس بايد مورد تائيد حماس نيز قرار بگيرد. به ويژه که اخباري دال بر اينکه گفتگوهايي در راه است و امريکا و عربستان سعودي تلاش‌هايي در اين جهت انجام مي دهند نيز به گوش مي رسد.کارشناس مسائل منطقه در ادامه افزود: اعلام اين ديدگاه حماس در زماني که خيلي‌ها در باره امکان آغاز گفتگو حماس با رژيم صهيونيستي، صحبت مي کنند، به گونه اي جلوه مي کند که گويا حماس خود را آماده مرحله جديدي مي کند. اما به نظر مي رسد در اين زمينه حماس با توجه به رويکرد خود نمي تواند در هيچ گونه گفتگويي شرکت کند.
رويوران افزود: اعلام حماس در اينکه اين جنبش يک جنبش فلسطيني و هدفش آزاد سازي سرزمين فلسطين است، يک تحول به شمار مي آيد زيرا پيش از اين حماس خود را بخشي از جريان اخوان‌المسلمين تعريف کرده و هزينه‌هايي را هم بابت همين مسئله پرداخت کرده است. جدايي از اخوان المسلمين مي تواند زمينه‌ساز گفتگوهايي ميان حماس و مصر باشد. وي تاکيد کرد: اعلام اينکه جنبش حماس با پروژه اشغالگرانه صهيونيست تعارض دارد ولي با يهوديان به عنوان دين، هيچگونه مشکلي ندارد، نيز گفتمان جديدي است که حماس در پيش گرفته است.
سند سياسي حماس بيانگر تعديل مواضع اين جنبش است
« قناد باشي» کارشناس مسائل سياسي در گفتگو با قدسنا در خصوص انتشار سند سياسي حماس گفت: ترديدي نيست انتشار سند سياسي حماس نشان دهنده تعديل مواضع آنها نسبت به رژيم صهيونيستي است و طبيعتا نتيجه تماس‌هاي مکرر و چندين ساله بخش سياسي حماس با رژيم‌هاي عربي و ديکتاتوري و ارتجاع منطقه و همچنين ترکيه است. کارشناس مسائل سياسي افزود: ترديدي نيست هم رژيم صهيونيستي و هم ارتجاع منطقه در صدد هستند با انتشار اين سند به عنوان گام اول حرکت به سمت سازش بيشتر بهره برداري کنند. البته انتشار اين سند با توجه به اينکه بخش نظامي و گردان‌هاي قسام مخالف چنين مسئله اي هستند و تمايلي به پذيرش 1967 نشان نمي‌دهند بعيد به نظر مي رسد ره به جايي ببرد. ولي متاسفانه اين گامي است که مشابه آن را قبل از آن هم در مورد ياسر عرفات ديديم که سرانجام با مذاکراتي که عرفات با صهيونيست‌ها صورت داد مبارزه با رژيم صهيونيستي متوقف شود. بنابراين انتشار اين سند به نوعي مي تواند يک حفره خطرناک و يک روزنه نفوذ غرب از نوع سياسي براي عقب راندن حماس از صحنه مبارزه مورد سوءاستفاده قرار گيرد.
قنادباشي ادامه داد: طبيعي است که سياست‌هاي بخش سياسي حماس با ارتجاع منطقه و همچنين مذاکرات پي در پي آنها، دلارهاي نفتي و حتي تهديد چنين نتيجه اي داشته است. اما پيامدهاي انتشار اين سند مي تواند اين باشد که در درون حماس ما شاهد يک نوع شکاف ميان رهبران حماس و تحولاتي در دفتر سياسي حماس باشيم. البته با توجه به فشارهايي که از جانب تشکيلات خودگردان فلسطين وجود دارد مسلما به سمت يک شکاف بزرگ پيش خواهند رفت.وي گفت: در صحنه فلسطين نيروهاي فتح ماموريت دارند بصورت يک نيروي امنيتي براي اسرائيل کار مي کنند .قنادباشي بيان داشت: البته اين مسئله مي تواند تشديد فشارها را بر فلسطينيان بيشتر کند و به نوعي مي‌تواند تشويقي باشد براي اسرائيل و آمريکا که فشارهاي بيشتري را بر مردم فلسطين وارد کنند چون پذيرش مرزهاي 1967 را به نوعي عقب نشيني مي دانند که حاکي از ضعف آنهاست. اما نکته کليدي اينجاست که ما نبايد نقش انگلستان و دست‌هاي پنهان انگليسي‌ها را ناديده بگيريم. قطر خواستگاه حکمراناني است که تربيت شده دانشگاه‌هاي نظامي انگلستان هستند هم امير قبلي و هم امير فعلي قطر در دانشکده نظامي انگلستان درس خواندند.
ش.د9600586