بسياري معتقدند روابط نه چندان خوب عربستان با عراق مربوط به بدنه سياسي قدرت در اين كشور و سال‌هاي بعد از 2003 است؛ زماني كه با سقوط صدام حسين جريان شيعه فرصت حكومت‌داري را در عراق پيدا كرد. اين ديدگاه كه ريشه تقابل ميان بغداد و رياض را مذهب‌گرايي در هر دو كشور مي‌دانند، چندان درست نيست زيرا با بازبيني و نگاهي به تاريخ روابط دو كشور در مي‌يابيم كه حتي در زماني كه صدام حسين به عنوان يك عرب اهل سنت قدرت مطلق را در عراق در دست داشت، رابطه خوبي ميان بغداد و رياض حاكم نبود.
در يك سخنراني معروف از صدام حسين وي فهد بن عبدالعزيز يكي از پادشاهان آل‌سعود ملقب به خادم حرمين شريفين را خائن حرمين شريفين و خائن امت اسلامي و عربي خطاب مي‌كند. در دوره‌اي كه صدام حسين با حمله به ايران و تاكيد بر قوميت‌گرايي عربي تلاش كرده بود در خاورميانه براي خود قدرتي دست و پا كند وقتي كه آتش طمع او دامان كويت را هم گرفت كشورهاي عربي كه در جنگ عليه ايران به او ياري رسانده بودند به تقابل با ديكتاتور بغداد پرداختند. رقابت بر سر قدرت در منطقه يكي از اصلي‌ترين دلايل ايجاد ائتلاف‌ها و دشمني‌هاست هر زمان كشوري به قدرت قابل ملاحظه‌اي در منطقه تبديل شده است، رياض دشمني را با آن كشور آغاز كرده؛ از ايران و عراق گرفته تا قطر.
چرخش از مواضع پيشين
سفر مقتدي صدر، رهبر جريان صدر به عربستان آن هم در حالي كه جناح‌بندي‌هاي سياسي عراقي براي انتخابات پيش‌رو در حال شكل‌گيري است گمانه‌هاي فراواني در خصوص اهداف اين سفر و تاثيري كه بر آينده سياسي عراق خواهد گذاشت را مطرح كرده است. مقتدي صدر تنها چند ساعت بعد از ورودش به فرودگاه بين‌المللي نجف در پايان سفر سه روزه‌اش به عربستان گفت كه سفر سودمندي داشته و با مسوولان سعودي درباره موضوعات مهمي به توافق رسيده است. از طرفي گزارش‌هاي رسانه‌اي حكايت دارند كه رييس جريان صدر شماري از معاونان خود و مسوولان استان‌هاي جنوبي عراق را دعوت كرده تا روز جمعه پيش رو در جلسه‌اي كه براي نخستين بار بعد از 4 ماه برگزار مي‌شود، مهم‌ترين نكات اين سفر را با آنها در ميان بگذارد. بر اساس بيانيه‌اي كه دفتر صدر منتشر كرده او در اين سفر چند روزه با شماري از مسوولان و شاهزادگان سعودي از جمله محمد بن سلمان، وليعهد و وزير دفاع اين كشور ديدار و گفت‌وگو كرده است.
بر اساس گزارش‌ها در اين ديدار در خصوص برخي موضوعات ميان صدر و محمد بن سلمان اتفاق نظر وجود داشته و رييس جريان صدر تاكيد كرده كه عربستان تلاش مي‌كند روابط خود را با عراق تقويت كند. به گفته دفتر صدر از ديگر دستاوردهاي اين سفر مي‌توان به تصميم عربستان براي معرفي سفير جديد در عراق و گشايش يك كنسولگري در نجف اشاره كرد. بر اساس اين بيانيه قرار است يك خط هوايي مستقيم تا نجف راه‌اندازي شود و گذرگاه‌هاي مرزي زميني دو كشور به ويژه گذرگاه «الجميمه» نيز بازگشايي شود و علاوه بر بررسي فرصت‌هاي سرمايه‌گذاري در عراق بر لزوم حمايت از گفتمان ديني و رسانه‌اي ميانه‌رو از سوي دو كشور نيز تاكيد شده است. دفتر صدر اعلام كرد كه پادشاه عربستان با كمك 10 ميليون دلاري به آوارگان عراقي موافقت كرده و او در گفت‌وگوهايش با شاهزاده سعودي بر ادامه رايزني‌ها به توافق رسيده‌اند.
با توجه به اظهارنظرهاي آتشين پيشين صدر عليه عربستان روزنامه العربي الجديد به نقل از يك منبع در جريان صدر در نجف اعلام كرد كه مقتدي صدر از نزديكان و حاميان خود خواسته همه نشانه‌ها و تصاوير توهين‌آميز عليه حكومت عربستان كه بعد از اعتراضات بحرين در سال 2011 ايجاد شده بود را جمع‌آوري كنند. صلاح العبدي، سخنگوي جريان صدر كه در اين سفر مقتدي صدر را همراهي مي‌كرد چند روز پيش در گفت‌وگو با برنامه خبري-تحليلي «حدث اليوم» در شبكه الحدث وابسته به عربستان در خصوص ديدار مقتدي صدر با شاهزاده سعودي گفت: اين ديدار اميدوار‌كننده بود و حاكي از آغاز عهد جديدي از روابط مثبت ميان دو كشور خواهد بود. دو نكته اساسي در اين ديدار وجود داشت كه آقاي صدر مي‌خواست بر آنها تاكيد كند آن هم از زبان جريان صدر و نه از زبان طرف‌هاي منطقه‌اي كه بايد در خصوص بحران‌هاي منطقه‌اي به ويژه در عراق و سوريه از زبان ميانه‌روي و اعتدال بهره گرفته و اين رويكرد بايد در مدت زمان پيش رو به ويژه بعد از پيروزي‌هاي ارتش عراق در موصل، مورد استفاده قرار بگيرد. به گفته العبيدي محور دوم گفت‌وگوهاي او با محمد بن سلمان كه جزيي‌تر بوده مرتبط به اوضاع داخلي عراق بود كه با بررسي روابط دو كشور در دوره‌هاي پيشين آغاز شد و با زباني كه با صراحت و روراستي همراه شده بود دوطرف نظرات خود را بدون رعايت تعارف‌هاي ديپلماتيك مطرح كردند.
العبيدي گفت: يكي از موضوعاتي كه بسيار ما را خوشحال كرد اعتراف شاهزاده محمد بن سلمان و ديگر مسوولان سعودي به وجود اشتباه در روند روابط با عراق در دوره‌هاي قبل بوده است كه بدون شك بار اين اشتباه به تنهايي بر دوش عربستان نيست بلكه بخشي از مسووليت آن بر عهده عراق است و خود مقتدي صدر هم تاكيد كرد كه اشتباهاتي وجود داشته كه بايد اصلاح شود. العبيدي گفت نبايد روابط بغداد و رياض به راهروهاي ديپلماتيك محدود شود. سخنگوي جريان صدر تاكيد كرد كه سفر اخير عادل الجبير به عراق و پس از آن سفر وزير كشور عراق به جده بر بهبود روابط دو كشور تاثير گذاشته و حالا سفر مقتدي صدر نه به عنوان يك چهره سياسي بلكه به عنوان چهره‌اي مذهبي كه از محبوبيتي در افكار عمومي شيعه عراقي برخوردار است مي‌تواند مفيد باشد.
وي در پاسخ به سوال مجري شبكه الحدث درباره اختلافي كه گفته مي‌شود در ميان شيعيان عراق ايجاد شده گفت: قبل‌تر در جريان سياست داخلي عراق برخي جريان‌هاي شيعه تلاش مي‌كردند براي پيدا كردن جايگاهي در دواير قدرت يا مطرح كردن نام خود از زبان ايران بايد و نبايدهايي را مطرح كنند كه در طرف مقابل تاثير منفي مي‌گذاشت اين به اين معني نبود كه ايران اصلا چنين موضعي دارد يا در قبال برخي مسائل چه نظري دارد اما اين گروه‌ها براي مطرح كردن خود از زبان ايران مسائلي را مطرح مي‌كردند، اين مساله مختص شيعيان نيست بلكه اهل سنت و گروه‌هاي كُرد هم‌چنين رفتار مشابهي را در خصوص تركيه دارند و گهگاه از زبان عربستان بايدها و نبايدهايي مطرح مي‌شود كه شايد نظر عربستان خلاف آن باشد به همين دليل اين مساله در داخل عراق و براي جريان‌هاي سياسي مختلف بحران‌آفرين شد و به نوعي مي‌توان گفت كه دخالت‌هاي خارجي در مسائل داخلي عراق براي اين كشور بحران‌ساز شده بود.
العبيدي گفت اگر رابطه با عربستان و مسوولان اين كشور به صورت شفاف و واضح وجود داشته باشد ديگر هيچ حزب و جرياني نمي‌تواند با سوءاستفاده روابط دو كشور را به سود جريان‌هاي حزبي يا شخصي خود تخريب كند. سخنگوي صدر گفت در مدت گذشته حيدر العبادي، نخست‌وزير عراق در روابطي كه با ايران، تركيه و عربستان داشته اثبات كرده كه ديپلماسي نرمي كه او دنبال مي‌كند به اين معناست كه نمي‌خواهيم هيچ كدام از اين جريان‌ها را از دست بدهيم و اين سياست خارجه مي‌تواند در انتخابات بعدي عراق تاثيرگذار باشد به نوعي كه چيدمان پارلمان و دولت بعدي عراق را به صورت كامل تغيير دهد. العبيدي معتقد است در دوره بعدي انتخابات عراق همه جريان‌هاي سياسي وابسته به اهل سنت، شيعيان و كُردها با بازنگري زيادي مواجه خواهند شد و ممكن است تعادل و توازن تعدادي از ائتلاف‌هاي بزرگ سياسي در اين كشور برهم بخورد.
او معتقد است كه اين تغيير در رويكردها و اولويت‌‌بندي‌ها چيزي نيست كه فقط جريان‌ها و ائتلاف‌هاي شيعه را در بر مي‌گيرد بلكه در خصوص اهل سنت و كُردها نيز اتفاق خواهد افتاد. وي در پاسخ به مجري شبكه الحدث كه گفت برخي طرف‌هاي عربي و غربي معتقدند كه ايران عراق را تصاحب كرده است، گفت: نه تعبير تصاحب بسيار مبالغه‌آميز است، ايران در عراق به دنبال منافع خود است همان‌گونه كه در ديگر كشورها هم منافع خود را دنبال مي‌كند، سياست خارجه آقاي عبادي به‌گونه‌اي بوده كه منافع مردم عراق در ضمن منافع مشروع كشورهاي ديگر تامين شود، منافع ايران در عراق مي‌تواند درست هم باشد اما اگر اين مساله از حد خود بگذرد قطعا در برابر آن مقاومت صورت مي‌گيرد.
چهره‌هاي سياسي شيعه در راه رياض
روزنامه العربي الجديد به نقل از منابع آگاه خود گزارش داد كه مسوولان سعودي به مقتدي صدر اطلاع داده‌اند كه آنقدر كه مي‌خواهند عراق در تصميم‌گيري‌هاي خود مستقل باشد و از حاكميت كامل برخوردار باشد به دنبال بازگرداندن اهل سنت به راس قدرت در عراق نيستند. يك منبع پارلماني عراقي به العربي الجديد گفته كه عربستان مي‌خواهد اعضاي ديگري از ائتلاف ملي عراق را به كشور خود دعوت كند و مدعي شد كه اشتباهات كشورهاي عربي باعث شد ايران بر عراق تسلط پيدا كند و اصلاح اين مساله نيازمند زمان و تلاش مستمر از سوي عربستان خواهد بود. در ادامه گمانه‌زني‌ها درخصوص چهره‌هاي ديگري كه ممكن است به‌زودي به عربستان سفر كنند نام عمار حكيم هم به چشم مي‌خورد.
روزنامه سعودي الحيات در اين راستا نوشته كه حكيم براي تقويت رويكردي كه مقتدي صدر با سفرش به عربستان ايجاد كرده قصد دارد به زودي به اين كشور سفر كند. اما پايگاه تحليلي الخليج الجديد نوشته كه عربستان تلاش مي‌كند در شرايطي كه داعش آخرين نفس‌هاي خود را در عراق مي‌كشد از همه فرصت‌هاي موجود استفاده كند و در حالي كه به دنبال دعوت از مسوولان ارشد شيعه عراقي براي سفر به عربستان است، به شهرهايي كه اكثريت ساكنان آنها را اهل سنت تشكيل مي‌دهند كمك‌هاي مالي براي بازسازي مي‌كند به اين ترتيب عربستان مي‌خواهد با اين اقدام‌ها آنچه نفوذ ايران در عراق خوانده مي‌شود را كاهش دهد.
رقابت با ايران يكي از اصلي‌ترين كليدواژه‌هاي بحران‌هاي منطقه‌اي در ميان كشورهاي عربي به شمار مي‌رود، اين تا جايي است كه عربستان از امارات هم خواسته روابط تجاري خود را با ايران كاهش دهد. ابراهيم المري يك نظامي بازنشسته و تحليلگر امنيتي عربستاني از رياض معتقد است كه بهبود روابط رياض با جريان‌هاي رسمي و غيررسمي در عراق به اين معنا نيست كه نفوذ ايران در عراق كاهش پيدا كرده يا خواهد كرد اما عربستان با اين اقدام تلاش خواهد كرد كه به جاي تقابل زبان ارتباط را در روابط خود با همه جريان‌هاي سياسي عربي در منطقه حاكم كند.
بن سلمان و ارتباط با ايران
در ميان تمام اظهارنظرهايي كه سفر مقتدي صدر را پشت كردن به ايران و پايان حضور ايران به عنوان هم‌پيمان اول عراق مي‌دانند، برخي گروه‌هاي خوشبين هم معتقدند كه محمد بن سلمان به دنبال ايجاد كانال‌هاي ارتباطي جديد با ايران است. الخليج الجديد نوشته كه مقتدي صدر يكي از معدود رهبران سياسي و مذهبي عراق است كه رابطه معقولي با ايران دارد و مي‌تواند نقش ارتباطي ميان رياض و تهران را بازي كند. شايد بتوان با خوش‌بيني اين مساله را به ديدار و مصافحه اخير عادل الجبير، وزير خارجه عربستان با محمدجواد ظريف، وزير خارجه ايران در حاشيه نشست فوق‌العاده سازمان همكاري‌هاي اسلامي در استانبول بي‌ارتباط ندانست.
http://etemadnewspaper.ir/?News_Id=82240
ش.د9601683