(روزنامه اطلاعات ـ 1396/04/11 ـ شماره 26756 ـ صفحه 12)
تحلیلگران معتقدند عربستان و همپیمانان آن با قطع روابط دیپلماتیک با قطر در تلاش هستند، قطر را در برابر خواسته‌های خود تسلیم و این کشور را در سطح منطقه‌ای و جهانی منزوی کنند. به گزارش ایرنا، عربستان، مصر، امارات و بحرین به بهانه حمایت قطر از تروریسم، مداخله در امور کشورهای عربی وتهدید امنیت ملی و پناه دادن به افراطی‌ها رابطه خود با قطر را قطع کردند و همه مرزهای زمینی، دریایی و هوایی را به روی این کشور بستند. اقدام چهار کشورعربی که در پی تشدید تنش‌ها در چند روز اخیر بین امارات و عربستان با قطر، صورت گرفت، وارد مرحله جدیدی شده است. اختلاف میان قطر و چند کشور عربی به سرکردگی عربستان ، طی روزهای گذشته یکی از محورهای بررسی و تحلیل رسانه‌های عربی بوده است که در این گزارش به آن پرداخته می شود.
تلاش برای تسلیم‌سازی و منزوی کردن قطر
روزنامه‌های
«العربی الجدید» و «رای الیوم» چاپ لندن، روزنامه «الوطن» قطر، روزنامه «الوسط»
بحرین و تارنمای «العین» امارات، قطع روابط کشورهای عربستان، مصر، بحرین و امارات
را تلاشی در راستای تحمیل قیمومیت بر قطر و منزوی کردن این کشور ارزیابی کردند. به
نوشته روزنامه العربی الجدید، عربستان، امارات، بحرین و مصر روابط دیپلماتیک خود
با قطر را قطع و همه راه‌های زمینی، هوایی و دریایی خود را بر روی قطر بستند. این
اقدام کشورها پس از فضاسازی گسترده و بررسی شده توسط رسانه‌های وابسته به این
کشورها صورت گرفت. این کشورها با هدف فشار آوردن بر قطر و تحمیل قیمومیت بر این
کشور دست به این اقدام زدند. این موضوع در پیام‌های «یوسف العتیبه» سفیر امارات در
واشنگتن به خوبی دیده می شود. اعلام قطع روابط با قطر و بستن راه‌ها بر روی قطر از
سوی این چهار کشور نشان دهنده طرح‌هایی برای تنش‌آفرینی است که پیش از این آماده
شده است. جنگ رسانه‌ای این کشورها علیه قطر با شکست روبرو شده است. این جنگ با
منشورهای شورای همکاری خلیج فارس در تناقض است.
روزنامه رای‌الیوم در گزارشی به قلم «عبدالباری عطوان» نوشت: دو روز پیش در اینجا هنگامی که گفتیم جنگ میان قطر و دشمنان آن در خلیج فارس آغاز شده است، سخن گزافی نگفتیم. اکنون ما در سپیده دم روز دهم رمضان در حالی از خواب بیدار می‌شویم که تصمیم‌های بی سابقه‌ای درباره قطع روابط دیپلماتیک، بستن مرزها، پایان دادن به همه پروازهای هوایی و طرد همه شهروندان قطری گرفته شده است. تنها تصمیمی که گرفته نشده این است که جنگنده‌هایی برای بمباران کاخ امیر قطر و تانک‌هایی برای اشغال این کشور و انتخاب پادشاه جدید به کار گرفته شود. آنچه اکنون در حال رخ دادن است اقدامی برای محاصره سیاسی، اقتصادی و اجتماعی قطر و منزوی کردن آن در جهان عرب و عرصه بین الملل و اعلام جنگ دیپلماسی، اقتصادی علیه آن و مقدمه‌سازی برای حمله نظامی است. روزنامه الوطن قطر در گزارشی به قلم «ماجد الجباره» از تلاش‌ها برای ضربه زدن به قطر، اتهام زنی و اظهارات علیه قطر انتقاد کرد.
به گفته این تحلیلگر، کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس شش برادر در دل یک مَرد بودند که اکنون اوضاع تغییر کرد و به دلیل قدرت طلبی با یکدیگر اختلاف پیدا کرده اند. آنها با همدیگر متحد بودند اما اکنون به بهانه‌های واهی به یکدیگر خیانت می کنند و از هم جدا شده‌اند. کسی که تحولات کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس را از زمان فراخواندن سفرای کشورهای عربی از قطر در سال 2014 تا‌کنون پیگیری کند به راحتی ملاحظه خواهد کرد هدف، رقابت برای شکستن استخوان‌ها است. هدف کشورهای عربی آن است که شخصیت سیاسی قطر را خرد کنند. «طارق فهمی» استاد علوم سیاسی دانشگاه آمریکایی به تارنمای العین گفت: پیش بینی می شد کشورهای عربی برای قطع روابط با دوحه اقدام کنند. زیرا این کشورها در روابط با قطر به بن بست رسیده بودند و قطر سیاست‌هاي خود علیه مصر، عربستان و امارات را ادامه می داد. اکنون کشورهای عربی به قطر گرفته‌اند که پشتوانه شما تمام شده است. مردم قطر هم به «تمیم بن حمد آل ثانی» این گونه خواهند گفت. در نتیجه، بازی قطر با سیاست‌های متناقض دیگر سودی نخواهد داشت. «محمدحسن» استاد روابط بین‌الملل دانشکده اقتصاد و علوم سیاسی دانشگاه قاهره هم به تارنمای العین گفت: تصمیم کشورهای عربی برای قطع روابط با قطر نشان می‌دهد که این کشورها در داشتن روابط با قطر به بن‌بست رسیده‌اند و تا زمانی که دوحه به اشتباه‌های خود اعتراف نکند کشورهای عربی از تصمیم خود در قطع روابط با قطر عقب‌نشینی نخواهند کرد. روزنامه الوسط بحرین در گزارشی به قلم «عبدالمنعم ابراهیم» تنش میان قطر و کشورهای عربی را نشان دهند بحران بی‌اعتمادی، جنگ رسانه‌ای و فتنه سیاسی دانست.
اختلاف‌هایی با سابقه
تارنمای «النشره» لبنان و العین امارات در بخشی از گزارش خود به پیشینه اختلاف قطر با عربستان، امارات، بحرین و مصر اشاره کردند. به نوشته تارنمای النشره، روابط عربستان و قطر از روی تصادف تیره نشده است. بلکه تیره شدن این روابط سال‌ها سابقه دارد. همه تلاش‌ها برای جلوگیری از تیره شدن روابط با شکست روبرو شده است تا اینکه عربستان با سفر ترامپ به ریاض فرصت را برای ادب کردن دوحه مناسب دید. طی چند ساعت می شد بحران را پایان داد. اما ادامه تنش آفرینی از سوی بحرین، عربستان و امارات نشان می دهد که آنها زمان را برای ضربه زدن به دوحه مناسب دیده اند. طی سال گذشته ریاض از نقش قطر در منطقه خرسند نبود. ریاض می خواست که همه کشورهای عربی زیر نظر آن باشند و پسندیده نبود که قطر در هیچ شرایطی به دور از نظارت عربستان تحرکی داشته باشد اما تسلیم نشدن قطر بحران دیپلماسی بی سابقه ای میان اعضای کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و قطر را در سال‌های گذشته به دنبال داشت. به نوشته تارنمای العین، «وحید عبدالمجید» استاد علوم سیاسی دانشگاه قاهره هم گفت: با وجود اینکه قطر سال‌ها است که در مسیر تنش آفرینی پیش می رود اما تصمیم کشورهای عربی برای قطع روابط با آن در نتیجه انباشته شدن خصومت میان دوحه و کشورهای عربی است.
در این حال، برخی تحلیلگران و کارشناسان معتقدند که عربستان این بار برای ازسرگیری روابطش با قطر شروط بسیار مهم‌تری را نسبت به سال ۲۰۱۴مطرح خواهد کرد.
به گزارش ایسنا، سلطان سعود القاسمی، فعال و نویسنده در سایت اینترنتی مجله نیوزویک آمریکا مقاله‌ای را درباره تنش‌های اخیر میان قطر و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس منتشر کرده که در آن آمده است: خواسته‌های عربستان برای بازگشت روابط با قطر این بار مهم‌تر از سال ۲۰۱۴هستند؛ زمانی که بحران دیپلماتیک میان دو کشور رخ داده بود.
در سال ۲۰۱۴عربستان، بحرین و امارات تنها به خارج کردن سفرایشان از دوحه اکتفا کردند اما این روزها، این کشورها سفارتخانه‌هایشان را در قطر بسته و مرزهای زمینی خود با قطر را هم مسدود کردند. این مرزها تنها گذرگاه زمینی میان دو کشور محسوب می‌شوند. علاوه بر این حریم هوایی بحرین، عربستان و امارات به روی تمامی پروازهای خطوط هوایی قطر بسته شده و به شهروندان قطری دو هفته برای ترک عربستان، بحرین و امارات مهلت داده شده است. سفر تمامی شهروندان این کشورها به قطر نیز ممنوع شده است. دیپلمات‌های قطر هم باید ظرف دو هفته از این کشورها خارج شوند.القاسمی می‌گوید: این بار عربستان خواسته‌های جدیدی برای بازگشت به روابطش با قطر دارد. احتمالا کشورهای تحریم کننده قطر خواهان تعطیلی کامل شبکه تلویزیونی الجزیره شوند و از دوحه بخواهند حمایت از شبکه‌هایی مثل "العربی الجدید" را که در اصل برای رقابت با الجزیره به ریاست عزمی بشاره تأسیس شده بود، متوقف کند.از بین رسانه‌های دیگری که از سوی قطر حمایت می‌شوند و به تحریک علیه شبکه‌های تلویزیونی رسمی کشورهای شورای همکاری خلیج فارس متهم شده‌اند می‌توان به روزنامه القدس العربی که در سال ۱۹۸۹در لندن تأسیس شده، سایت الشرق‌الاوسط و سایت عربی‌هافینگتون پست به ریاست وضاح خنفر و الخلیج الجدید اشاره کرد.
سعود القاسمی می‌گوید: کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و همپیمانشان مصر خواهان اخراج تمامی رهبران اخوان المسلمین و شخصیت‌های وابسته به حماس از قطر و همچنین عزمی بشار و یاسر الزعتره خواهند شد. از جمله دیگر خواسته‌ها برکناری عبدالله العذبه، سردبیر روزنامه "العرب" است که به رغم انتقاد دائمش از امارات سردبیر مهم‌ترین روزنامه در این کشور است.از جمله دیگر خواسته‌ها توقف تحریک علیه مصر در رسانه‌های قطری است. این رسانه‌ها همواره از زمان سرنگونی نظام محمد مرسی، رئیس‌جمهور پیشین مصر از نظام کنونی انتقاد می‌کنند. محمد مرسی جزو اخوان المسلمین بود.
مصر، عربستان و امارات همچنین نگران روابط قطر با ایران هستند. به نظر این کشورها روابط ایران و قطر از منافع اقتصادی تجاوز کرده است. این نویسنده با یکی از مسئولان کشورهای شورای همکاری خلیج فارس صحبت کرده است. این مسئول به او گفته که تدابیر اتخاذ شده از سوی این کشورها در قبال قطر در چارچوب قوانین بین‌المللی باقی خواهد ماند و طرحی به نام طرح "ب" وجود ندارد. قطر باید به تعهدات خود در قبال این شورا پایبند باشد و از شدت تنش رسانه‌ای بکاهد و روابطش را با گروه‌های تندرو از جمله اخوان المسلمین و گروه‌هایی در یمن قطع کند. این مسئول گفت: ما آماده‌ایم برای یک دوره طولانی منتظر بمانیم.عربستان، بحرین، امارات و مصر روابطشان را با قطر قطع کردند. این تنش‌ها از زمانی آغاز شد که اظهاراتی منسوب به امیر قطر درباره حمایت از ایران و حزب الله منتشر شد. این در حالی است که روزنامه فایننشال تایمز در صفحه اول خود به دلیل دیگری در خصوص این تنش اشاره کرد و نوشت: آنچه روابط مصر، امارات، عربستان و بحرین را با قطر تیره کرد فدیه‌ای به مبلغ یک میلیارد دلار بود که قطر برای آزادسازی اعضای سلطنتی‌اش که در عراق به هنگام شکار ربوده شده بودند، پرداخت کرد.
از طرفی، روند بحران عربستان و متحدانش با قطر در پی ورود ترکیه، ایران و دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری آمریکا به این بحران به‌سرعت تغییر کرد تا جایی که احتمال انفجار بحران فروکش کرده است. به گزارش تسنیم به نقل از روزنامه رأی الیوم، عبدالباری عطوان سردبیر این روزنامه در تشریح روند سریع تغییرات بحران عربستان و متحدانش با قطر، نوشت: وقتی وزیر خارجه سعودی پس از جنگ رسانه‌ای شدید علیه قطر آن را کشور «برادر» خطاب می‌کند به این معنی است که احتمال انفجار بحران کاهش یافته است. ترامپ دو بار وارد بحران قطر شد؛ بار اول از تکاپوی جریان «دشمن» حمایت و قطر را به حمایت مالی از تروریسم و حامیانش متهم کرد و تأکید کرد منزوی کردن آن نقطه آغاز نابودی‌اش است. بار دوم ترامپ به یک میانجی تغییر کرده و با تماس تلفنی با تمیم بن حمد آل ثانی امیر قطر پیشنهاد میزبانی از نشستی در واشنگتن برای حل و فصل بحران را مطرح کرد.
تماس دوم ترامپ با امیر قطر پس از تماس مشابه با ملک سلمان بن عبدالعزیز پادشاه سعودی صورت گرفت و در آن تأکید کرد کشورش امیدوار است ثبات و امنیت به منطقه بازگردد.این اظهارات بیش از هرچیز به‌معنی شکستن محاصره قطر حتی به‌شکلی جزئی است.
از مضمون گفتگوی تلفنی ترامپ و امیر قطر به‌طور کامل اطلاع نداریم اما پیش‌بینی می‌کنیم ترامپ در جریان این مکالمه دخالت آمریکا برای پایان بحران را در مقابل پول مطرح کرده باشد زیرا پول است که وی را به تکاپو می‌اندازد و به مسائل سیاسی نیز به‌عنوان یک تاجر نگاه می‌کند و علاوه بر این چه‌بسا از گزینه‌های قطر بیم داشته باشد.
3 تحول اساسی اخیر به نفع قطر
به هر حال سه تحول اصلی در صحنه سیاسی خلیج فارس رخ داد که می‌تواند قواعد بازی را تغییر داده و کفه ترازو را اندکی به‌سمت قطر بالا برد:
اول: موافقت پارلمان ترکیه با اعزام نیروهای زمینی و هوایی به پایگاه این کشور در قطر که در راستای اجرای پیمان دفاع مشترک بین دو کشور انجام می‌گیرد.
دوم: سفر محمد جواد ظریف وزیر خارجه ایران به آنکارا در شرایطی که بحث و گفت‌وگوها در مورد احتمال تشکیل محور ترکیه ــ ایران ــ عراق برای رویارویی با محور سعودی ــ اماراتی ــ بحرینی ــ مصری قوت گرفته است.
سوم: انتشار برخی اخبار مبنی بر رسیدن یگان‌هایی از ایران به دوحه تحت عنوان آموزش نیروهای قطری و تقویت حمایت از قصر امیر این کشور و این خبری است که شبکه العربیه سعودی اعلام کرد.
بحران قطر به چه‌سمتی در حرکت است ؟ این سه عامل می‌تواند بحران قطر را به دو سمت سوق دهد:
اول: موجب شود رهبران قطر درخواست‌های دهگانه عربستان و متحدانش را رد کند زیرا آن را نقض حاکمیت و تحمیل قیمومیت بر خود می‌دانند.
دوم: اشاره ترکیه و ایران به دخالت در بحران قطر موجب شد عربستان و امارات انعطاف نشان داده و سقف خواسته‌های خود را کاهش دهند به‌گونه‌ای که موفقیت میانجیگری کویت و عمان را در پی داشته باشد. در این میان باید در نظر داشت چنانچه زمان میانجیگری‌ها به درازا بکشد، بحران قطر روز به روز پیچیده‌تر می‌شود و در یک دایره بسته می‌چرخد که همان تکرار عدم‌پایبندی قطر به توافق سال 2014 است که هرچند درست است اما باید در نظر داشت که در سه سال گذشته تحولات زیادی رخ داده است.
احتمال توسعه دایره بحران
نکته قابل توجه اینکه ورود ترکیه و ایران به خط بحران می‌تواند آن را از بحران خلیجی به بحران منطقه‌ای و چه‌بسا جهانی تبدیل کند همان‌طور که در مورد بحران سوریه، لیبی و یمن رخ داد. تلاش برای منطقه‌ای کردن بحران و خارج کردن آن از هویت خلیجی می‌تواند موجب تعجیل راه حل نظامی در صورت ناکارآمد بودن راه حل سیاسی شود زیرا عربستان و امارات به شدت عمل در این خصوص مایل هستند و شاهد این وضع نیز اظهارات انور قرقاش وزیر مشاور امور خارجه امارات است مبنی بر اینکه تهدید کرد در صورت مخالفت قطر با شروط مطرح‌شده، تحریم‌های اقتصادی جدید علیه آن اعمال می‌شود.
تغییر سیاست‌ها یا تغییر نظام حاکم؟
این در حالی است که بحران‌های عربی در عراق، سوریه، لیبی و یمن ثابت کردند که تغییر سیاست‌ها بدون تغییر نظام‌ها بسیار دشوار است و تمام این بحران‌ها به دخالت نظامی منطقه‌ای و جهانی ختم شد در نتیجه باید گفت بی‌تردید قرقاش و رهبران کشورش به این موضوع واقف هستند.
قطر آماده تسلیم نیست
اکنون ما شاهد رقابت در زمینه میانجیگری در بحران عربستان و متحدانش با قطر هستیم و شتاب متحدان قطر در ایران و ترکیه برای نجات آن و عدم مخالفت رهبری دوحه با ورود نیروهای ترکیه به خاک این کشور به این معنی است که دوحه آماده تسلیم شدن و قبول قیمومیت نیست.
ش.د9602323