(روزنامه جوان - 1396/08/13 - شماره 5229 - صفحه 6)
مسعود بارزاني پس از 12سال تكيه زدن بر مسند رياست اقليم كردستان، زماني كه تصور مي‌كرد زمان براي تحقق رؤياي جدايي كردها فراهم شده، با اشتباه محاسباتي كه در همه‌پرسي جدايي از عراق مرتكب شد، علاوه بر اينكه رؤياهاي ديرينه‌اش بر باد رفت، با بزرگ‌ترين قمار سياسي، رياست خود را نيز از دست داد.
زماني كه مسعود بارزاني، رئيس اقليم كردستان در رؤياي برگزاري همه‌پرسي جدايي كردستان از عراق بود و به رغم هشدارهاي جهاني همچنان بر اين مسئله اصرار داشت، شايد تصور نمي‌كرد كه در مدت كمتر از يك ماه همه چيز به ضررش تمام شود. بارزاني كه در سوداي تحقق آرزوي پدرش براي تأسيس دولت كرد بود، وارد بازي خطرناكي شد كه نه تنها جدايي كردستان عملي نشد، بلكه داشته‌هاي قبلي خود را نيز از دست داد و شكست ديگري در كارنامه اين رهبر كرد ثبت شد.
بارزاني و نيروهاي پيشمرگه در دوران اشغالگري داعش با استفاده از فرصت به دست آمده برخي مناطق عراق را به تصرف خود درآوردند و به رغم هشدارهاي دولت مركزي از تحويل آنها به بغداد خودداري كردند تا با جدايي كردستان در دوران پساداعش و ضميمه كردن مناطق نفت‌خيز به اقليم، قلمرو كردستان را توسعه دهند، اما چند هفته پس از برگزاري رفراندوم جدايي، نيروهاي عراقي در عمليات ضربتي توانستند اين مناطق را كه براي كردها اهميت ويژه‌اي داشت، پس بگيرند. اين پايان كار نبود و شرايط بدتر از آن چيزي كه بارزاني فكر مي‌كرد، پيش رفت و علاوه بر فشارهاي منطقه‌اي و بين‌المللي، او در داخل اقليم نيز با چالش‌هاي زيادي روبه‌رو شد كه ادامه كار را سخت‌تر كرد. اينكه چرا كردها به رغم پيروزي نسبي در همه‌پرسي نتوانستند به رؤياي صد ساله خود دست پيدا كنند را بايد در عوامل زير جست‌وجو كرد:
مخالفت ظاهری قدرت‌هاي بزرگ
زماني كه بارزاني روي همه‌پرسي جدايي از عراق پافشاري مي‌كرد برخي گمانه زني‌ها حاكي از اين بود كه كردها به حمايت بين‌المللي به ويژه امريكا پس از جدايي از عراق دلگرم هستند و شايد با اكثريت قاطع رأي كردها، جامعه بين‌المللي مجبور خواهد شد اين مسئله را بپذيرد و روي اين تصور اشتباه بود كه بارزاني وارد يك بازي شد كه از همان ابتدا محكوم به شكست بود. هر چند سناريوي تجزيه عراق و جدايي كردستان اولين بار توسط جو بايدن، سناتور وقت امريكا در سال 2007 مطرح شد،اما در زمان برگزاري همه‌پرسي كردها، مقامات امريكايي حداقل در ظاهر مخالف چنين سياستي بودند. هر چند برخي تصور مي‌كردند با حمايت رژيم صهيونيستي و برخي سناتورهاي برجسته امريكا از مواضع كردها، احتمالاً واشنگتن به كردها چراغ سبز نشان داده است،اما مقامات امريكايي در محاسبات خود و در راستاي منافع منطقه‌اي در دوران پسا داعش و افزايش نفوذشان در عراق ناچار طرف بغداد را گرفتند. اين حدس و گمان وجود دارد كه امريكايي‌ها براي مقابله با نفوذ ايران سعي دارند به بغداد نزديك شوند و در اين ميان از حمايت كردها براي دست يافتن به معامله‌اي بزرگ دست كشيدند.
مخالفت امريكا و اروپا و حتي روسيه با جدايي كردستان، ادامه راه را براي كردها دشوار كرد و بارزاني به بن بستي دچار شد كه همه چراغ‌هاي پيش‌روي خود را خاموش مي‌ديد. ناگفته پيداست كه در نظم كنوني بين‌المللي تأسيس يك دولت جديد به شناسايي نياز دارد و بايد از سوي قدرت‌هاي جهاني به رسميت شناخته شود تا بتواند به عنوان هويت مستقل اعلام موجوديت كند،اما در مورد كردستان اينگونه نشد. حتي رژيم صهيونيستي كه پيش از برگزاري همه‌پرسي حامي اصلي جدايي كردستان بود، پس از مخالفت‌هاي جهاني سكوت اختيار كرد و از موضع‌گيري رسمي در حمايت از كردستان، خودداري كرد، بنابراين يكي از نقاط ضعف اين طرح آن بود كه نتوانست نظر مساعد هيچ يك از قدرت‌هاي جهاني را جلب كند و پروژه كردستان بزرگ منتفي شد يا به قول حيدرالعبادي، نخست‌وزير عراق به تاريخ پيوست.
مخالفت قدرت‌هاي منطقه
مهم‌ترين اقدامي كه سبب شكست پروژه كردستان شد مخالفت همه جانبه تركيه و ايران بود كه با جديت در مقابل سناريوي تجزيه‌طلبانه كردها صف آرايي كردند و چه بسا در صورت ادامه اصرار اقليم، به مداخله نظامي نيز كشيده مي‌شد. بستن مرزهاي تركيه و ايران به روي اقليم و تسلط بر شاهرگ منابع نفتي اين منطقه، چنان سريع انجام شد كه بارزاني در تصميم‌گيري درست درمانده شد. او زماني كه واكنش جدي كشورهاي منطقه را مشاهده كرد، به ناچار با مذاكرات سياسي و تعليق همه‌پرسي موافقت كرد. تركيه كه پيش از اين به خاطر معاملات نفتي روابط نزديكي با كردستان داشت و با توجه به اينكه شاهرگ اقتصادي اقليم را به دليل عبور خطوط لوله نفت در اختيار داشت، نگران سرايت جدايي‌طلبي در مرزهاي جنوبي خود موضع خصمانه‌اي عليه كردها گرفت تا آنها را از اين اقدام منصرف كند.
اطمينان به پيروزي مقابل عراق
يكي از دلايلي كه به شكست پروژه كردستان منجر شد، محاسبات اشتباه بارزاني از واكنش دولت مركزي عراق بود. بارزاني كه نسبت به قدرت نيروهاي تحت حمايتش اطمينان زيادي داشت، تصور مي‌كرد كه بغداد در مقابله با كردها دست به عصا عمل خواهد كرد و از ترس شكست در مقابل پيشمرگه‌‌ها وارد نبرد با كردها نخواهد شد، اما تحولات ميداني آنگونه كه بارزاني فكر مي‌كرد، نبود و نيروهاي عراقي در عملياتي گسترده كه حاصل بيش از دو سال تجربه رويارويي با داعش بود، با كمترين تلفات توانستند مناطق تحت كنترل كردها را باز پس بگيرند. از دست دادن مناطق نفت‌خيز كركوك كه مي‌توانست كردستان را در صورت جدايي از عراق از لحاظ اقتصادي تأمين كند، اكنون در دست دولت مركزي بود و همين مسئله بود كه پس از آزادي كركوك، بارزاني تعليق همه‌پرسي براي ازسرگيري مذاكرات با بغداد را اعلام كرد. از طرفي، بارزاني احتمال مي‌داد در صورت حمله عراقي‌ها به كركوك، احتمالاً امريكايي‌ها مخالفت كنند،اما واشنگتن در بحران كركوك، موضع بي‌طرفانه گرفت و كردها را در مقابل بغداد تنها گذاشت.
اختلاف‌نظرهاي داخلي
هرچند بارزاني از ماه‌ها پيش مخالفت‌هاي منطقه‌اي و بين‌المللي را به جان خريده بود و از اين مسئله آگاه بود، اما چيزي كه وي انتظار آن را نداشت اختلاف نظر در درون احزاب كردستان بود كه در بحبوحه همه‌پرسي تشديد شد. او كه به قول خودش براي خدمت به همه كردها تلاش مي‌كرد، احتمال نمي‌داد نخبگان و رهبران كرد مقابلش صف آرايي كنند و زماني كه به حمايت آنها نياز داشت، به او ضربه بزنند. ظاهراً بارزاني موضع كردها را به خوبي نسنجيده بود و همين تصور اشتباه، هزينه‌هاي زيادي را براي او به همراه داشت و اولين مهره‌هايي كه بارزاني روي صفحه شطرنج سياسي حركت مي‌داد، از همان ابتدا به شكست منجر بود.
ارزيابي
در مجموع، مي‌توان گفت كه بارزاني بدون توجه به فشارهاي ديپلماتيك براي تعويق همه‌پرسي جدايي كردستان و اشتباه محاسباتي درباره اوضاع داخلي و بين‌المللي، بزرگ‌ترين قمار سياسي خود را انجام داد كه علاوه بر عقب‌نشيني از جدايي‌طلبي، بسياري از مناطق تحت كنترل اقليم را به نيروهاي عراقي واگذار كرد. محاصره شدن از سوي كشورهاي همسايه و قطع صادرات نفتي به خارج عملاً كردها را در شرايط بدي قرار داد و الان موقعيت اربيل در مذاكرات سياسي با بغداد نسبت به گذشته تضعيف شده است كه حتي امكان دارد در گفت‌وگوهاي آينده از برخي امتيازات سياسي خود نيز عقب‌نشيني كند. از سويي، كردها بدون وحدت، انسجام و حل اختلافات خانوادگي نمي‌توانند رؤياي كشور كردستان را عملي كنند، بنابراين به نظر مي‌رسد محاسبات اشتباه بارزاني، رؤياي تأسيس دولت كردستان را نقش بر آب كردند و اكنون با افول رؤياي كردها، راه سختي پيش‌روي آنها گشوده شده است كه به گفته بارزاني فقط كوه‌ها ياور كردستان هستند.
ش.د9603616