(روزنامه جوان - 1396/07/22 - شماره 5211 - صفحه 6)
ملك سلمان كه در سفر به روسيه به دنبال ايجاد شكاف در محور تهران- مسكو بود، نتوانست روس‌ها را به كنار زدن ايران در تحولات سوريه مجاب كند و تنها رهاورد اين سفر امضاي چند تفاهمنامه اقتصادي و نظامي بود.
به موازات شكست‌هاي پي در پي تروريست‌ها در سوريه و برگشت ورق تحولات به نفع محور مقاومت، رژيم آل‌سعود براي بازگرداندن حيثيت از دست رفته خود دست به دامن روس‌ها شده است. عربستان سعودي كه نتوانسته از طريق گروه‌هاي تروريستي، دولت سوريه را سرنگون كند، به فكر چاره است تا شايد در آينده اين كشور سهمي از قدرت را براي گروه‌هاي طرفدار خود كسب كند. سلمان بن عبدالعزيز، پادشاه سعودي هفته گذشته در رأس هيئتي بلندپايه به روسيه سفر كرد و درباره تحولات دوجانبه و چند دور با مقامات روسي ديدار و گفت‌وگو كرد. سعودي‌ها هرچند در دوره دونالد ترامپ، رئيس‌جمهوري امريكا سياست همگرايي بيشتر با واشنگتن را در پيش گرفته‌اند، اما موضع نرم روسيه در قبال بحران قطر و همچنين موضع مسكو در بحران يمن، رياض را بر آن داشته تا با حركت به سمت برداشت‌هاي خاورميانه‌اي مسكو، توازن در منطقه را برقرار و ترس خود از مواضع نامنظم واشنگتن را برطرف كند.
سعودي‌ها با نگاه به تحولات اخير در خاورميانه، بر اين مسئله واقف هستند كه روسيه در خاورميانه دست برتر را دارد و در صورت پيروزي نهايي بر تروريسم در سوريه، مي‌تواند امريكا را از مدار تحولات خارج كرده و هژمون جديد منطقه لقب بگيرد. در حال حاضر كه امريكا به‌واسطه درگيري در مسائل مختلف، حضور نامنظمي در تحولات منطقه دارد، سعودي‌ها به ضرورت رابطه با روسيه پي برده‌اند و سياست نزديكي با اين كشور را در دستور كار قرار داده‌اند. حاكميت سعودي همواره تابعي از بلوك غرب و سياستهاي امريكا بوده و شخصيت مستقلي در سياست خارجي نداشته و اين نكته كه ملك سلمان در تاريخ 85 ساله آل‌سعود، اولين شاه عربستان است كه به روسيه سفر كرده است، سطح واقعي مناسبات دو كشور را به درستي نشان مي‌دهد.
نرمش در بحران سوريه
بدون شك، سفر اصلي سلمان به مسكو در اين برهه زماني به بحران سوريه و نقشي كه دو كشور در آن ايفا مي‌كنند، مربوط مي‌شود. بنابراين يكي از معاني اين سفر مي‌تواند به رسميت شناختن عملي نقش و نفوذ روسيه در منطقه باشد. همچنان كه رياض ديگر بر كناره‌گيري بشار اسد، رئيس‌جمهور سوريه از قدرت اصرار ندارد تا جايي كه به گروه‌هاي معرض تحت امر خود نيز توصيه كرده به حضور اسد در قدرت تمكين كنند، حتي رياض از اتخاذ مواضع تند در برابر عمليات نظامي روسيه در سوريه عليه تكفيري‌ها پرهيز مي‌كند. عربستان با عقب‌نشيني از مواضع پيشين خود در مقابل دمشق، قصد دارد در پرونده تحولات سوريه مانند تركيه منافع و اهداف خود را در تعامل با روسيه پيگيري كند.
موقعيت عربستان و گروه‌هاي تروريستي مورد حمايت رياض در سوريه تضعيف شده است و به گفته ناظران، يكي از اهداف ملك سلمان در سفر به مسكو تلاش براي ماندن حاميان خود در سوريه است. عربستان كه بزرگ‌ترين حامي گروه‌هاي تروريستي است و براي سرنگوني دولت سوريه ميلياردها دلار هزينه كرده، نمي‌خواهد پس از شش سال بدون هيچ دستاوردي از ميدان سوريه خارج شده و اين كشور را دودستي تقديم مسكو و تهران كند و به همين خاطر تلاش دارد از سهيم شدن گروه‌هاي تحت امر خود در آينده سوريه اطمينان حاصل كرده و بتواند نفوذ نسبي در اين كشور را حفظ كند.
توافق براي جبران كسري بودجه
يكي از اهداف سفر سلمان به روسيه، توافق بر سر قيمت نفت بود و دو طرف اعلام كردند به تلاش براي تثبيت بهاي نفت خام در سطح جهاني ادامه خواهند داد. عربستان و روسيه بزرگ‌ترين صادركنندگان نفت خام جهان هستند و نزديك به نيمي از نفت خام جهان را توليد مي‌كنند و همين مسئله گاهي منجر به رقابت دو طرف براي كسب جايگاه برتر توليد نفت جهاني مي‌شود. عربستان از سال 2014، به دليل كاهش قيمت جهاني نفت دچار كسري بودجه شده و همزمان ادامه جنگ يمن و درگير شدن در سوريه مشكلات زيادي براي اقتصاد آشفته اين كشور به وجود آورده است، به همين منظور، سعودي‌ها تلاش دارند با توافق روسيه بر سر تثبيت قيمت نفت بتوانند از افزايش كسري بودجه خود جلوگيري كنند چراكه اصلاحات نيم‌بند محمد بن سلمان، وليعهد سعودي براي پيشبرد سند چشم‌انداز 2030 سرمايه‌هاي كلاني را مي‌طلبد كه بخش عمده آن از درآمدهاي نفتي تأمين خواهد شد.
شكست در پروژه ايران‌هراسي
همچنان‌كه پيش‌بيني مي‌شد پادشاه سعودي در اين سفر بار ديگر نگراني خود از افزايش نفوذ ايران در منطقه را مطرح كرد. عربستان كه سياست تنش با ايران را در پيش گرفته، به خوبي مي‌داند براي تضعيف رقيب خود بايد از سوريه شروع كند و گفته مي‌شود پادشاه عربستان در ديدار با ولاديمير پوتين، رئيس‌جمهوري روسيه خواستار آن شده كه ايران در مسائل سوريه دخالت نكند. با وجود موفقيت‌هاي ارتش سوريه با حمايت‌هاي روسيه و ايران، در واقع تهران موضع پيروز در تحولات را خاورميانه دارد و اين مسئله به كابوسي براي مقامات سعودي تبديل شده است. يكي از عواملي كه كشورهاي عربي و رژيم صهيونيستي به شدت از آن نگران هستند، نفوذ ايران در منطقه بعد از پيروزي‌هاي مقاومت در عراق و سوريه است و جبهه عربي- عبري با حمايت امريكا تلاش مي‌كند با تشكيل ائتلاف منطقه‌اي حلقه امنيتي عليه محور مقاومت را تنگ‌تر كند. عربستان از روابط نزديك بين تهران- مسكو به ويژه همكاري‌هاي نظامي بين دو كشور بسيار نگران است.
ملك سلمان در ديدار با پوتين بار ديگر ايران را به بي‌ثبات‌سازي و مداخله در امور كشورهاي منطقه متهم كرد و مدعي شد ايران دست از اين اقدامات بردارد. تل‌آويو و رياض در ابتداي بحران سوريه تصور مي‌كردند با حضور ايران در تحولات سوريه توان راهبردي و نظامي ايران تضعيف خواهد شد اما روند تحولات آنگونه كه سعودي‌ها و صهيونيست‌ها انتظار داشتند، پيش نرفت و اتحاد استراتژيك روسيه و ايران در مقابل مثلث عربي- عبري- غربي به تقويت محور مقاومت منجر شد، چيزي كه حاميان تروريسم در ماه‌هاي اخير به آن اعتراف كرده‌اند. در تحليل مواضع عربستان و رژيم صهيونيستي، تنها روسيه مي‌تواند تحولات منطقه را به نفع اين دو رژيم تغيير دهد. بنابراين، عربستان با توسعه مناسبات با مسكو در پي جلوگيري از نفوذ منطقه‌اي ايران است؛ اگرچه ملك سلمان در مسكو بار ديگر ادعاهاي ضد‌ايراني خود را تكرار كرد، اما به نظر مي‌رسد پادشاه عربستان از پاسخي كه ولاديمير پوتين در آگوست گذشته به بنيامين نتانياهو، نخست‌وزير رژيم صهيونيستي داد، آگاهي داشت و چندان مواضع ضد‌ايراني خود را پررنگ نكرد.
در واقع، سفر ايران‌هراسانه ملك سلمان به روسيه كه دو ماه پس از سفر نتانياهو به روسيه انجام شد، سرنوشت مشابهي داشت و پادشاه سعودي نتوانست در نگاه مسكو به تهران در مديريت تحولات منطقه‌اي تغييري ايجاد كند، زيرا همچنان‌كه عربستان سعودي اتحاد نزديك خود با امريكا را قرباني برقراري روابط با مسكو نخواهد كرد، روسيه نيز در اين ميان قصد ندارد در روابط خود با ايران ريسك كند. پايگاه هافينگتون پست عربي در تحليلي درباره سفر سلمان به روسيه نوشته است: «از لحاظ جغرافياي سياسي شايد رياض معتقد است كه داشتن روابطي محكم‌تر با مسكو مي‌تواند به دور كردن روسيه از ايران كمك كند و به دنبال آن جلوي نفوذ روزافزون ايران در منطقه گرفته شود، اما چنين اتفاقي امكان‌پذير نيست.»
موازنه تسليحاتي
عربستان كه در يك دهه گذشته با صرف ميلياردها دلار به يكي از خريداران بزرگ سلاح در جهان تبديل شده، در كنار قراردادهاي نظامي با كشورهاي غربي، به خريد تسليحات روسي نيز چشم دوخته است. مقامات رياض به لطف دلارهاي نفتي به چيزي جز افزايش قدرت نظامي در منطقه فكر نمي‌كنند و در پي تنوع‌سازي در تسليحات خود هستند. به همين منظور، موضوع ديگري كه در جريان سفر ملك سلمان سر و صداي زيادي كرد، توافقنامه فروش سامانه موشكي اس- 400 به سعودي‌ها بود. بدين صورت عربستان بعد از چين و تركيه سومين كشوري خواهد بود كه قرارداد اس- 400 را امضا كرده است. به باور ناظران، سعودي‌ها از طريق قراردادهاي يادشده تلاش دارند تا از رقباي بزرگ خود در منطقه يعني ايران و تركيه در زمينه دفاع موشكي عقب نمانده و همزمان نوعي تعادل را در مناسبات نظامي و خريد تسليحات از روسيه و امريكا به وجود آورند.
در حال حاضر، با توجه به جنايات عربستان در يمن، جامعه جهاني نگاه مثبتي نسبت به رياض ندارد و افكار عمومي برخي كشورها مثل انگليس خواستار پايان دادن به فروش تسليحات به عربستان هستند. از اين رو، عربستان به فكر بازارهاي خريد ديگري است تا در صورت توقف فروش تسليحات غربي، جايگزيني براي توسعه انبارهاي تسليحاتي خود داشته باشد. هر چند حجم و ارزش مبادلات و روابط سعودي با امريكا در مقايسه با روسيه بسيار اندك است، اما رقابت‌هاي منطقه‌اي عربستان، جلب نظر و همكاري مقامات روسيه و به‌صرفه بودن برخي اقلام تسليحاتي روس، سبب اهميت روابط مسكو- رياض در زمينه خريد جنگ‌افزار شده است.
ارزيابي
باتوجه به دستاوردهاي روسيه و مقاومت در تحولات ميداني سوريه، مقامات رياض در اين سفر تلاش كردند با قراردادهاي اقتصادي و نظامي از سردي روابط دو كشور كاسته و دور جديد مناسبات با روسيه را براي جلب‌نظر مقامات كرملين آغاز كنند. از طرفي، عربستان با تعديل مواضع خود در موضوعات منطقه‌اي، به دنبال احياي نقش منطقه‌اي خود و جلوگيري از تبديل شدن ايران به قدرت برتر در منطقه است، اما به‌رغم همه تلاش‌هاي سعودي‌ها براي مقابله با نفوذ ايران، قدرت مقاومت روز به روز در حال افزايش است و عرصه ميداني سوريه گواه زنده‌‌اي بر اين پيروزي‌هاست.
ش.د9603142