(روزنامه آفتاب يزد – 1396/10/20 – شماره 5086 – صفحه 11)
برای تعطیلات به ایالت فلوریدا در آمریکا رفته بود، اما این تعطیلات، یک سال و نیم از زندگی او - رضا ضراب - را تلخ کرده است. حکم دادگاه منهتن در نیویورک برای بازداشت این تاجر ایرانی الاصل ترکیه ای کفایت می‌کرد. در اسفند 94 بازداشت شد. در تمام این مدت چندین جلسه دادگاه برگزار شده اما پرونده به یکی از پیچیده ترین محاکمه‌های قضایی تبدیل شده و همچنان سوال‌های بسیاری بدون جواب مانده است. رضا ضراب شریک بابک زنجانی بود. زنجانی برای ایران نفت می‌فروخت اما سرانجام از طلای سیاه کشور برای خودش سکه ضرب کرد و با بیش از 3.5 میلیارد دلار اختلاس به کار خود پایان داد. زنجانی در ایران بازداشت و محاکمه شد. او در ماه‌های اخیر به حکم اعدامش دور و نزدیک شده است.
امیرعباس سلطانی، نماینده مجلس نهم در اردیبهشت 95 دو ماه بعد از بازداشت ضراب گفته بود: «تفاوتی بین ضراب و زنجانی نیست. ضمن اینکه ضراب یک فرد مهم است و یکی از مهره‌های کلیدی پرونده فساد (زنجانی) محسوب می‌شود.» وضعیت رضا ضراب در آمریکا اما پیچیده‌تر است. سه کشور ایالات متحده، ترکیه و ایران پای‌شان در این پرونده در میان است. دادگاه نیویورک می‌گوید: «ترکیه در دور زدن تحریم‌ها به ایران کمک کرده و تحریم‌های جامعه بین‌الملل را نقض کرده است.» تحریم بانک مرکزی ایران راه دسترسی به اندک فروش نفت را مسدود کرده بود. ضراب که تاجر طلا بود برای دور زدن تحریم‌ها از مسیر فلزات گرانبها فعالیت می‌کرده است.
خبرآنلاین در اوایل آذرماه درباره یکی از جلسات دادگاه ضراب در آمریکا می‌نویسد: «خبرنگاران حاضر در جلسه دادگاه رضا ضراب، در شبکه‌های اجتماعی نوشته‌اند که او مدعی ملاقات با رئیس سابق بانک مرکزی ایران و نیز ارتباط با محمود احمدی‌نژاد در زمان ریاست جمهوری‌اش شده است.» اما محمود بهمنی رئیس بانک مرکزی دولت احمدی نژاد در واکنش به این خبر، به ایسنا گفت: «اصلا چنین جلسه‌ای برگزار نشده است؛ به فرض برگزاری هم، کار من برگزاری جلسه است.» او همچنین افزوده: «در زمان ریاست هفت ساله بنده در بانک مرکزی توانستم بدترین تحریم‌ها را مدیریت کنم چون مدیریت بحران و تحریم کار من است.» هرچند تحریم‌ها به گونه‌ای مدیریت شد که از درون آن، یکی بعد از دیگری اختلاس بیرون زد و تورم 40 درصدی آن هم برای مردم ماند.
ردپای بابک زنجانی
ضراب در سال ۲۰۱۳ به اتهام فساد اقتصادی در کشور ترکیه و پرداخت رشوه به مقامات بلندپایه کابینه اردوغان به مدت دو ماه بازداشت و نهایتاً به واسطه حمایت‌های سیاسی اردوغان در دادگاه تبرئه شد. وب سایت دیپلماسی ایرانی در اینباره می‌نویسد: «با اوج گرفتن تنش سیاسی در آستانه انتخابات ریاست جمهوری ترکیه میان جناح وابسته به فتح الله گولن و رجب طیب اردوغان و افشای پی درپی فسادهای مقامات و آقازاده‌های دولتی، پای سورینت ایران (بخوانید شرکت بابک زنجانی) هم به این پرونده باز شد. هاکان آتیلا، از مدیران بانک‌هالک ترکیه یکی دیگر از بازداشتی‌های این پرونده است که برخلاف ضراب اتهاماتش را رد کرده است؛ هرچند او در نهایت از سوی دادگاه محکوم شد. اما ضراب گفته، همکاری با دادستانی را تنها راه رهایی از زندان یافته است.
او به دلیل همکاری با دادگاه، دیگر به عنوان متهم به دادگاه احضار نشده و این بار به عنوان شاهد در دادگاه حضور پیدا کرده است. در آمریکا، گاهی متهمان پیش از شروع دادرسی می‌توانند با دادستان به توافق برسند که در صورت همکاری و ارائه اطلاعات درباره کسان دیگری که زیر نظر هستند، از مجازات‌شان کاسته شود. او در اولین جلسه دادگاه، در کیفرخواستی از سوی دیوید دنتون، متهم به استفاده از شرکت‌های ظاهری، مدارک قلابی، دروغ گفتن به مقام‌های آمریکایی و پرداخت رشوه به بالاترین مقام‌های دولت ترکیه برای پیشبرد کار خود شده بود. دولت ترکیه متهم شده که در این پرونده با گرفتن رشوه، مسیر دور زدن تحریم‌ها را هموار کرده است.
شکاف ضراب میان ترکیه و آمریکا
پرونده ضراب روابط ترکیه و آمریکا را دچار چالش کرده است. آنکارا نه تنها به عنوان یک متحد استراتژیک برای ایالات متحده در خاورمیانه مطرح بوده بلکه واشنگتن همواره تلاش کرده مدل حکومت سکولار ترکیه را به عنوان یک الگو برای سایر کشورهای منطقه معرفی کند. اما در چند سال اخیر رابطه این دو کشور با روزهای خوب فاصله گرفته است. از اواخر دوران اوباما چنین شکافی قابل مشاهده بود. اردوغان چشم انتظار ترامپ بود و از حضور او در کاخ سفید استقبال کرد.
رئیس جمهور ترکیه حضور ترامپ را به عنوان فرصتی برای تقویت روابط دو طرف نامید اما به نظر می‌رسد اختلافات همچنان پابرجاست. از سوی دیگر ترکیه در روابط سیاسی با ایران مسیری پر فراز و نشیب را برگزیده، روزی اردوغان به نشست شورای همکاری خلیج فارس می‌رود و بیانیه‌هایی تند علیه ایران صادر می‌کند و یک روز دیگر در کنار ایران از همکاری برای حل مسئله سوریه می‌گوید. اما آنکارا روابط اقتصادی را در همه این موارد استثنا کرده. آنها در تلاش برای توسعه روابط اقتصادی با ایران هستند. در دوره تحریم ایران، ترکیه به عنوان یک مسیر برای دور زدن تحریم‌ها قلمداد می‌شد و از همین طریق درآمدهای قابل توجهی را به جیب زد.
خشم اردوغان
رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه دیروز سه‌شنبه تاکید کرد، پرونده قضایی در جریان در دادگاه آمریکا درباره تحریم‌های ایران یک تلاش برای کودتای سیاسی است. بنا بر گزارش «دیلی صباح»، رئیس‌جمهور ترکیه این اقدام را تلاشی با هدف انزوای اقتصادی ترکیه از طریق سیا، اف‌بی‌آی و سازمان فتو در ترکیه خواند. اردوغان در سخنرانی خود در جمع گروه پارلمانی حزب حاکم توسعه و عدالت ترکیه، یک بار دیگر پرونده قضایی آمریکا علیه «هاکان آتیلا» مدیرعامل سابق‌هالک بانک ترکیه به اتهام دور زدن تحریم‌های ایران را محکوم کرد.
او با اشاره به تامین تسلیحات آمریکایی برای یگان‌های مدافع خلق کردها گفت: «اگر دوستانی که ما به عنوان شریک می‌شناسیم تمام این حمایت‌های تسلیحاتی را به گروه‌های تروریستی ارائه دهند، ما چه صحبتی می‌توانیم با آنها داشته باشیم» در ابتدای این هفته نیز اردوغان باتوجه به محکومیت معاون پیشین‌هالک بانک ترکیه گفت: «در پی صدور حکم محکومیت معاون پیشین‌هالک بانک (بانک دولتی ترکیه) در آمریکا، ترکیه روابط خود را با واشنگتن قطع می‌کند. رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه با رد ادعاهای سیستم قضایی آمریکا تهدید کرد که قراردادهای دوجانبه ترکیه را با این کشور لغو کند. دادگاه آمریکا، معاون پیشین‌هالک بانک ترکیه را محکوم کرد.
اردوغان در اولین اظهارنظر خود درباره این حکم، این پرونده را به عنوان توطئه آمریکا برای زیرسوال بردن دولت و اقتصاد ترکیه مورد انتقاد قرار داد. وی گفت: اگر این حکم نشان دهنده درک عدالت از سوی آمریکاست پس جهان محکوم به نابودی است. با این شیوه قراردادهای دوجانبه ما اعتبار خود را از دست می‌دهد.» فردای روزی که رضا ضراب اتهاماتی علیه اردوغان را مطرح کرد رسانه‌های ترکیه خبر دادند که مقام‌های قضایی استانبول دستور توقیف دارایی‌های رضا ضراب، را داده‌اند. آقای اردوغان ۳۰ نوامبر در جلسه‌ای با مقام‌های حزب حاکم عدالت و توسعه گفته بود: «ما خلاف تحریم‌ها عمل نکردیم. حکم دادگاه هرچه که باشد، ما کار درست را کردیم.»
ضراب نماینده بابک زنجانی
اما ادامه دامنه دار این پرونده چه تاثیری بر مثلث روابط ترکیه، آمریکا و ایران خواهد داشت؟ آیا رضا ضراب می‌تواند ترکیه را از آمریکا کاملا دور کند و به ایران نزدیک کند؟ یک کارشناس مسائل بین الملل در گفتگو با «آفتاب یزد» درباره رابطه رضا ضراب با اردوغان و آینده معادلات سه کشور گفت: «رضا ضراب را باید نماینده بابک زنجانی در ترکیه قلمداد کرد، او نقش مهمی در فروش نفت ایران و ارسال درآمدهای نفتی به کشور داشت و این چیزی بود که در دوره احمدی نژاد رخ می‌داد و پنهانی هم نبود.» علی بیگدلی افزود: «مشخص است که در این رویه پول‌هایی که رد و بدل می‌شود حساب و کتاب درستی ندارد.» این استاد دانشگاه تصریح کرد: «ضراب برای پیشبرد اهداف خود به دنبال یک ستون قوی بود و به همین دلیل از طریق واسطه‌هایی به پسر اردوغان رسید و به کمک خانواده اردوغان به سیستم بانکی ترکیه نفوذ کرد تا اهدافش را پیش برد.»
او ادامه داد: «نکته جالب این است که هیچ اسمی از بابک زنجانی در پرونده ضراب در آمریکا نیامده درحالی که این دو روابط تنگاتنگی داشتند و به نظر می‌رسد در این مورد هنوز مسائلی فاش نشده است.» بیگدلی درباره معادلات در روابط تهران، واشنگتن و آنکارا گفت: «ترکیه در سال‌های اخیر در سیاست خارجی خود نسبت به غرب شکست خورد، آنها به دنبال عضویت در اتحادیه اروپا بودند اما این آرزو برای اردوغان ناممکن شده است.» بیگدلی خاطرنشان کرد: «ترکیه در ماه‌های اخیر سیاست نگاه به شرق را جایگزین کرده و در تلاش است با مانور روی موضوعاتی نظیر اختلافات اسرائیل و فلسطینیان، برای انتخابات بعدی رای جذب کند.» او در پایان گفت: «روابط ایران و ترکیه برای طرف مقابل به صورت تاکتیکی تغییر می‌کند و ممکن است در مواردی دو طرف نزدیک شوند اما آنکارا منافع متضادی با ایران در منطقه دارد و نمی‌تواند متحد استراتژیک ایران محسوب شود.»
http://aftabeyazd.ir/?newsid=95423
ش.د9604491