(روزنامه اطلاعات – 1396/05/04 – شماره 26776 – صفحه 12)
چالش‌هاي داخلي و خارجي پيش‌روي محمد بن سلمان
پايگاه خبري المانيتور آمريکا در خصوص اقدام اخير پادشاه عربستان سعودي در تغيير وليعهد اين کشور نوشت: وليعهد جديد عربستان بايد خود را براي دست و پنجه نرم کردن با تنش‌هاي داخلي و خارجي پيش روي عربستان آماده کند.
به گزارش ايرنا، اين پايگاه خبري ادامه داد: محمد بن سلمان در مقام وزير دفاع عربستان پروژه جنگ در يمن را کليد زد. جنگي که دو و نيم سال از آغاز آن مي گذرد و آن طور که از شواهد پيداست عربستان در آن به بن بست رسيده است. نيروهاي ارتش اين کشور توان مقابله با شورشيان يمن که تجهيزات نظامي کمتري در اختيار دارند، را نداشته و حوثي‌ها و متحد آنها علي عبدالله صالح رئيس جمهوري سابق يمن، همچنان کنترل پايتخت اين کشور و بيشتر مناطق شمالي آن را در اختيار دارند، بسياري از روستاهاي مرزي عربستان را تخريب کرده و به شهرهاي آن موشک پرتاب مي کنند. اين جنگ شهروندان يمني را نيز با مشکلاتي از جمله قحطي گسترده و بيماري وبا روبه رو کرده است. بر اساس گزارش سازمان ملل متحد بر اثر اين جنگ هر 10 دقيقه يکي از کودکان يمني جان خود را از دست مي دهند،
اين نهاد بين المللي از آن با عنوان فاجعه بارترين مصيبت انساني از سال1945 تاکنون نام برده است، با اين وجود، عربستان ميلياردها دلار براي تداوم چنين جنگي در فقيرترين کشور در دنياي عرب، هزينه مي کند. عربستان حمايت متحدان خود را در اين جنگ از دست داده است. پاکستان از فرستادن نيرو به يمن براي مقابله با حوثي‌ها سرباز زده و عمان نيز سياست بي طرفي را در اين باره اتخاذ کرده است. در اين ميان تنها مصر با شعاع محدودي از همکاري‌ها به سعوديها کمک مي کند.در ادامه اين مطلب تصريح شده است؛ علاوه بر اين، ديپلماسي‌هاي سعودي در خصوص اعمال تحريم‌ها بر قطر ومنزوي کردن اين کشور در منطقه، که پس از برگزاري نشست سران رياض از جانب اين کشور مطرح شد، شوراي همکاري‌هاي خليج فارس را با بحران‌هايي روبه رو کرده است.
متحدان سنتي عربستان از سياستهاي اين کشور درباره تحريم قطر، حمايت نکردند. ترکيه از قطر جانبداري کرده و در اين ميان پاکستان و عمان سياست بي طرفي را در پيش گرفته اند.اين تارنماي خبري در ادامه مطلب خود آورده است؛ با اين وجود، وليعهد جديد عربستان تحصيل کرده و بلندپرواز بوده و از حمايت جوانان عربستاني برخوردار است. وي سياست اصلاح اقتصادي را در سر دارد و در نظر دارد تا از ميزان وابستگي اقتصاد عربستان به درآمدهاي نفتي بکاهد. محمد بن سلمان مؤلف «چشم انداز 2030 عربستان» است که طرح احداث يک شرکت نفت ملي با عنوان آرام کو(Aram co.) را در افق خود دارد تا بدين طريق با جذب سرمايه‌هاي داخلي، اقتصاد اين کشور را بهبود بخشد. محمد بن سلمان برنامه‌هاي سازنده اي را نيز براي بخش فرهنگي عربستان در سر دارد. وي وعده داده است که مجوز برگزاري کنسرت وديگر برنامه‌هاي سرگرم کننده و تفريحي در اين کشور اسلامي را صادر خواهد کرد؛ وعده اي که با واکنش‌ها و انتقادات تندي از جانب ارگان‌هاي ديني بانفوذ اين کشور مواجه شد.
اين تارنماي خبري نوشت:از آنجايي که عربستان سعودي يک حکومت ديني مطلق است و پادشاه قدرت و تسلط تام را در اين کشور در اختيار دارد، در نتيجه تغيير وليعهد اگرچه با اعتراضات و نارضايتي درميان خاندان سلطنتي و درباريان همراه است اما هيچ کدام از اين اعتراضات چالش جدي براي پادشاه نخواهند بود. آن چه که نگراني‌ها را در اين باره افزايش داده است اتخاذ اين تصميم در زماني است که قيمت نفت سقوط کرده و تنش‌ها در خاورميانه بالا گرفته اند.اين پادشاه جوان دير يا زود سکان قلمرويي را به دست خواهد گرفت که هم در سطح داخلي و هم بين المللي با مشکلات زيادي روبه رو خواهد بود. به گزارش تارنماي المانيتور، پادشاه عربستان تاکنون دو بار دست به تغيير وليعهد خود زده است اقدامي که در تاريخ اين کشور بي سابقه است.
دو سال پيش، وي برادر ناتني خود مقرن بن عبدالعزيز را بدون هيچ توضيحي از مقام وليعهدي خلع کرد و محمد بن نايف را جايگزين وي کرد و در اقدامي قابل پيش بيني اين بار پسر محبوب خود محمد بن سلمان را به عنوان وليعهد جديد معرفي کرده است. به گزارش دربارعربستان، اکثريت خاندان آل سعود که به عنوان اعضا «شوراي بيعت» شناخته مي شوند، موافقت خود با اين تصميم را اعلام کرده اند.محمد بن نايف وليعهد پيشين عربستان، در مقام 10 ساله خود به عنوان وزير کشور، به بهترين نحو عمل کرده است.
اما در مورد سلامت جسماني وي نگراني‌هايي وجود دارد. وي در سال 2009 از نقشه ترور القاعده جان سالم به در برد اما اين واقعه تاثيرات رواني مخربي را براي وي به همراه داشت تا جايي که در سال گذشته در حدود يک ماه تمامي مسؤليت‌هاي خود در دولت را معلق کرده و به الجزاير سفر کرد.نگراني‌هايي نيز در مورد سلامت شخص پادشاه وجود دارد. اين پيرمرد 81 ساله سال جاري بافعاليت‌هايي از جمله سفر يک ماهه به آسيا، شرکت در نشست سران در کشور عمان و ميزباني آمريکا و 50 رهبر کشورهاي مسلمان در نشستي در رياض، خود را سخت مشغول کرده است. وي به زوال عقل مبتلاست و معمولا به تعطيلات‌هاي طولاني مي رود.
همه جاه طلبي‌هاي وليعهد جوان
زماني که حدود دو سال پيش پادشاه عربستان، امير مقرن وليعهد وقت را از صحنه خارج و امير محمد بن نايف را به جاي او به عنوان وارث تاج و تخت معرفي کرد و پس از آن جوانترين پسر خود، امير محمد بن سلمان را که به تازگي وزير دفاع شده بود، به عنوان نايب وليعهد معرفي کرد، بر همگان آشکار شد عربستان سعودي به سمت سياستهايي جديد در عرصه داخلي و بين المللي به پيش مي رود.
محمد مهدي مظاهري در ايرنا نوشت:کشوري که به داشتن پادشاهان سالمند عادت کرده بود، يک شبه صاحب وليعهدي شده بود که پنجاه و چند سال داشت و جانشينش هم سي ساله بود. در آن زمان کمتر کسي تصور مي کرد پادشاه عربستان بخواهد روند تحولات را به جايي برساند که به وليعهدي و در نهايت پادشاهي فرزند جوانش ختم شود؛ اما ظاهرا ديگر هيچ کاري از اين پادشاهي مطلقه بعيد نيست.در روزهاي اخير در عربستان فردي به وليعهدي برگزيده شده که 31 سال بيشتر ندارد؛ اما در دو سال اخير، به عنوان وزير دفاع و رئيس شوراي اقتصاد و توسعه بخش عمده اي از سياستهاي داخلي و خارجي کشورش را رهبري کرده است. در عرصه داخلي انجام تحولات و اصلاحات اقتصادي براي مدرنيزه کردن عربستان همچون کاهش اتکاي آن به نفت و نيز خصوصي سازي اقتصاد به شاهزاده جوان واگذار شده است.
بازتر کردن فضاي اجتماعي و اعطاي حقوق و آزادي‌هاي بيشتر به زنان و جوانان نيز تحرکاتي بحث‌برانگيز در حوزه اجتماعي اند که طرح و عملي ساختن آنها تنها از شاهزاده اي همچون محمد بن سلمان بر مي آيد. در عرصه خارجي اما او تئوريسين و فرمانده حمله به يمن بوده و با تاختن به انديشه مهدويت در کشور شيعي ايران، معتقد است هيچ نقطه مشترکي ميان ايران و عربستان نيست و عربستان نبايد منتظر تبديل شدن کشورش به ميدان جنگ شود، بلکه بايد تلاش کند نبرد را به درون ايران بکشاند.او کوشيده است مناسبات کشورش را با ايالات متحده تقويت کرده و ترامپ را از موضع ضديت با عربستان و اتهام زني به اين کشور براي حمايت از تروريسم، به سمت دوستي و همپيماني با عربستان سوق دهد.
محمد بن سلمان جواني غربگرا، ماجراجو، تندرو و فاقد تدبير و مصلحت انديشي‌هاي لازم براي يک رهبر سياسي است و اين امر در منطقه پر آشوب خاورميانه به معناي بي ثباتي و جنگ افروزي خواهد بود. وليعهد جديد عربستان سوداي تبديل قهري عربستان به قدرت اول منطقه را در سر دارد و مي کوشد اين امر را از طريق به انقياد کشاندن کشورهاي عرب و تهديد و ارعاب ساير قدرتهاي منطقه انجام دهد. اين در حالي است که کشورهايي همچون ايران و ترکيه ثابت کرده اند که حاضر به پذيرش قدرت طلبي‌هاي عربستان نخواهند بود و نمونه بحران قطر و البته همراهي تنها سه کشور با عربستان در تحريم قطر نشان مي دهد که کشورهاي عربي نيز از رويه پيشين خود فاصله گرفته اند و ديگر حاضر به پذيرش بي چون و چراي سياستهاي عربستان سعودي نيستند.
او هيچ درکي از قدرت نرم و لزوم کسب مشروعيت و مقبوليت براي عملکرد کشورش ندارد و صرفا به برتري با کمک قدرت سخت افزاري و خريدهاي تسليحاتي بيشتر مي انديشد. چنين رويه اي براي کشوري که از تأمين امنيت بومي براي کشورش عاجز است، به معناي ادامه خريدهاي تسليحاتي هنگفت در سالهاي آتي، رونق رقابتهاي تسليحاتي در منطقه و جستجوي مناطقي جديد براي کاربرد اين تسليحات خواهد بود.
از سوي ديگر مي توان پيش بيني کرد کشورهاي صادر کننده تسليحات بويژه آمريکا و انگليس نيز بواسطه منافعي که در فروش تسليحات و مداخله در سيستم امنيتي خليج فارس دارند، به سياست دو گانه محکوميت ظاهري تروريسم و حمايت عملي از کشورهاي حامي تروريسم ادامه خواهند داد. البته چند عامل بازدارنده وجود دارد که ممکن است در بلند مدت سياستهاي وليعهد فعلي و پادشاه آتي عربستان را تا حدي تعديل کند؛ در عرصه داخلي ممکن است انتخاب خارج از عرف محمد بن سلمان به وليعهدي، تلاش وي براي اصلاحات اقتصادي و اجتماعي در فضاي سنتي عربستان و پيامدهاي وخيم جنگ افروزي‌هاي منطقه اي کنوني وي، سبب اعتراضات داخلي شود و افسار اين شاهزاده بي ترمز را بکشد.
اعتراضات پراکنده اي که در حال حاضر به وليعهدي محمد بن سلمان صورت گرفت که البته همه آنها هم به دليل فضاي بسته رسانه اي اين کشور منتشر نشد، حکايت از آن دارد که در صورت پادشاهي محمد بن سلمان، او با چالش‌هايي از طرف رقباي مدعي قدرت مواجه خواهد شد. وليعهد جوان با پشت پا زدن به سنت‌هاي نظام قدرت که ولايت عهدي فرزند بزرگتر بود، تعداد زيادي از عموزادگان بزرگتر را کنار زده در حالي که او حتي بزرگترين فرزند پادشاه کنوني نيز نيست.
چنين رويه اي در نظام سياسي سنتي عربستان زمينه ساز تنش بوده و بنابراين چنانکه تغييري در وضعيت ولايت عهدي محمد بن سلمان صورت نگيرد و او به پادشاهي برسد، به احتمال زياد در سالهاي آينده شاهد عدم مشروعيت فراگير پادشاه، اعتراضات داخلي و بي ثباتي در اين کشور عربي خواهيم بود. روندي که مقامات عربستان را به مسائل داخلي مشغول کرده و از مداخلات منطقه اي بيشتر باز خواهد داشت.
در عرصه خارجي نيز ادامه روند کاهش قيمت نفت و بالا رفتن هزينه جنگ طلبي‌هاي اين کشور توسط کشورهاي مستقل، مي تواند ضربه اي اساسي به سياستهاي خصمانه عربستان وارد کرده و جلوي جاه طلبي‌هاي منطقه اي اين کشور را بگيرد. بنابراين هر چند در آينده بلند مدت احتمالا شاهد تعديل سياستهاي منطقه اي عربستان خواهيم بود؛ اما در آينده کوتاه مدت و ميان مدت رويه تجاوزکارانه و خصمانه فعلي اين کشور ادامه خواهد يافت.
کار محمد بن سلمان چندان هم آسان نيست
نزديک‌تر شدن بن سلمان به تاج و تخت لزوما به اين معني نيست که او مي‌تواند راحت‌تر اصلاحات خود را به اجرا دربياورد. اگر اعضاي مجلس سعودي ناراحت شوند ـ به ويژه نسل سوم که به طور کامل فرمان‌بردار نيستند ـ آنها راه‌هايي را براي متوقف کردن شاهزاده پيدا خواهند کرد.
به گزارش ديپلماسي ايراني،اگر بن سلمان پادشاه شود، او جوانترين حاکم عربستان سعودي در تاريخ مدرن خواهد بود. او به طور بالقوه در بيش از ده‌ها سال سياست پادشاهي اصلاحات و تغييراتي به وجود خواهد آورد. اين شاهزاده رهبر اصلاحات اقتصادي کشور شناخته مي شود و احتمالا به برنامه خود براي فشار در جهت ايجاد تغييرات اجتماعي ادامه خواهد داد.در وهله اول، بن سلمان علاقه مند است تا براي حل چالش‌هاي اقتصادي و اجتماعي بلندمدتي که عربستان با آنها روبروست، تلاش کند مهم ترين اين چالش‌ها وابستگي بيش از حد به نفت و درخواست‌هاي فراوان براي آزادي‌هاي اجتماعي بيشتر است.
برخلاف رهبران سعودي پيش از او که همگي نشان مي دادند مي خواهند براي اصلاحات تلاش کنند او نمي خواهد در دنياي زرق و برق‌ها فرو رود چرا که مي داند هرگونه ايجاد تاخير در حل اين مشکلات بر آينده او تاثيرگذار خواهد بود.با اين وجود هر تغييري بهايي خواهد داشت. هرگونه تلاش براي کاستن از خط قرمزهاي اجتماعي و کاستن از تحريم‌هاي اجتماعي در سرزمين پادشاهي، رونق سيستم موجود را که بر استقرار روحانيت محافظه کار، وجود خانواده سلطنتي به عنوان پايه و اساس مشروعيت نظام و حمايت از مجلس سعودي تکيه دارد، متزلزل خواهد کرد و با مخالفت اين ارکان روبرو خواهد شد.
بسياري از مردم عربستان همچنان معتقد به ساختار اجتماعي محافظه کارانه کشور هستند و تغييرات سريع در رويکردهاي اجتماعي مي‌تواند آنها را خشمگين کند. در نتيجه هرگونه اصلاحاتي بايد با دقتي زياد انجام و فشارهاي ناشي از آن در ميان جامعه کاملا سنجيده شود.در واقع بن سلمان تاکنون برخي از پيشنهادهاي خود در زمينه اقتصادي را پس گرفته است: در ماه آوريل، پادشاه پس از هفت ماه پاداش‌هاي بخش عمومي را که به دليل کسري بودجه قطع شده بود، دوباره برقرار کرد. مقاومت عمومي باعث شد که سلمان در ماه آوريل وزير آب و برق را تغيير دهد چرا که اعتراضات به افزايش قيمت‌ها در توييتر بسيار زياد شده بود.نزديک‌تر شدن بن سلمان به تاج و تخت لزوما به اين معني نيست که او مي تواند راحت تر اصلاحات خود را به اجرا دربياورد.
اگر اعضاي مجلس سعود ناراحت شوند ـ به ويژه نسل سوم که به طور کامل فرمان بردار نيستند ـ آنها راه‌هايي را براي متوقف کردن شاهزاده پيدا خواهند کرد.با اين وجود، بن سلمان خود را با اين نام در داخل و خارج از کشور شناسانده است. او نه تنها در پيشبرد اصلاحات اقتصادي در طرح ويژن 2030 دخالت دارد بلکه در زمينه سياست خارجي عربستان و استراتژي دفاعي منطقه‌اي اين کشور به عنوان وزير دفاع دست دارد. او به ويژه در مداخله پادشاهي در يمن و موضع تهاجمي آنها نسبت به ايران نقش اصلي را ايفا مي کند.
بن سلمان همچنين به شدت تلاش دارد تا رابطه اي نزديک با ايالات متحده ايجاد کند. بن‌سلمان به شکلي ماهرانه خود را فردي جا زده که زمينه مبارزه با تروريسم کاملا با ايالات متحده هماهنگ است اما او به اندازه بن نايف که در مبارزه با القاعده دهه‌ها تجربه داشت، چيزي نمي داند.
علاوه بر اين مداخله عربستان سعودي در يمن يکي از اقدامات اوليه بن سلمان به عنوان وزير دفاع بود. اقداماتي که هزينه‌هاي زيادي را به بار آورد و محبوبيت او را کم تر و کم تر کرد. بن سلمان هنوز با عواقب اين درگيري روبه رو است.