(روزنامه جوان - 1396/10/19 - شماره 5281 - صفحه 5)
با بيان برخي تهديدهاي ترامپ در خصوص خروج امريكا از برجام اين سؤال مطرح مي‌شود كه توان فني ايران براي پاسخ به بدعهدي امريكا چيست.
با رسيدن به موعد زماني تمديد مجدد تعليق تحريم‌ها از سوي رئيس‌جمهور امريكا كه ضامن ادامه يافتن برجام است، باز هم اما و اگرها در خصوص عدم انجام چنين اقدامي از سوي ترامپ بالا گرفته است. ترامپ در آبان ماه امسال از تأييد مجدد پايبندي ايران به برجام خودداري و كنگره امريكا را مأمور كرد در اين خصوص اظهار نظر كند، با اين حال كنگره نيز در مهلت 60 روزه خود از اظهارنظر در اين باره خودداري كرد تا بازهم بار آن روي دوش دولت ترامپ بيفتد.
حالا و در شرايطي كه زمان نزديك شدن به موعد تمديد تعليق تحريم‌هاست عده‌اي از اين سخن مي‌گويند كه امكان دارد، ترامپ از تأييد مجدد تعليق تحريم‌ها خودداري كند، حتي عباس عراقچي مذاكره‌كننده ارشد ايران نيز در حاشيه نشست امنيتي تهران به چنين احتمالی اشاره مي‌كند.
سريع‌ترين پاسخ ايران به لغو برجام
شايد مسئله‌اي كه سبب شده امكان چنين اقدامي از سوي ترامپ بالا برود، برخي اغتشاشات و نا آرامي‌ها در ايران بوده كه سبب شده امريكايي‌ها بحث فشار اقتصادي براي هجوم ايجاد نارضايتي را جدي بگيرند. در حقيقت برخي بر اين عقيده‌اند كه دخالت خارجي براي ايجاد آشوب در برخي اعتراضات به اين دليل بوده است كه زير ساخت سياسي ساختن براي بسته جديد تحريم هايي بود كه نه تنها نرخ ارز بلكه همه رژيم انتقال ارزي و واردات كالاهاي اساسي ايران را هدف گرفته است. حالا سؤال اينجاست كه اگر به هر دليلي برجام با عدم تمديد تحريم‌ها فرو بپاشد، تكليف چيست؟ يكي از مهم‌ترين راهكارهايي كه طرف ايراني براي چنين مسئله‌ای در نظر گرفته است، بازگشت فني برنامه هسته‌اي ايران است. در حقيقت پاسخ ايران به چنين اقداماتي مي‌تواند متنوع باشد.
يكي از اولين اقداماتي كه مي‌تواند ايران به اين اقدام امريكا پاسخ دهد، متوقف ساختن بازرسي‌هاي فراپادماني و اجراي داوطلبانه پروتكل الحاقي است، كما اينكه ايران هنوز پروتكل الحاقي را در مجلس شوراي اسلامي تصویب نكرده است.
با اين حال پاسخ ديگري كه ايران مي‌تواند به اين بدعهدي دهد، راه اندازي سريع برنامه هسته‌ای ايران است، البته بخشي از اقدامات صورت گرفته به خصوص درباره رآكتور اراك نيازمند سه تا چهار سال زمان براي بازگشت است، اما بخش غني‌سازي ايران مي‌تواند سريع‌ترين پاسخ را به اين بدعهدي دهد.
غني‌سازي ايران چگونه شتاب مي‌گيرد
برنامه غني‌سازي ايران به رغم محدوديت‌هایي كه در برجام به آن تحميل شده توانمندي هايي دارد كه مي‌تواند به سرعت توسط نظام براي تلافي اقدام امريكايي‌ها مورد استفاده قرار گيرد. عمده توانمندي غني‌سازي ايران در دو سايت فردو و نطنز قرار گرفته است. هم اكنون در سايت غني‌سازي فردو هزارو44 سانتريفيوژ نسل اول قرار گرفته كه همگي آماده تزريق گاز UF6 با غناي طبيعي هستند، حتي دو آبشار از اين تعداد در دو سال گذشته به چرخش خود بدون تزريق گاز اورانيوم ادامه مي‌دادند. موضوع رسيدن فردو به غني‌سازي 20درصد جزو آن دسته فعاليت‌هاي بازگشت پذيري سريع به حساب مي‌آيد، حتي رئيس سازمان انرژي اتمي نيز قول بازگشت به آن را در كمتر از سه روز داده است. از سوي ديگر موقعيت فردو به گونه‌اي است كه امكان تخريب آن با حملات متعارف امكانپذير نخواهد بود.
با اين حال به دلايل مختلف اين سايت نطنز است كه در صورت بد عهدي‌هاي امريكا قرار است، به سرعت به برنامه غني‌سازي ايران شتاب دوباره بدهد كه در كمتر از شش ماه در حوزه راهبردي ايران به شرايط قبل از آغاز برجام باز گردد. در حوزه اقدامات ميان مدت كه ممكن است دو تا سه ماه به طول بينجامد مي‌توان به افزايش ظرفيت غني‌سازي در نطنز اشاره كرد. بر اساس محدوديت‌هاي مندرج در برجام، در سايت غني‌سازي نطنز 5هزارو60 ماشين غني‌سازي تا 3/67 درصد غني‌سازي مي‌كنند اما همان طور كه در گذشته نيز مقامات كشورمان به ويژه صاحبنظران سازمان انرژي اتمي تأكيد كرده‌اند برگشت پذيري در نطنز با ماشين‌هاي قديمي نخواهد بود.
هم اكنون حدود هزار ماشين از نوع IR2M در سالن B نطنز انبار شده كه اين ماشين‌ها مراحل تست خود را نيز پيموده‌اند و مي‌توانند پس از نصب، پنج برابر ماشين‌هاي فعلي غني‌سازي كنند يعني با نصب هزار ماشين نسل دوم عملاً ظرفيت غني‌سازي ايران در نطنز دو برابر و بيشتر از ميزان قبل از برجام خواهد شد اما اين پايان داستان نيست زيرا ما حداقل يك زنجيره تست شده از ماشين هايIR4 داريم و آماده توليد انبوه اين ماشين نيز هستيم. اين سانتريفيوژها پنج برابر ماشين نسل اول توان غني‌سازي دارند و نصب شان مي‌تواند ايران را به حدود 11هزار سو ظرفيت غني‌سازي در نطنز برساند كه حدود 2هزار سو بيش از بهار94 خواهد بود.
در سايت فردو نيز علاوه بر داستاني كه مي‌تواند براي هزارو44 ماشين فعلي رخ دهد، عملاً در نيم ديگري از سالن كه امروز طبق برجام خالي شده مي‌توان از ماشين‌هاي نسل جديد از جمله نسل شش (10سو غني‌سازي)و حتي هشت (20 سو غني سازي) بهره برد كه البته اين موضوع زمان بيشتري نياز دارد. در صورت محقق شدن چنين پيش بيني‌ای مي‌توان در كوتاه‌ترين زمان ممكن اقدامات عهد شكنانه امريكايي‌ها را تلافي كرد و حتي به سمت ميزان بالاتر غني‌سازي براي برخي از اهداف خاص در صورت نياز نظام به پیش رفت.
نگراني از انجام سريع تعهدات
با وجود اين پيش بيني‌ای از بحث برگشت سريع برخي ابهامات نيز در ميان وجود دارد. متأسفانه به دليل عجله‌اي كه براي اجراي تعهدات برجامي ايران در پاييز سال94 انجام شد، برخي از متخصصان اين مسئله را مطرح كردند كه برخي از سانتريفيوژها قابل استفاده نبوده است، حتي شخصيتي مانند گري سيمور كه مدت‌ها در عرصه خلع سلاح هسته‌اي فعاليت كرده و مشاور دولت اوباما در مذاكره با ايران محسوب مي‌شود، بر اين مسئله تأكيد كرده است. وي در اين مورد در مصاحبه‌اي در سال 94 به بي‌بي‌سي گفته است: «آنها بايد حدود 15هزار سانتريفيوژ را برداشته و انبار كنند. اين بدان معني است كه آنها بايد سانتريفيوژها و همچنين بخش اعظم زيرساخت‌هايي كه آنها را تغذيه مي‌كنند، از محلي كه اكنون هستند، خارج كنند.»
سيمور در اين مصاحبه افزود: اين احتمالاً دشوارترين و طولاني‌ترين گام‌هاي فيزيكي‌اي است كه ايران بايد بردارد. اگر ايران بخواهد براي روز مبادا كه شايد توافق به هم بخورد، دوباره از اين سانتريفيوژها استفاده كند، بايد در جدا كردن و برداشتن آنها بسيار محتاط عمل كند تا بتواند در آينده به سادگي آنها را دوباره سرجايشان نصب كند.
مدير اجرايي مركز بلفر دانشگاه هاروارد ادامه داد: در سوي ديگر، اگر آنها بخواهند به سرعت به سمت رفع تحريم‌ها حركت كنند و به نصب دوباره سانتريفيوژها اهميت ندهند، مي‌توانند سريع و بي‌دقت عمل كنند. وي در بخش ديگري از سخنانش با اشاره به اينكه حفظ سلامت سانتريفيوژها مهم‌ترين ابزار ايران براي مقابله با بازگشت ناگهاني تحريم‌هاست، مي‌گويد: برجام به ايران اجازه مي‌دهد كه تمام سانتريفيوژهايش را حفظ كند، اما بايد بخش اعظم آنها را برداشته و تحت نظر آژانس انبار كند تا اين امكان را براي خود حفظ كند كه بتواند بعداً در صورت لزوم آنها را دوباره سر جايشان بازگرداند، درست همانطور كه ما هم اين امكان را حفظ كرده‌ايم كه تحريم‌ها را بازگردانيم.
حالا سؤال اينجاست كه آيا متخصصان هسته‌اي اين مسئله را در نظر گرفته‌اند يا نه؟ با تمام اين مسائل رئيس سازمان انرژي اتمي باید گزارشي در اين باره و قدرت برگشت پذيري ايران با ذكر جزئيات به صورت عمومي منتشر كند. نبايد فراموش كرد كه تنها قدرت ايران مي‌تواند سبب ادامه حيات برجام شود و بحث برگشت پذيري توان هسته‌اي ايران نكته‌اي اساسي در اين مسئله است.
ش.د9604799