در پازل جنگ ترکیبی موجود، سهم جنگ اقتصادی بسیار پررنگ و غیرقابل انکار است و قطعا یکی از حوزه‌هایی که پدافند غیرعامل میتواند در آن نقش مهمی را ایفا کند، حوزه جنگ اقتصادی است. برای بررسی دقیق این مساله با دکتر محمدرضا سبزعلیپور رئیس مرکز تجارت جهانی ایران به گفتگو نشستیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
* ابتدا کمی درباره پدافند غیرعامل توضیح دهید؟
** پدافند غیرعامل در اصل نوعی دفاع غیرنظامی و بدون توپ و تانک است و به زبان ساده‌تر به مجموعه اقداماتی گفته میشود که هیچ نیازی به جنگ افزار نظامی ندارد و از طریق راهکار‌های تخصصی میتواند از وارد شدن خسارات مالی به تجهیزات، تأسیسات حیاتی، زیرساخت‌های مهم و حساس نظامی و غیرنظامی و همچنین تلفات انسانی جلوگیری کرده یا حداقل میزان خسارات و تلفات را تا آنجایی که میشود کاهش دهد.
به عبارت بهتر، "پدافند غیرعامل" به معنای کاهش آسیب‌پذیری در زمان بحران‌های مختلف، بدون استفاده از اقدامات نظامی و صرفاً از طریق فعالیت‌های غیرنظامی، فنی و مدیریتی است.
لازم به توضیح است که در "پدافند غیرعامل" تمام نهادها، نیروها، سازمانها، صنایع، بلکه مردم عادی هم می‌توانند نقش مؤثری را ایفا کنند در حالیکه در" پدافند عامل" مانند سیستم‌های ضدهوایی و هواپیما‌های رهگیر و... غیره، فقط نیرو‌های نظامی و مسلح مسئولیت اجرا را برعهده دارند نه افراد غیر نظامی؟! در زمان‌های نه چندان دور جنگ‌ها فقط نظامی بود و دولت‌ها به تجهیزات نظامی و پیاده نظام خودشان می‌بالیدند و هر کشوری که قدرت نظامی و تعداد نیرو‌های مسلحش بیشتر می‌بود، برنده میدان و پیروز جنگ محسوب میشد، اما چند سالی است که فرم، مدل و نوع جنگ‌ها عوض شده و دیگر قدرت و برتری کشور‌ها فقط به داشتن تجهیزات نظامی انبوه و پیاده نظام زیاد نیست، بلکه در جنگ‌های جدید، شاید اصلاً نیازی به لشگرکشی نظامی نباشد و بعضاً در اینگونه جنگ ها، دولت‌ها بدون شلیک حتی یک تیر فشنگ، پیروز میدان هم میشوند؟! در اصل جنگ ادامه سیاست است با ابزاری متفاوت.
لازم به توضیح است، در قرن بیست و یکم، پیشرفت علم و فناوری، اختراعات جدید و جهانی شدن، زندگی و سیاست را متحول کرده است. توانایی بمباران یک هدف از فاصله ۳۰ هزار پایی (۱۰ کیلومتری) آنهم با استفاده از تکنولوژی جی پی‌اس یا کشتن رهبران و فرماندهان دشمن با استفاده از هواپیمای بدون سرنشین کنترل از راه دور، بخش کوچکی از این تغییر و تحول عظیم است. جنگ‌های جدید ویژگی‌هایی دارند که بررسی آن‌ها به فهم بهتر نوع جنگ‌های جدید کمک میکند.
از نقش مهم تبلیغات و روابط عمومی نیز نباید غافل شد. برخی از گروه‌های تروریستی و خطرناک جهان از جمله القاعده و داعش در توییتر و فیس‌بوک در مقابله با برخی از کشور‌های غربی فعال شده‌اند. از سوی دیگر، فرماندهان نظامی در غرب علاوه بر آموزش مهارت‌های جنگی در میدان نبرد، آموزش چگونگی پاسخ دادن به سؤالات خبرنگاران را هم می‌بینند. فلذا با عنایت به این تعریف، حال بهتر میتوان به نقش این تشکیلات در بخش اقتصاد و سایر بخش‌ها و دفع حملات دشمن و بحران‌ها اشاره کرد.
*پدافند غیرعامل در جنگ اقتصادی چه نقشی را میتواند ایفا کند؟
** "پدافند غیرعامل" ضرورتی اجتناب ناپذیر بوده و در تمامی بخش‌های کشور بویژه مقابله با "جنگ اقتصادی" غرب بر علیه کشورمان نقش مهم و انکار ناپذیری را برعهده دارد. اما نکته مهمتر این است، نظر به اینکه "سازمان پدافند غیرعامل کشور" از سال ۱۳۸۲ رسماً تأسیس و فعالیت خود را زیر مجموعه ستاد کل نیرو‌های مسلح در ایران آغاز نموده است، اما هنوز غالب مردم و حتی مسئولین ارشد و اجرایی کشور نیز تعریف، شرح وظایف و کاربرد "پدافند غیرعامل" را نمیدانند و با نام و کارکرد این سازمان کاملاً غریبه هستند؟! در جنگ‌های جدید، قبل از میدان جنگ باید در صحنه افکار عمومی پیروز شد؟!
جنگ‌های جدید لزوماً دو طرف ندارد بلکه چند وجهی، چند ملیتی، فراملیتی یا غیرملیتی است. هدف جنگ‌های جدید کاملاً متفاوت است. جنگ در نسل‌های قدیمی با هدف تخریب توان نظامی دشمن صورت میگرفت. اما اکنون جنگ‌ها با هدف فرو پاشاندن دشمن از درون صورت میگیرد و دیگر هدف فقط تخریب توان نظامی نیست. در گزارش (انقلاب در جنگ‌های جدید) که توسط کالج جنگ ارتش آمریکا منتشر شده، آمده است، هدف از جنگ‌های جدید فقط درهم شکستن توان نظامی دشمن نیست بلکه درهم شکستن اراده و نابود کردن امید و اعتماد مردم کشور‌ها است.
جنگ‌های نسل جدید به چند دسته و انواع مختلف تقسیم میشوند که مهمترین آن‌ها عبارتند از: جنگ اقتصادی – جنگ روانی – جنگ شیمیایى و میکروبى – جنگ الکترونیکی – جنگ رسانه‌ای – جنگ سایبری و... در این ارتباط باید عرض کنم که اقتصاد و زیرساخت‌های اقتصادی یکی از حساس‌ترین و مهمترین بخش‌های هر کشوری به حساب می‌آیند و در جنگ‌های نسل جدید، دشمن بیش از هر چیز، بدنبال فلج کردن پایه و اساس اقتصادی کشور است تا بدون خونریزی و لشگرکشی بتواند ملت و دولت را شکست داده و کشور را به زانو درآورد؟!
در همین راستا دشمن با حمایت کشور‌های همپیمانش، جنگ تمام عیار اقتصادی خود را برعلیه کشور مورد نظر آغاز میکند و همچون جنگ اقتصادی نابرابری که سال‌ها است از طرف آمریکا و متحدانش برعلیه کشورمان آغاز شده، ابتدا تمام تحریم‌های مهم اعم از صادراتی، پولی و بانکی، حمل و نقل، بیمه ای، فروش فلزات، صدور ویزا و..... را اعمال و سپس کشور‌های مختلف را تهدید میکند تا از تجارت با کشور موردنظر پرهیز نمایند و بمرور پول‌ها و ارز‌های حاصل از صادرات نفتی و غیرنفتی کشور هدف را توقیف و در بانک‌های خارجی بولکه و موانع دسترسی دولت به منابع ارزی میشود؟!
بالاخره دشمن از طریق تحریم‌ها و همچنین حمله و مختل نمودن فعالیت بنادر، اسکله‌ها و ترمینال‌های دریایی و هوایی، کارخانجات بزرگ، پتروشیمی‌ها و پالایشگاهها، پمپ بنزین ها، شبکه بانکی و. سعی در اختلال و ضربه زدن به پایه‌های اقتصاد و نهایتاً فلج کردن کشور و ناراضی نمودن مردم را دنبال میکند که متأسفانه بعضاً بدلیل اهمال کاریها، در غالب موارد نیز پیروز میشود؟! در این میان وجود و نقش "پدافند غیرعامل" بیش از هر چیزی احساس میشود تا این سازمان توسط تیم‌های متخصص و نیرو‌های کاربلد خویش و با بهره گیری از امکاناتی که در اختیار دارد، بتواند با نقشه‌ها و حملات دشمن مبارزه و پیشاپیش اجازه حمله و ضربه زدن را از دشمن سلب کند؟! یکی از دلایلی که باعث شده هنوز دشمن طی سال‌های اخیر در "جنگ اقتصادی" خویش علیه ایران و بخش اقتصاد ناکام بماند و موفق نشود، وجود "پدافند غیرعامل" بوده است؟!
مخلص کلام این است که فعالیت‌های اقتصادی و به دنبال آن درآمدزایی کشور و رشد اقتصادی، همه و همه نیازمند فضایی امن و آرام و از همه مهمتر آرامش و نبود تهدید و خرابکاری میباشد که در این ارتباط نقش "پدافند غیرعامل" در مبارزه با "جنگ اقتصادی" و ایجاد بستر امن و آرام، محسوس و ضروری است و ضمناً میتواند نقشه‌ها و اقدامات خرابکارانه دشمن را خنثی و نقش و مأموریت مهمی را نیر در فضای اقتصادی کشور ایفاء کند. پس نتیجه میگیریم که رشد و توسعه اقتصاد، کسب و کار داخلی، تولید و تجارت بین الملل و صادرات و مبادلات تجارت جهانی محقق نمیگردد، مگر در فضای امن، آرام و بدون جنگ اقتصادی و تحریم‌ها که ایجاد چنین فضایی و تضمین رشد و توسعه اقتصادی و صادرات و مبادلات با ارزش و وسیع تجارت جهانی در گرو "پدافند غیرعامل" و فعالیت قوی و فراگیر "سازمان پدافند غیرعامل کشور" میباشد.
ضمناً پیاده سازی "اقتصاد مقاومتی" در کشور نیز در مقابله با "جنگ اقتصادی" و دور زدن تحریم‌های اعمال شدۀ خارجی بسیار ضروری بوده و بنوعی تقویت کننده و مکمل "پدافند غیرعامل" میباشد که متأسفانه آنطور که شایسته و بایسته بوده، به پیاده سازی "اقتصاد مقاومتی" در کشور و بنوعی مقاوم کردن اقتصاد در برابر تحریم‌ها پرداخته نشده و تا حدود زیادی بحث "اقتصاد مقاومتی" به ورطه فراموشی سپرده شده است؟!
*چگونه باید به وسیله پدافند غیرعامل آسیب‌پذیری سیستم‌های بانکی را به حداقل برسانیم؟
** صنعت بانکداری یکی از صنایع بسیار مهم و با اهمیت در هر کشوری است که تأمین مالی پروژه‌های خرد و کلان و ارائه خدمات پولی و بانکی به مردم و تمامی شخصیت‌های حقیقی و حقوقی کشور را بر عهده دارد. بانکها بعنوان یکی از بزرگترین سیستم‌های مالی و اقتصادی کشور همواره از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده و صیانت از دارایی، نگهداری ثروت و حفظ اعتماد مشتریان از وظایف مهم بانکها به حساب می‌آید.
با توجه به حساسیت وظایف و نقش مهم بانکها و خدمات وسیع و گستردۀ و ارتباط فشرده و لحظه به لحظه آن‌ها با مردم سراسر کشور، شرکت‌ها و سازمانها و وزارتخانه ها، ضروری میباشد تا از پول‌ها و اموال و دارائی مردم به درستی محافظت و لحظه‌ای هم در ارائه خدمات بانکها به مردم اختلال و توقف ایجاد نشود؟! خطراتی که بانکها را تهدید و تداوم فعالیت آنان را تحت شعاع قرار میدهند به دو دسته طبیعی (زلزله- آتش سوزی- سیل و...) و انسان ساز، اعم از داخلی و خارجی (جنگ‌های سایبری- سرقت از بانکها- اقدامات خرابکارانه و...) تقسیم میشوند؟! پس بانکها موظف میباشند تا با بکارگیری از امکانات حفاظتی و امنیتی و نیرو‌های حراست و انتظامی از تشکیلات معظم خود محافظت و نگهداری کنند؟!
اما برخی از خطرات و تهدیدات از راه دور بوده و قابل رؤیت نیست و عمده حملات توسط کشور‌های دشمن و هکر‌های حرفه‌ای از خارج هدایت و انجام میشود تا ارائه خدمات مالی به مردم را مختل و با ایجاد بحران پولی و بانکی و نارضایتی مردم، مشکلات سیاسی، اقتصادی، امنیتی، اجتماعی و.... را برای کشور و دولت درست کنند؟!
بانکها برای مقابله و جلوگیری از حملات خارجی کشور‌ها و هکر‌ها باید از امکانات و راهکار‌های خاص و ویژه‌ای بهره برداری کنند که هر بانکی نمیتواند این امکانات را به تنهایی بوجود آورده و برای بانک خود استفاده کند؟! اینجاست که نقش "پدافند غیرعامل" محسوس و پررنگ میشود و نیاز بانکها به همکاری با "سازمان پدافند غیرعامل کشور" را ضروری و اجتناب ناپذیر میکند. پدافند غیرعامل بعنوان یکی از ارکان اصلی تقویت بنیه دفاعی و تجهیز زیر ساخت‌های حیاتی کشور سعی میکند تا با پیاده سازی اقدامات پیشگیرانه و نوین، میزان آسیب پذیری سیستم بانکی و سطح خسارات وارده بر بانکها را در مواقع بروز بحران تا حد قابل توجهی کاهش دهد.
شاید بتوان مهمترین اقدامات شبکه بانکی در خصوص چالش‌های امنیتی و پدافندی را تهیه شناسنامه فن آوری اطلاعات بانکها، تشکیل گروه بازرسی فن آوری اطلاعات، تبیین راهکار‌ها و راهبرد‌های امنیت فن آوری اطلاعات و تحقیق و مطالعه در این خصوص با موضوع امنیت و حفاظت اطلاعات جهت تسری مطالب مفید به مدیریت فن آوری اطلاعات دانست، اما استمرار و تعامل تنگاتنگ بانک‌های کشور با کمیته دائمی "پدافند غیرعامل" بیش از پیش مورد نیاز است. در کل "پدافند غیرعامل" بطور تخصصی میتواند با امکانات خاص روز و تیم‌های کارآمد و حرفه ای، بانک‌های کشور را تحت پوشش امنیتی خود قرار داده و بطور شبانه روزی، بانکها و مؤسسات مالی و اعتباری را از گزند حملات و بحران‌های سایبری و هکری محافظت کند و فعالیت بانکها و تداوم ارائه خدمات آنان را بدون استرس و بحران تضمین نماید.