خواندن قرآن در هر زمانی انسان را به ثوابی بسیار بالا می‌رساند، اما در ماه رمضان، این عبادت به ویژگی خاصی دست می‌یابد. چرا که رمضان به عنوان بهار قرآن شناخته می‌شود و هر آیه‌ای که در این ماه تلاوت شود، معادل تلاوت کل قرآن در دیگر ماه‌ها است. این نکته مهمی است که مسلمانان باید در طول این ماه ویژگی‌های معجزه‌آمیز قرآن را از طریق خواندن و تأمل در آن دریابند.
علاوه بر تلاوت قرآن، انجام نمازهای اختصاصی در این ماه نیز بسیار ارزشمند است. نماز تراویح که در شب‌های رمضان انجام می‌شود، مخصوصاً در نیمه ماه، به عنوان نمازی خاص شناخته می‌شود که به جهان معنوی نزدیکی فراوانی دارد. این نماز، زمانی است که مسلمانان با قلبی پاک و خالص به خداوند نزدیک‌ترین ارتباط را برقرار می‌کنند.
همچنین در ماه رمضان، کمک به نیازمندان و افراد آسیب‌دیده از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. اهدای زکات و صدقه در این ماه به انسان‌ها برای رفع فقر و توسعه روحی خود تشویق می‌کند. این اعمال نه تنها به دیگران کمک می‌کنند بلکه احساس رضایت و آرامش را در دل مسلمانان ایجاد می‌کنند.
سید بن طاوس از امام جعفر صادق و امام موسی کاظم (ع) روایت می‌کند که بعد از ادای هر کدام از نمازهای واجب در ماه رمضان، دعای زیر خوانده شود:
«اَللّـهُمَّ ارْزُقْنی حَجَّ بَیْتِکَ الْحَرامِ فِی عامی هذا وَفی کُلِّ عامٍ ما اَبْقَیْتَنی فی یُسْرٍ مِنْکَ وَعافِیَهٍ، وَسَعَهِ رِزْقٍ، وَلا تُخْلِنی مِنْ تِلْکَ الْمواقِفِ الْکَریمَهِ، وَالْمَشاهِدِ الشَّریفَهِ، وَزِیارَهِ قَبْرِ نَبِیِّکَ صَلَواتُکَ عَلَیْهِ وَآلِهِ، وَفی جَمیعِ حَوائِجِ الدُّنْیا وَالاَْخِرَهِ فَکُنْ لی، اَللّـهُمَّ اِنّی اَساَلُکَ فیـما تَقْضی وَتُقَدِّرُ مِنَ الاََمْرِ الَْمحْتُومِ فی لَیْلَهِ الْقَدْرِ، مِنَ الْقَضاءِ الَّذی لا یُرَدُّ وَلا یُبَدَّلُ، اَنْ تَکْتُبَنی مِنْ حُجّاجِ بَیْتِکَ الْحَرامِ، الْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ، الْمَشْکُورِ سَعْیُهُمْ، الْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ، الْمُکَفَّرِ عَنْهُمْ سَیِّئاتُهُمْ، واجْعَلْ فیـما تَقْضی وَتُقَدِّرُ، اَنْ تُطیلَ عُمْری، وَتُوَسِّعَ عَلَیَّ رِزْقی، وَتُؤدِّی عَنّی اَمانَتی وَدَیْنی آمینَ رَبَّ الْعالَمین»
خدایا! در این سال و هر سال، تا زمانی که عمرم باقی است و در آسایش و گشایش روزی به سر می برم، زیارت خانه ات بیت الحرام ـ را نصیبم گردان. و مرا از درک موقف های گرامی و دیدن مکان های شریف و زیارت قبر پیغمبرت ـ که درودت بر او و آلش باد ـ محروم مکن و در برآوردن جمیع احتیاجات دنیا و آخرتم یاریام کن. ای خدا! از تو درخواست می کنم هر آنچه از قضا و قَدَرت را که در شب قدر حتمی قرار دادی و دیگر برگشت و تغییری نمی پذیرد، مرا از حجاج بیت الحرامت قرار دهی. حاجیانی که حجشان پسندیده، سعیشان پذیرفته، گناهانشان آمرزیده و اعمال بدشان بخشیده شده است. و عمر طولانی در راه بندگی ات و روزیام را فراوان قرار ده و امانت ها و قرضم را ادا فرما
علاوه بر این دعا، خواندن دعای زیر بعد از نمازهای واجب در ماه رمضان بسیار توصیه می‌شود:
«یا عَلِیُّ یا عَظیمُ، یا غَفُورُ یا رَحیمُ، اَنْتَ الرَّبُّ الْعَظیمُ الَّذی لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیءٌ وَهُوَ السَّمیعُ الْبَصیرُ، وَهذا شَهْرٌ عَظَّمْتَهُ وَکَرَّمْتَهْ، وَشَرَّفْتَهُ وَفَضَّلْتَهُ عَلَی الشُّهُورِ، وَهُوَ الشَّهْرُ الَّذی فَرَضْتَ صِیامَهُ عَلَیَّ، وَهُوَ شَهْرُ رَمَضانَ، الَّذی اَنْزَلْتَ فیهِ الْقُرْآنَ، هُدیً لِلنّاسِ وَبَیِّناتٍ مِنَ الْهُدی وَالْفُرْقانَ، وَجَعَلْتَ فیهِ لَیْلَهَ الْقَدْرِ، وَجَعَلْتَها خَیْراً مِنْ اَلْفِ شَهْرٍ، فَیا ذَا الْمَنِّ وَلا یُمَنُّ عَلَیْکَ، مُنَّ عَلَیَّ بِفَکاکِ رَقَبَتی مِنَ النّارِ فیمَنْ تَمُنَّ عَلَیْهِ، وَاَدْخِلْنِی الْجَنَّهَ بِرَحْمَتِکَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ»
ای خدای بلند مقام, ای بزرگوار, ای آمرزنده,ای مهربان! تویی خدای بزرگ که هیچ مانندی ندارد و به گفتار و کردار خلق شنوا و بینا است. و این ماهی که مقامش را بلند گردانیدی و بر دیگر ماه ها کرامت و شرافت بخشیدی, و روزه اش را بر من واجب گردانیدی, ماه رمضان است
ماهی که در آن قرآن را برای راهنمایی مردم و نشان دادن راه هدایت و جدا نمودن حق از باطل فرو فرستادی و شب قدر را در این ماه مقرر داشتی و نیز آن شب را بر هزار ماه برتری دادی; پس ای خدای صاحب منت که هیچ کس بر تو منت ندارد, در میان آن همه بندگانت که منت گزارده ای بر من منت گزار و از آتش دوزخ نجات بخش و به بهشت همیشگی داخل گردان! به حق رحمت بی پایانت ای مهربان ترین مهربانان.
شیخ کفعمی در کتاب «مصباح و بلدالامین» و همچنین شیخ شهید در کتابی که شامل احادیثی از پیامبر (ص) است، روایت می‌کند که ایشان فرمایش کرده‌اند که:
هر مسلمانی که در طول ماه رمضان و به‌خصوص بعد از ادای هر کدام از نمازهای واجب این دعا را بخواند، خداوند منان همه گناهان وی را تا روز قیامت مورد آمرزش قرار می‌دهد. آن دعا این است:
«اَللّـهُمَّ اَدْخِلْ عَلی اَهْلِ الْقُبُورِ السُّرُورَ اَللّـهُمَّ اَغْنِ کُلَّ فَقیرٍ، اَللّـهُمَّ اَشْبِعْ کُلَّ جائِعٍ، اَللّـهُمَّ اکْسُ کُلَّ عُرْیانٍ، اَللّـهُمَّ اقْضِ دَیْنَ کُلِّ مَدینٍ، اَللّـهُمَّ فَرِّجْ عَنْ کُلِّ مَکْرُوبٍ، اَللّـهُمَّ رُدَّ کُلَّ غَریبٍ، اَللّـهُمَّ فُکَّ کُلَّ اَسیرٍ، اَللّـهُمَّ اَصْلِحْ کُلَّ فاسِدٍ مِنْ اُمُورِ الْمُسْلِمینَ، اَللّـهُمَّ اشْفِ کُلَّ مَریضٍ، اللّهُمَّ سُدَّ فَقْرَنا بِغِناکَ، اَللّـهُمَّ غَیِّر سُوءَ حالِنا بِحُسْنِ حالِکَ، اَللّـهُمَّ اقْضِ عَنَّا الدَّیْنَ وَاَغْنِنا مِنَ الْفَقْرِ، اِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیءٍ قَدیرٌ»
ای خدا تو بر اهل قبرها نشاط و شادمانی عطا کن؛ فقیران را بی نیاز گردان؛ خدایا گرسنگان را سیر گردان؛ برهنگان را لباس بپوشان؛ خدا بدهی برهکاران را ادا فرما؛ سوگواران را دل شاد ساز؛ خدایا هر غریبی را به وطن باز رسان؛ هر اسیری را آزادی بخش؛ خدایا فسادگران در کار مسلمانان را اصلاح فرما؛ بیماران را شفا عنایت کن؛ ای خدا به غنای خود جلو فقر ما را ببند؛ بدی های ما را به خوبی صفات خودت تغییر ده؛ خدایا دیَن ما را ادا فرما و ناداری ما را به دارایی و بی نیازی بدل گردان که تو بر هر چیز توانایی
غسل کردن در ماه رمضان اهمیت بسیاری دارد و در اسلام توصیه می‌شود. این عمل به دلیل اهمیت و تقدس این ماه، می‌تواند فرصتی برای پاکیزگی جسمی و روحی باشد و تلاش برای انجام آن سفارش شده است. توصیه‌های اسلامی و مشروعیت غسل‌ها ممکن است با تفاوت‌های فقهی در مذاهب مختلف مسلمانان همراه باشد، بنابراین بهتر است از مرجع فقهی معتبر یا عالم دینی مشاوره گرفت.
بهترین کارها برای شب‌های ماه رمضان و مواردی که باید انجام شوند عبارتند از:
افطار عملی مقدس در دین اسلام است که هر روز در ماه مبارک رمضان انجام می‌شود. این عمل که با پیروی از دستورات دینی صورت می‌گیرد، می‌تواند به شکلی خصوصی و پرثواب انجام گیرد.
تعیین زمان افطار: افطار معمولاً پس از اذان مغرب و پایان نماز مغرب انجام می‌شود. اما در برخی موارد، افرادی که به علت ضعف جسمی یا انتظار دیگران برای افطار نیاز به تعجیل در افطار دارند، می‌توانند زمان افطار را به جلو بیندازند.
انتخاب مواد غذایی: افطار بهتر است با مواد غذایی پاک و حلال انجام شود. خرما یکی از بهترین انتخاب‌ها برای افطار است، زیرا به روایت اسلامی، افطار با خرما سبب چهارصد برابر شدن ثواب نماز می‌شود. همچنین، می‌توان با مصرف آب، رطب، شیر، حلوا، نبات یا آب گرم نیز افطار کرد.
دعاهای افطار: هنگام افطار، خواندن دعاهای ویژه می‌تواند به افزایش فضیلت این عمل کمک کند. یکی از دعاهای معروف افطار، این است: “اللهم لک صمتُ وعلى رزقِک أفطرتُ وعلیک توکلتُ” این دعا به معنای “خدایا برای تو روزه گرفتم و با روزی تو افطار می‌کنم و بر تو توکل دارم” است. همچنین، می‌توانید دعای “اللهم ربَّ النور العظیم” را که به فضیلت بسیار شناخته شده است، خوانده شود.
این اقدامات برای پذیرفته شدن اعمال انجام شده در ماه رمضان به کار می‌رود:
برای قبولی اعمال در ماه مبارک رمضان، یک عمل ویژه وجود دارد که به تأسی از روایات دینی اجرا می‌شود. این عمل شریف، در کتبی چون “اقبال” از سید قدّس سرّه به روایتی از جعفر بن محمد الدوریستی از کتاب “حسنی” از پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌و‌آله نقل شده است. طبق این روایت، کسی که در شب آخر ماه رمضان ده رکعت نماز بخواند، باید در هر رکعت اول فاتحه و ده بار آیه “قل هو الله أحد” را قرائت کند. همچنین، در هنگام سجده و رکوع، ده بار اذکاری چون “سبحان الله و الحمد لله و لا إله إلا الله و الله أکبر” را تکرار کند. در هر دو رکعت نماز، تشهد را بخواند و سپس سلام بدهد. در انتهای ده رکعت نماز، صد بار “استغفر الله” بگوید و سپس سجده کرده و دعا کند.
این عمل به عنوان یک فرصت برای آمرزش گناهان و قبولی اعمال در ماه رمضان شناخته می‌شود. به عبارت دیگر، انجام این نماز به مؤمنان امکان می‌دهد که گناهانشان بخشیده شود، حتی اگر تعداد گناهانشان بسیار باشد و حتی اگر مرتکب بزرگ‌ترین گناهان شده باشند. این عمل نیز به تأمل و تواضع کمک می‌کند و افراد را به اصلاح نیت‌ها و رفتارهایشان ترغیب می‌کند.
مؤمنی که به دنبال اصلاح مردم است و از رحمت الهی بهره‌مند است، باید این نماز را به خاطر خیر و برکت زیادی که برای بندگان خدا دارد، بخواند. عالمانی که در طول ماه برای هدایت مردم و اصلاح اعمال آنان در جایگاه وعظ نشسته‌اند، چگونه می‌توانند نسبت به این عمل کوچک، که زحمتی معدود دارد، بی‌تفاوت باشند؟ آنها خوب می‌دانند که موعظه‌هایشان تأثیری مثبت بر تمام حاضران در مجلس وعظ خواهد داشت. حالا فرض کنید جمعیت منطقه‌شان به میلیون‌ها نفر برسد، در چنین شرایطی، آیا فایده وعظ برای آنان تنها یک دهم فایده‌های آمرزش و قبولی اعمال در این ماه است که در روایت آمده است؟
اگر کسی اعتراض داشته باشد که این روایت قطعی نیست، به او باید گفت که با توجه به روایاتی که تسامح را تأیید می‌کنند، این مشکل حل می‌شود. حتی اگر فرض کنیم که “تسامح” این روایات را مثل روایات قطعی در نظر نگیریم، از کجا می‌توان تضمین کرد که این عمل قبول خواهد شد تا معنای فایده ذکر شده در روایت را اثبات کنیم؟ در پاسخ به این اعتراض می‌توان گفت که مشکل مشابهی در وعظ نیز وجود دارد، در حالی که این مشکل در مورد این عمل کمتر از مشکلات مربوط به وعظ است. به عنوان مثال، اصلاح نیت در وعظ از جوانب مختلفی مشکل‌تر از اصلاح نیت در عبادات است. یکی از مشکلات وعظ این است که موعظه مناسب باید در محیطی دوستانه و معاشرتی انجام شود و تنها در میان گروهی از مردم با تعداد کم است که این ممکن است باعث مشکل شدن اصلاح نیت شود
ماه مبارک رمضان، ماهی است که درهای رحمت خداوند به سختی باز می‌شوند. این ماه، زمانی است که دعاها به خصوص مورد توجه الهی قرار می‌گیرند و انسان‌ها می‌توانند با معبود خود، یعنی خداوند، ارتباط برقرار کنند. در واقع، رمضان ماهی است که موانع و حجب‌های میان انسان و خداوند برداشته می‌شوند.
ماه رمضان به عنوان ماهی که دعا از سمت خداوند پذیرفته می‌شود و خداوند تمام درخواست‌های استغفار را اجابت می‌کند، شناخته می‌شود. در روایتی از اما سجاد (ع) نقل شده است که ایشان در طول ماه رمضان به غیر از ذکر و دعا و آمرزش و تکبیر، سخنی نمی‌گفتند، به این دلیل که حضرت محمد (ص) فرمایش کرده‌اند که دعای فردی که روزه‌دار است، از طرف خداوند رد نمی‌شود.
پیامبر اسلام (ص) به ما خبر می‌دهد که در اولین شب ماه رمضان، درهای آسمان به سوی ما باز می‌شوند و این درها تا آخرین شب این ماه بسته نمی‌شوند. این زمان، زمانی است که حجب و موانعی که ممکن است مانع از ارتباط ما با خداوند شوند، از بین می‌روند.
در واقع، این ماه یک فرصت بی‌نظیر برای انسان‌هاست تا خواسته‌ها و نیازهای خود را برای خداوند بیان کنند. هیچ حجابی نیست که ما را از ارتباط با خداوند منع کند و تمام درها به سوی او باز است. هر چیزی که ما از نیازهای جسمی گرفته تا نیازهای روحی و معنوی داشته باشیم، می‌تواند به خداوند متعال مطرح شود.
نتیجه این ارتباط و تقاضاها، بدون شک پاسخ‌های الهی خواهند بود. هیچ تقاضایی بی پاسخ نخواهد ماند و همه آنها به خداوند خواهند رسید. این ارتباط مستقیم با خداوند است و به در دست خداوند تحویل داده می‌شود.
از ابن عباس روایت شده که حضرت محمد (ص) برای هر روز از ماه رمضان، ثواب زیادی بیان کرده‌اند و برای هر کدام از روزهای ماه رمضان، دعای ویژه آن روز را سفارش کرده‌اند.
این دعا در تمام روزهای ماه رمضان خوانده شود:
«اللَّهُمَّ هَذَا شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِی أَنْزَلْتَ فِیهِ الْقُرْآنَ هُدیً لِلنَّاسِ وَ بَیِّناتٍ مِنَ الْهُدی وَ الْفُرْقانِ وَ هَذَا شَهْرُ الصِّیَامِ»
هر مسلمانی که دعای زیر را در هر روز از ماه مبارک رمضان بخواند، خداوند منان همه گناهان چهل ساله او را آمرزش می‌کند.
«اللَّهُمَّ رَبَّ شَهْرِ رَمَضَانَ الَّذِی أَنْزَلْتَ فِیهِ الْقُرآنَ وَ افْتَرَضْتَ عَلَی عِبَادِکَ فِیهِ الصِّیَامَ ارْزُقْنِی حَجَّ بَیْتِکَ الْحَرَامِ فِی هَذَا الْعَامِ وَ فِی کُلِّ عَامٍ وَ اغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الْعِظَامَ فَإِنَّهُ لَا یَغْفِرُهَا غَیْرُکَ یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَام»
اعمال شـما در آن «ماه رمضان» پذیرفته اسـت و دعاهای شـما مستجاب، پس، از پروردگار خویش با نیت های راستین و دلهای پاک، بخواهید که توفیق روزه این ماه و تلاوت قرآن در آن را به شـما عنایت فرماید. در این خطبه رسول خدا صلى‌الله‌علیه‌وآله خطاب بـه مـا می‌فرمایند دعای شـما مستجاب اسـت. بنابر مقدماتی کـه گفتیم نتیجه می‌گیریم کـه ماه مبارک رمضان، فرصت طلایی دعا کردن و جواب گرفتن اسـت.
در خطبه‌ی شعبانیه، پیامبر اکرم (ص)، به مسلمانان بزرگوار تذکراتی ارائه می‌دهند که تأکید دارند که اعمال و دعاهای آنان در ماه مبارک رمضان به‌طور ویژه‌ای پذیرفته می‌شوند. این تذکرات به ما انگیزه می‌دهند تا با نیت‌های خالصانه و قلبی پاک، از پروردگار خود توفیق روزه‌داری در این ماه مقدس و تلاوت قرآن را درخواست کنیم.
در این خطبه، پیامبر اکرم (ص)، به ما یادآوری می‌کنند که دعاهای ما در این ماه مورد توجه الهی واقع می‌شوند. بنابراین، این ماه رمضان، یک فرصت بسیار ویژه است که ما می‌توانیم در آن دعا کنیم و جواب دعاهایمان را از پروردگار بی‌نهایت مهربانمان بگیریم.
آیت‌الله حاج آقا مجتبی تهرانی
آیت‌الله حاج آقا مجتبی تهرانی در توضیح و شرح این حدیث بسیار ارزشمندی فرموده‌اند. او اظهار می‌کند که معنا و مفهوم این حدیث از حدود معمولیت خارج است. در واقع، در این روایت، اصطلاح “ابواب” به کار رفته است که ترجمه آن به معنی “درها” است.
با اشاره به این اصطلاح، آیت‌الله تهرانی بیان می‌کنند که در ماه مبارک رمضان، خداوند حجب‌ها و موانعی که ممکن است بر راه بندگان او قرار گیرند، رفع می‌فرماید. به عبارت دیگر، هیچ مانعی وجود ندارد و تمام درها و راه‌ها به سوی خداوند باز است.
آیت‌الله تهرانی تأکید می‌کنند که اگر تقاضایی به موقع و متناسب با درهای باز شده باشد، این تقاضا به خداوند متعال می‌رسد. این تقاضاها ممکن است مادی یا معنوی باشند، اما نتیجه نهایی این است که آنها بی‌جواب نمی‌مانند و به تعبیر امروزی، به طور مستقیم و بدون واسطه، به خود خداوند می‌رسند.
در نهایت، این شرح ارزشمند نشان می‌دهد که ماه مبارک رمضان فرصتی است که باید از آن بهره‌برداری کنیم و با ایمان و تواضع، تمام تقاضاها و دعاهای خود را به خداوند ارائه دهیم و به جواب‌های الهی اعتماد کامل داشته باشیم. این ماه فرصتی است که ما با خداوند در ارتباط بی‌وقفه قرار بگیریم و از برکات معنوی آن بهره‌برداری کنیم.
عفو و بخشش: امام صادق علیه‌السلام به ما یادآوری می‌کند که در ماه رمضان باید به عفو و بخشش پرداخته و گناهان دیگران را نادیده گرفت. او تأکید دارد که باید مثل او عفو کنیم و تأدیب آنان را به تأخیر بیاندازیم.
حسن نیت و امید به عفو الهی: امام صادق می‌فرمایند که باید از خداوند طلب عفو و بخشش کنیم و انتقام نگیریم. او توصیه می‌کند که با حسن نیت به عفو و بخشش پرداخته و به رحمت الهی امیدوار باشیم.
دعا و نیایش در شب آخر ماه رمضان: امام صادق اشاره می‌کنند که در شب آخر ماه رمضان، به خصوص در عرفات و نیایش با خداوند برای آزادی برده‌ها و رهایی از آتش دنیا و آخرت به دعا و نیایش بپردازیم.
تشویق به کارهای نیکوکارانه: امام صادق به ما تشویق می‌کند که از آزادسازی گداها و فقیران مراقبت کنیم و به خیریه و نیکوکاری توجه داشته باشیم.
تأکید بر عدالت: این روایت از اهمیت عدالت در برابر ستم و ظلم خبر می‌دهد و از مردم خواسته می‌شود که در برخورد با دیگران عادلانه و عدالت‌مند عمل کنند.
آزادسازی برده‌ها: امام صادق به ما تاریخچه آزادسازی برده‌ها را آموزش می‌دهد و تشویق می‌کند که این عمل نیکوکارانه را انجام دهیم.
نکته در مورد تعهد: امام صادق تأکید دارد که از تعهد و عهد نیکو در اجرای این اعمال پیروی کنیم.
آثار این عمل
الف- عبادت قلبی و بدنی: این عمل، همچون عبادت قلبی، با اعضای بدن نیز انجام می‌شود و اثرات مخصوص خود را داراست.
ب- ایجاد تأثیر و رقت در قلب: این عمل باعث تأثیر خاص و احساس رقت در قلب می‌شود که عمل قلبی به تنهایی این تأثیر را ندارد. همچنین، این عمل باعث انجام دیگر اعمال نیکوکارانه می‌شود که نیز مؤثر واقع می‌شوند و باعث ادامه روند نیکوکارانه می‌شود.
به طور کلی، اعضای بدن نیز در انجام این عمل به نور عملی دست می‌یابند و انجام آن با اعضای بدن، نور دیگری را در قلب ایجاد می‌کند، علاوه بر نور عمل قلبی.
در روایات یک تعهد عمیق و جامع به تحول شخصی و دینی تجسم می‌شود. این تعهد شبیه به تسویه حساب با شریکی است که در پایان یک معامله یا همکاری تجاری با او داریم. در این صورت، ما از نفس خود حساب‌کشی می‌کنیم، سرمایه‌ای که از آن تشکیل شده، شامل واژه‌هایی چون عمر، ایمان، و برکات ماه رمضان و نورهای آن می‌شوند. این روایات برای ماهیت گلایه و پیشرفت فردی فراهم آمده و پایبندی به اعتقادات دینی را اندازه‌گیری می‌کند.
ترکیب مسائل دینی و روحانی، همچنین اخلاق و رفتار، نمایانگر یک دیدگاه جامع و ارزشمند به زندگی است. از نظر اخلاقی، متن از اصولی چون خوف و رجا، صبر، زهد، تفکر، و محبت سخن می‌گوید. این اصول نه تنها برای تقویت اختیار و عقلانیت فرد، بلکه برای تقویت اتصال او به اعتقادات دینی اهمیت دارند. همچنین، از جنبه روحانی، بر روی عناصری چون رضایت، تسلیم، و توحید تمرکز دارد که از تجربیات دینی برمی‌آیند و به تعهد فرد به اعتقادات دینی و سیر در مسیر روحانیت اشاره دارند.
توجه به اثرات نور شناخت در دیدن غیب و تحمل بلاها و حفظ اسرار نیز نمایانگر ارتقاء معنوی و رشد روحانی است. علاوه بر این، متن از تاثیر ماه رمضان و اعمال این ماه در مسائل مذهبی و روحانی سخن می‌گوید. برای تشخیص این تاثیر، نه تنها اعمال و رفتارهای جسمانی، بلکه ایمان و ارتباط دینی نیز باید مورد بررسی قرار گیرد.
وقتی به افعال و حرکت‌های اعضای بدن اشاره می‌شود، اهمیت تطابق آنها با احکام الهی و کنترل زبان در مواجهه با مسائلی چون غیبت، تهمت، تعرض به آبروی مؤمنان، فحش، آزار و اذیت دیگران مورد تأکید قرار می‌گیرد.
شب آخر ماه رمضان یکی از شب‌های بسیار مهم و معنوی در اسلام است. در کلام مرحوم میرزا جواد آقا ملکی تبریزی، این شب به عنوان لحظه‌ای خاص و پر ارزش توصیف می‌شود. وی در مفاهیم عمیق و معنوی این شب پرداخته و اهمیت آن را بیان می‌کند.
در کلام میرزا جواد آقا ملکی تبریزی ممکن است مفاهیمی مانند توبه، طلب مغفرت و اهمیت قرآن و دعا در شب آخر ماه رمضان مورد تأکید قرار گرفته باشد. این نوع تأملات و اندیشه‌ها به ارتقاء معنویت و ایمان افراد کمک می‌کند و آنها را به تعامل عمیق‌تر با دین و ارزش‌های اسلامی ترغیب می‌کند.
در این شب اعمال ویژه‌ای برای افراد بیدار و اگاه وجود دارد. از جمله:
شب آخر ماه رمضان، به عنوان یکی از شب‌های بسیار مهم و معنوی در اسلام، فرصتی برای عبادت، توبه، دعا و افزایش ایمان است. اهل بیداری در این شب سعی می‌کنند اعمالی خاص و مهم انجام دهند تا از برکات این شب بهره‌برداری کنند. برخی از اعمال مهمی که در این شب می‌توانند انجام دهید عبارتند از:
توبه و استغفار: شب آخر ماه رمضان فرصتی است که انسان به توبه و تقاضای مغفرت از خداوند متعال می‌پردازد. از گناهان خود پشیمان می‌شود و از خداوند آمرزش می‌طلبد.
تلاوت قرآن: در آخرین شب ماه رمضان می‌توان قرآن را با ایمان و تدبر خواند.
دعا و تضرع: شب آخر ماه رمضان به عنوان شبی که دعاها مستجاب می‌شوند شناخته می‌شود، بنابراین از این فرصت برای دعا کردن برای خود و دیگران بهره ببرید.
صدقه و کمک به نیازمندان: اهداء صدقه و کمک به نیازمندان در این شب نیکوکاری و احسان را ترویج می‌کند.
خواندن دعاهای ویژه: برخی دعاهای ویژه مانند دعای جوشن کبیر و دعای مکارم‌الأخلاق را در این شب می‌توانید بخوانید.
تدبر و تفکر: آخرین شب ماه رمضان به عنوان شب تفکر و تأمل در معنویت و معرفت به خداوند معتبر است.
ایمان و اخلاص: شب آخر ماه رمضان موقعیتی است که می‌توانید ایمان و اخلاص خود را به خداوند نشان دهید.
ترتیل و تلاوت صحیح قرآن: اگر می‌توانید، قرآن را به صورت صحیح و با تدبر بخوانید.
تسبیح و ذکر: با تسبیح و ذکر خداوند را یاد کنید و به ذکر الله ادامه دهید.
در کل، آخرین شب ماه رمضان فرصتی است که به تقوا و ارتقاء روحانیت خود بپردازید و اعمالی معنوی را انجام دهید. این شب را با ایمان، تواضع و پرستش خداوند بگذرانید تا از برکات آن بهره‌برداری کنید.
در شب آخر ماه رمضان، مطالعه و اندیشیدن در مقام عبادت و تلاش زیاد از کارهای مهمی است که از امام زین العابدین علیه السلام در این شب نقل شده است. با مطالعه این مفادها، انسان ممکن است متوجه شود که با وضعیت فعلی خود، مقام پست و کمیابی که در عبادت پروردگارش دارد، چقدر به ارتقا و تلاش نیاز دارد.
در آغاز وداع با ماه رمضان، یکی از لحظاتی که بر ما می‌آید، احساس جدایی و دوری از این ماه پرفضیلت است. این ماه مبارک، زمانی که ما به سوی خداوند بزرگ و بی‌نهایت نزدیک‌تر می‌شویم، ناچارا با وداع آن همراه می‌شود. از این رو، زمان وداع با ماه رمضان به یک موقعیت مهم تبدیل می‌شود که باید با اعتیاد و اعتقاد به ارزش‌ها و آثار این ماه مقابله کرد.
دعاها و مناجات‌ها به خداوند معنوی این ماه می‌رسند، اما آیا ما به این توازن و رابطه عمیق با زمان و ماه معنوی این ماه دقت داریم؟
در اینجا سوالی پیش می‌آید: آیا زمان به طور مستقیم درکی از ما دارد؟ آیا می‌توانیم به واقعیتی که در آن زندگی می‌کنیم، اثر بگذاریم و آن را تحت فهم خودمان قرار دهیم؟ جواب به این سوالات در آثار معصومین وجود دارد. آنها به ما نشان می‌دهند که زمان، گرچه فاقد درک و شعور است، در عوالم معنوی و بالاتر از دید ما دارای حیات و شعور است. این تصویر، آرایش زمان در عوالم دیگر را به ما نشان می‌دهد.
روایاتی که درباره عوالم برزخ و قیامت وجود دارد، تأیید می‌کند که تمام موجودات قبل از ظهور در دنیای ما، در عوالم معنوی دیگر به وجود آمده‌اند و دارای شعور و درکی از وجود خود هستند. این حقیقت باعث می‌شود که وداع با زمان و ماه رمضان به یک تجربه پیچیده‌تر تبدیل شود.
یکی از ویژگی‌های عالم‌های برتر، زنده بودن و دارای شعور بودن تمام موجودات در آنهاست. این ویژگی‌ها تفاوت‌های چشمگیری با دنیای ما دارند. آیا آیه “و همانا سرای آخرت بهترین زندگی است” نمادی از این حقیقت نیست؟
روایاتی که درباره صحبت کردن میوه‌ها در بهشت و شادی و تخت و میز میهمانی‌ها در آن به دلیل حضور مؤمن در آنجا آمده است، نیز نشان می‌دهد که موجودات در عالم آخرت دارای حیات و شعور هستند. حتی برخی از روایات اشاره به صحبت کردن زمین با مؤمن و کافر دارند.
یکی از معجزات بزرگ پیامبر اسلام (ص)، صحبت کردن سنگ‌ریزه در دست اوست. این معجزه نشان‌دهنده ویژگی‌های عالم معنوی پیامبر اسلام (ص) است، زیرا این صحبت در عالم معنوی انجام می‌شود. به عبارت دیگر، اعجاز پیامبر (ص) تنها در انتقال دانش معنوی و کلام الهی به مردم این دنیا نهفته است.
همه معجزاتی که پیامبران و اولیاء از خود نشان داده‌اند، مشتمل بر صحبت کردن با جمادات و اعطای حیات به آنهاست. مثلاً زندگی عصای موسی و پرنده عیسی نمونه‌هایی از زندگی در عالم معنوی و ملکوتی هستند. این وقایع اغلب از چشم مردم عادی پنهان بوده و تنها در مواقعی که خداوند آن را مناسب می‌داند، برای آنها آشکار می‌شوند.
در نهایت، وداع با زمان و ماه رمضان نیازمند رویکردی راستگو و صادقانه است. در این لحظات پر ارزش، نباید به دروغ و نفاق پناه برد و سعی کنیم ماه رمضان را به پایان برسانیم. بهتر است با صداقت و اخلاص، این ماه را وداع کنیم. این تنها برای کسانی ممکن است که با شوق و اشتیاق به آمدن این ماه و انجام عباداتش در این ماه، به آن نزدیک شده‌اند. در این صورت، وداع با زمان و ماه معنوی رمضان، به یک تجربه ارزشمند و پر از شکوه تبدیل می‌شود.
در کل، وداع همیشه همراه با غم و اندوه است. اما تنها کسی از جدایی غمگین می‌شود که عشق و ارتباطی عمیق با وداع کننده داشته باشد. در این صورت، غم از طبیعت وداع ناشی می‌شود و تجربه وداع به یک تجربه پیچیده و غنی تبدیل می‌شود.
بنابراین، اگر به سوی آمدن ماه رمضان خوشحالیم و با این ماه ارتباطی مثبت داریم، وداع با آن نیز یک تجربه معنوی پیچیده و پر از احساسات خواهد بود. این لحظات وداع، زمانی خواهد بود که ما با ارزش‌ها و برکات این ماه آشنا شده‌ایم و از آنها بهره‌برداری کرده‌ایم. بنابراین، وداع با زمان و ماه رمضان به یک مرحله از رشد و تکامل معنوی تبدیل خواهد شد و این تجربه نیازمند روحیه‌ای روشن و ایمان قوی است.
در این لحظات بسیار مهم و بی‌نظیر، نباید از رویه‌های دروغین و نفاقی استفاده کنیم. بهتر است با روحیه پاک و صداقت، این ماه عظیم را به پایان برسانیم. این تنها برای کسانی ممکن است که با علاقه و شوق به آمدن این ماه و انجام عباداتش در طول آن زمان، به این ماه نزدیک شده‌اند. در این صورت، وداع با زمان و ماه معنوی رمضان به یک تجربه ارزشمند و پر از شکوه تبدیل خواهد شد.
در دعا و مناجات با خداوند، می‌توانید به او اظهار توبه کنید و از او آمرزش گناهانتان را بخواهید. این لحظات مناجات، زمان مناسبی است تا صادقانه با خداوند برای آینده صحبت کنید و از او کمک بخواهید تا در سیر رو به جلوی معنوی خود پیشرفت کنید.
به عبارت‌های زیر در مناجات با پروردگار خود توجه کنید:
“خدایا، ما اکنون باید از ماه رمضان و جلوه‌ی عظیم وجود تو جدا شویم. این جدایی برای ما سختی و احساس وحشت به همراه دارد. ما از تمام برکات و روزه‌ها و عباداتی که در این ماه انجام دادیم بهره‌برداری کردیم و از آن بهره‌مند شدیم. اکنون باید این ماه را وداع کنیم و این جدایی برای ما غم‌انگیز است.”
در دعای خود، بیان کنید که این ماه برای شما معنوی و مهم بوده و از جدایی از آن غمگین شده‌اید. این نشان می‌دهد که شما ارزش و اهمیت این ماه را درک کرده‌اید و از جدایی از آن ناراحت هستید.
در ساعات پایانی از روز آخر ماه مبارک رمضان که روز عرضه اعمال به پروردگار است، با نگهبان روزتان که از معصومین علیهم السلام می‌باشد، با رعایت آداب تواضع و توسل، مناجات کنید. در این مناجات، از عظمت و محبت آن معصوم توجه کنید تا باران رحمت و کرامت ایشان بر شما ببارد.
به صداقت از اعمالی که در این ماه انجام داده‌اید تامل کنید و آنها را به معصومان واگذار کنید. با درخواستی تضرع‌آمیز، خداوند را بخواهید که با شفاعت و دعای معصومان، اعمالتان را اصلاح کرده و با عفو فراوان خود، آنها را پذیرفته و به چندین برابر ارزش اولیه تبدیل کند.
اگر این اعمال را در آخرین ساعات روز، در حالت سجده و گرسنگی به پایان برسانید و با این حال وارد شب عید شوید، امیدوار باشید که به کراماتی از سوی خداوند متعال دست یابید که حتی از آرزوهای شما هم بیشتر باشد.
در این مرحله، باید توجه داشته باشید که با توبه صادقانه و واقعی، ماه مبارک رمضان را به پایان رسانده‌اید. این توبه نشان از اراده و ایمان شما به پروردگار و مسیری که او برای شما انتخاب کرده است، دارد. از این پس، نباید با اهداف و دستورات پروردگار مخالفت کنید و باید با ایمان و اخلاص به مسیری که او برای شما رقم زده است، پیش بروید.
توبه یک فرصت بزرگ برای بازگشت به راه صحیح و پاکیزه است. این مرحله باید به عنوان یک آغاز دوباره در راه پروردگار در نظر گرفته شود. از این پس، مسئولیت ادامه راه و انجام اعمال نیک به عهده شماست. با اختیار و اراده‌ی صادقانه، باید از اهداف پروردگار پیروی کنید و تلاش کنید تا به مراد او برسید.
توبه یک فرصت برای تجدید عهد با پروردگار و تصمیم به اصلاح خود است. باید از این فرصت بهره‌برداری کنید و با اختیار و ایمان به راه پروردگار پایبند بمانید. توبه به معنای بازگشت به خداوند و اجتناب از گناهان است. باید از این به بعد به تمام تلاش‌هایتان ادامه دهید و با اخلاص به خداوند، در مسیر رشد و تکامل معنوی خود قدم بگذارید