«وحدت اسلامی» مسئله‌ای نیست که در چند دهه اخیر و از سوی علمای شیعه و سنی ساخته و پرداخته شده باشد، بلکه در عمق اندیشه‌های اسلامی وجود و اهمیت این مسئله در نگاه رهبر معظم انقلاب به اندازه‌ای است که از آن به منزله یک اصل اسلامی یاد می‌کنند. برای شناخت بهتر جایگاه وحدت در اندیشه اسلامی بر آن شدیم تا با «حجت‌الاسلام محمدعلی لیالی» عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی گفتگو کنیم؛ در ادامه ماحصل این گفتگو را می‌خوانید.
رهبر معظم انقلاب مسئله وحدت اسلامی را فراتر از مصلحت و تاکتیک دانستند و از آن به منزله یک اصل اسلامی یاد کردند؛ منظور امام خامنهی از این اصل اسلامی چیست؟
تفکر قرآن و اسلام بر این است که از تفرقه و تنازع دوری کرد. «وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعاً وَلَا تَفَرَّقُوا»؛ چرا که وحدت یک اصل اسلامی، قرآنی، روایی و یک ضرورت تاریخی است؛ یعنی هم قرآن، هم روایات و هم علما در طول تاریخ بر وحدت اسلامی تأکید داشته و آن را تبیین کرده‌اند. ضرورت وحدت در جهان تشیع، جهان تشیع و تسنن، جهان اسلام و حتی جهان بشریت امری ضروری و حیاتی است. بشر از آرمان‌های متعالی برخوردار است؛ آرمان‌هایی که در قرآن و اسلام بر آن تأکید شده در تمام ادیان و مذاهب دنیا وجود دارد، مانند اصل حریت و آزادگی، اصل عدالت‌ورزی و اقامه عدل و داد، اصل مبارزه با ستمگران و اصل مخالفت با استبداد و دیکتاتوری و اصل احترام به کرامت انسانی؛ بنابراین جهان اسلام و به خصوص شیعه و سنی می‌توانند با تمسک به این اصول به وحدت جهانی بیندیشند.
اهمیت مسئله وحدت و عدم تفرقه و تشتت در جامعه اسلامی به چه میزان است؟
متأسفانه، جهان اسلام از عصر نبوی تا کنون اختلافاتی داشته است. البته هر اختلافی بد نیست. اختلافی که مدنظر ماست، اختلافی است که در برابر دشمنان حقیقی اسلام وجود دارد که برخی متأسفانه دست دوستی به سوی آنان دراز می‌کنند. در حالی که مسلمانان همگی باید در مقابل طاغوت با اتحاد و همبستگی ایستادگی کنند. این درحالی است که قرآن، روایات و علمای دین تأ بر عدم تنازع و تفرقه کید داشته و دارند و خواهند داشت و بر اصل امت واحده سفارش می‌کنند. علمای جامعه اسلامی باید به مسئله وحدت بیندیشند تا دچار تشتت و تفرقه نشوند؛ چرا که جهان اسلام دشمنان بسیاری در جای جای دنیا دارد، از صهیونیست‌ها گرفته تا آمریکا و انگلیس.
اتحاد مسلمانان چگونه می‌تواند اتحاد جهانی را تشکیل بدهد و عامل تمدن‌سازی اسلام بشود؟
ما در اصول دین اختلافی با اهل تسنن نداریم؛ دین واحد، کتاب واحد، قبله واحد و حتی در فروع دین مانند نماز، روزه، زکات امر به معروف و جهاد؛ بنابراین ما نه تنها می‌توانیم در جهان اسلام با یکدیگر اتحاد و وحدت داشته باشیم؛ بلکه در یک قدم بالاتر با تمام مستضعفان دنیا هم می‌توانیم اتحاد داشته باشیم؛ همه اینها بر همان محوریتی است که در قسمت بالا ذکر کردیم و درباره آنها صحبت کردیم؛ یعنی اتحاد در اصل حریت و آزادگی، اصل عدالت‌ورزی و اقامه عدل و داد، اصل مبارزه با ستمگران و اصل مخالفت با استبداد و دیکتاتوری و اصل احترام به کرامت انسانی.
آیا اتحاد مسلمانان ثمره‌ای هم در پیروزی مردم مظلوم فلسطین دارد؟
همانطور که گفتیم جهان اسلام در دوره کنونی دشمنان جدی دارد، از صهیونیست‌ها تا بسیاری از کشور‌های غربی؛ این اتحاد بین مسلمانان است که می‌تواند سد محکمی دربرابر این دشمنی باشد. برای نمونه، باید بگوییم که بیش از ۷۰ سال است که صهیونیست‌ها قبله اول مسلمین را در اختیار خود در آورده است، این در حالی است که جمعیت مسلمین در حدود دو میلیارد است و جمعیت صهیونیست‌ها حدود ۱۰ میلیون نفر؛ پس ضرورت و آثار اتحاد مسلمین این است که بتوانند صهیونیست‌ها را از دل کشور مسلمین و قبله اول مسلمین بیرون کنند.
تکلیف نخبگان حوزه و دانشگاه درباره وحدت اسلامی چیست؟
تکلیف نخبگان حوزه و دانشگاه چه شیعه و چه سنی در تبلیغ و تبیین وحدت دو چندان است، به همان میزان که امام خمینی (ره) بر وحدت حوزه و دانشگاه تأکید کردند، حوزه و دانشگاه هم باید به همین میزان از طریق برگزاری نشست‌ها، سمینارها، همایش‌ها، کتب، مقالات و نظریه‌پردازی‌ها بر وحدت مسلمین تأکید کند. بنابراین، نخبگان جهان اسلام در هر کجای دنیا هستند، باید برای وحدت جهان اسلام با همان رویکرد‌های دین واحد، کتاب واحد، قبله واحد و در فروع دین مثل نماز، روزه، زکات امر به معروف و جهاد تفکر کنند و نظریه ارائه بدهند.
در خصوص ثمرات و مزایای وحدت اسلامی سخنی دارید؟
وحدت اسلام مزایای بسیاری دارد. نگاه کنید که چطور نتیجه این وحدت در فلسطین، عراق، یمن و سوریه به ثمر نشسته است و چطور نیرو‌های اسلامی در قالب اتحاد و برادری در برابر کفار، ستمگران و صهیونیست‌ها ایستادگی کرده‌اند. لذت وحدت بر این است که یک نظام اسلامی بر اساس اندیشه‌های الهی شکل گرفت و در راه وحدت اسلامی خون بسیاری از شیعیان و اهل تسنن درهم آمیخت تا پاسداری از نهضت اسلامی شکل بگیرد. انقلاب اسلامی در این سال‌ها به خوبی نشان داده است که بر موضوع وحدت تأکید دارد و بر اساس این تفکر است که با تشکیل نیرو‌های مقاومت در منطقه در برابر جنایت‌های بی‌شمار صهیونیست‌ها و آمریکا و انگلیس و کشور‌های غربی فائق خواهد آمد.
آیا اختلافات اندیشه‌ای علمای شیعه و اهل تسنن دلیلی بر تفرقه و جدایی دو مذهب است؟
نکته آخر اینکه همانطور که علمای شیعیان با یکدیگر اختلاف اندیشه‌ای دارند، علمای اهل تسنن و مذاهب چهارگانه آنها اختلاف اندیشه‌ای دارند. این اختلافات به سبب سلایق و برداشت‌های متفاوت است؛ بنابراین این اختلافات یک امر طبیعی است. اگر تأمل و تفکر کنیم، می‌توانیم بر محور اشتراکات بسیاری که بین شیعه و سنی وجود دارد، به یک اندیشه واحد که وحدت‌بخش و تعالی‌بخش است، دست پیدا کنیم. إن‌شاءالله. این اندیشه‌ای است که مرحوم امام خمینی (ره) و بسیاری دیگر از علما شیعه و سنی بر آن باور و اعتقاد داشته‌اند.