زندگی در قامت یک امت

اجتماع میلیونی در اربعین حسینی به منزله یکی از آیین‌های دینی که به صورت جمعی و توأم با احساس و دارای هدف برگزار می‌شود، نقش‌ها، ظرفیت‌ها، مؤلفه‌ها و کارکرد‌های گوناگونی دارد و آن را می‌توان از زوایای متفاوتی بررسی کرد. یکی از این زوایا، بحث نقش‏ها و کارکرد‌های سیاسی و اجتماعی اربعین است. اقتدارآفرینی، وحدت و انسجام‌بخشی از کارکرد‌های سیاسی و هویت‌بخشی و تقویت روح جمعی از مؤلفه‌ها و کارکرد‌های اجتماعی است. شناخت این کارکردها، آشنایی با ظرفیت عظیم اربعین را به منزله حرکتی الهی در پی‌خواهد داشت و به بهره‌گیری مطلوب از آن منجر خواهد شد؛ از این رو شناخت اربعین و پژوهش و ژرف‌اندیشی درباره کارکرد‌های آن اهمیت بسیاری دارد.

کارکرد‌های سیاسی اربعین
الف ـ اقتدارآفرینی در سایه وحدت: راهپیمایی اربعین موجب اقتدار شیعیان و دیگر مسلمانان در برابر دشمنان، به‌ویژه جریان‌های تکفیری، خصوصاً داعش می‌شود. بی‌تردید، مهم‌ترین کارکرد سیاسی اربعین حسینی در مقطع کنونی و با توجه به گسترش گروه‌های سلفی ـ تکفیری در کشور‌های منطقه، بسیج سیاسی شیعیان است که راهپیمایی چند ده میلیون نفری اربعین را به مصداق قدرت بسیج جهان اسلام تبدیل کرده است. به بیان دیگر، اربعین حسینی تبیین هویت جمعی شیعه و کاربرد مناسک مذهبی به عنوان منابع قدرت و فعال شدن آن از نظر سیاسی است. مهم‌ترین پیام سیاسی بزرگ‌ترین تجمع دینی جهان، وحدت امت اسلامی در سایه محبت و ارادت به خاندان مطهر اهل بیت (ع) است؛ چراکه تمام مذاهب اسلامی به محبت اهل بیت پیامبر اسلام (ص) اعتقاد دارند و همین می‌تواند محور وحدت اسلامی باشد. 
ب ـ نمایش امنیت عراق: برگزاری راهپیمایی صلح‌آمیز اربعین، نمایش امنیت عراق و ضربه نمادین همزمان به گروه تروریستی داعش و ایالات متحده آمریکاست که یکی در پی ناامن‌سازی عراق است و دیگری ایجاد امنیت در عراق را بدون حضور خود ناممکن می‌داند. این قدرت نرم شیعیان است که بدون فرقه‌گرایی، با حضور مسالمت‌آمیز خود در مراسم عاشورا و اربعین، بر وحدت و همبستگی ملی در عراق صحه می‌گذارند. در واقع، همان طور که پیام عاشورا و اربعین ماهیتی فرامذهبی و جهان‌شمول دارد، پیام‌های سیاسی راهپیمایی اربعین نیز قالب‌های فرقه‌گرایانه را شکسته و پیام‌آور صلح، همبستگی و همکاری است.
ج ـ وحدت‌بخشی به جهان اسلام: عبادات و فرایض، افزون بر جنبه فردی و تأثیری که در دگرگونی روحی، فکری، اخلاقی و رفتاری افراد بر جای می‌نهند، به نوعی با مسائل اجتماعی و حقوق جمعی نیز در ارتباطند. اربعین در این میان از جمله مناسک و آیین‌های اجتماعی است که با وجود ماهیت درون‌مذهبی‌اش، به دلیل فرادینی و فراملیتی بودن قیام عاشورا، ظرفیت‌های بسیاری را برای زمینه‌سازی تحقق امت واحد اسلامی دارد.
دـ تقویت مناسبات میان ایران و عراق: مراسم شکوهمند اربعین به ترمیم برخی شکاف‌های ارتباطی، مانند کدورت‌های ناشی از جنگ میان زائران ایرانی و عراقی و بهبود بیشتر روابط سیاسی این دو کشور مسلمان کمک شایانی خواهد کرد. بی‌تردید، تقویت و توسعه مناسبات دو کشور آثار و برکات بسیاری را در پی خواهد داشت و نقش شیعیان در تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی را بارزتر خواهد کرد.
ه‍ ـ پاسداشت راه امام حسین (ع): از مهم‌ترین کارکرد‌های آیین اربعین، زنده نگه داشتن راه امام حسین (ع) و یاران باوفای اوست که در پرتو شناخت فلسفه قیام و شهادت آنان به دست می‌آید. این آیین‌ها تلاشی برای زنده نگه داشتن هدف امام است و طبعاً بیشترین دغدغه شرکت‌کنندگان و کارگزاران باید یادکرد این مطلب باشد که قیام امام (ع) برای چه بود و چرا جان خویش را فدا کرد؟
و ـ تقویت هویت شیعی: پاسداشت اربعین در میان شیعیان اهل بیت (ع)، یکی از برجسته‌ترین عوامل تقویت هویت شیعی است. از اربعین است که هویت شیعی جان و قالبی تازه می‌گیرد و با استمداد از نیروی شگرف عاشورا، ظهور پرقدرتی را در عرصه‌های سیاسی، فرهنگی و نظامی به نمایش می‌گذارد. اربعین، آموزنده این تفکر الهی است که اگر چه باطل ـ مانند کفی روی آب ـ ممکن است کوتاه زمانی به جولان و هیجان، افکار عمومی را در دست گیرد و حق‌طلبان را گرفتار قتل، اسارت و انواع بلا‌ها کند، اما عاقبت نیک و پیروزی از آن حق و حق‌طلبان خواهد بود.
زـ جریان‌ساز بودن اربعین: اربعین حسینی جرقه‌های عاشورایی را شعله‌ور، و آن را به یک جریان تبدیل می‌کند و دعوت به زیارت اربعین و پیاده رفتن در این مسیر، دعوت به همین جریان‌سازی است. آذرخش عاشورا در اربعین به آتشی شعله‎ور تبدیل می‌شود و قطره‌های باران آن، رودخانه اربعین را به وجود می‌آورد؛ رودخانه‌ای که می‎تواند حرکت ایجاد کند و تغییر به وجود آورد. بنابراین، نقش جریان‎سازی اربعین مهم است.
ح‌ـ ظرفیت‌سازی: از مهم‏ترین آثار و کارکرد‌های اربعین، ظرفیت‌سازی است. وقتی بتوانیم فرهنگ عاشورایی را شکل دهیم، ظرفیت‌سازی رخ می‏دهد؛ چراکه انسان عاشورایی از خود خواهد پرسید حال چه باید کرد تا عاشورا امتداد یابد؟ ایجاد این ظرفیت، برعهده اربعین است؛ اما متأسفانه از اشکالات اربعین این است که نقطه مرکزی در آن وجود ندارد؛ زیرا این حرکت عظیم باید نقطه توقفی داشته باشد تا همه زائران را در مسیر اصلی قرار دهد؛ چراکه اربعین باید جریان‌های مختلف را در یک قالب تجمیع کند و آنها در یک جریان بزرگ‌تر قرار دهد.
از دیگر کارکرد‌های سیاسی اربعین می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
۱- زنده نگه داشتن و تقویت روح جمعی و نیز استمرار مبارزات ائمه اطهار در میان امت؛
۲- گسترش امید و امیدواری در اوضاع سخت و طاقت‌فرسای بحرانی در میان شیعیان؛
۳- زنده نگه داشتن روحیات حماسی و دلاوری و شجاعت در افراد و رواج و ادامه آن؛
۴- ترویج روحیه حق‌طلبی و عدالت‌خواهی و تأکید بر احقاق حق و اجرای عدالت به عنوان مهم‌ترین آرمان شیعه (این کارکرد را از خلال مضمون زیارت‌نامه‌ها به روشنی می‌توان دریافت)؛
۵- احیای روحیه انتقام از ستمکاران با تبیین ظلم‌هایی که بر ائمه اطهار (ع) و پیروان آنان در طول تاریخ رفته است؛
۶- توجه به جامعه و حکومت آرمانی که امام زمان (عج) پس از ظهور خود تشکیل خواهد داد؛
۷- تقویت خودآگاهی دینی و احساس زندگی در قامت یک امت؛ زمینه‌سازی برای تحقق کنش‌های متعهدانه در راستای تأمین اهداف جهانی اسلام؛
۸- نمایش طیفی از مشترکات اعتقادی، ارزشی و آرمانی؛ نمایش قدرت عظیم و فروخفته توده‌های انسانی مؤمن.

سخن آخر 
گفتنی است، از محور‌های اصلی فعالیت‌های رسانه‌ای و تبلیغاتی شبکه بین‌المللی نظام سلطه، تلاش برای شیعی جلوه دادن این حرکت و محدود کردن آن در آرمان یک جمعیت مذهبی محدود است؛ اما حجم راهپیمایی اربعین و آثار جهانی آن انکارناشدنی است. حرکت عظیم اربعین به مثابه مانور بزرگ اقتدار مکتب تشیع و دین اسلام است که می‎تواند قدرت و عظمت مسلمانان را به رخ جهانیان بکشد و موجب اتحاد و تحول اساسی در زیست جهان امروز شود.