سفر اخیر مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور کشورمان به ایروان را می‌توان نقطه عطفی در روابط دو کشور دانست؛ سفری که نه‌تنها جنبه‌های سیاسی و اقتصادی داشت، بلکه حامل پیام‌های مهمی درباره امنیت منطقه و حفظ منافع ملی ایران بود. ارمنستان در این سفر کوشید با اعتمادسازی نسبت به تهران، نشان دهد که در معادلات ژئوپلیتیک قفقاز حاضر است منافع ایران را به رسمیت بشناسد و به‌عنوان شریک راهبردی عمل کند. ایران و ارمنستان در طول سه دهه گذشته روابطی مبتنی بر اعتماد و همکاری داشته‌اند. با این حال، تحولات اخیر در قفقاز جنوبی، از جمله توافقات مرتبط با کریدور زنگزور و فشار‌های خارجی برای تغییر موازنه منطقه‌ای، ایجاب می‌کرد که این روابط بازتعریف و تقویت شود. سفر پزشکیان در چنین بستری رخ داد و حامل این پیام روشن بود که ایران مصمم است نقش فعال‌تری در تحولات قفقاز ایفا کند و اجازه ندهد که مسیر‌های مواصلاتی و ژئوپلیتیکی منطقه به ضرر منافعش تغییر یابد.
گفت‌و‌گو‌های راهبردی و پیام‌های روشن
در دیدار‌های رسمی، طرفین بر گسترش همکاری‌های اقتصادی، حمل‌ونقل، انرژی و امنیتی تأکید کردند. آنچه این سفر را مهم‌تر می‌کند، اعلام آمادگی ارمنستان برای تضمین منافع ایران در هر توافق منطقه‌ای است. مقامات ارمنستان با اشاره به جایگاه ایران به‌عنوان کشوری بزرگ و اثرگذار، تصریح کردند که بدون لحاظ کردن نظر تهران، هیچ پروژه‌ای در قفقاز امکان تحقق نخواهد داشت. این رویکرد نشان می‌دهد که ارمنستان نه‌تنها به دنبال روابط سنتی دوستانه با ایران است، بلکه می‌خواهد این روابط را به سطحی راهبردی ارتقا دهد.
برای ایران نیز اهمیت چنین توافقی روشن است. تهران همواره بر این نکته تأکید کرده که تغییر در مرز‌های ژئوپلیتیکی منطقه خط قرمز آن است؛ بنابراین وقتی ایروان به‌طور رسمی متعهد می‌شود که منافع ایران در مذاکرات آینده محفوظ خواهد ماند، این موضوع را می‌توان دستاوردی سیاسی برای دولت جدید تهران دانست.
تقویت همکاری‌های اقتصادی و ترانزیتی
بخش مهمی از رایزنی‌های دو طرف به موضوع ترانزیت و انرژی اختصاص داشت. ایران و ارمنستان دارای ظرفیت‌های مکملی هستند که می‌توانند با اتصال زیرساخت‌های خود، به شریان‌های حیاتی در قفقاز و آسیای غربی تبدیل شوند. پروژه‌های مرتبط با برق، گاز و حمل‌ونقل جاده‌ای از جمله زمینه‌هایی است که در مذاکرات مورد توجه قرار گرفت.
ایران در شرایط تحریم، به‌طور ویژه نیازمند مسیر‌های مطمئن ترانزیتی است و ارمنستان نیز که از مسیر‌های سنتی خود تحت فشار قرار گرفته، به همکاری با ایران به چشم یک فرصت نگاه می‌کند. بنابراین، گسترش مبادلات تجاری و انرژی میان دو کشور می‌تواند به کاهش فشار‌های خارجی کمک کند و در عین حال جایگاه ایران را به‌عنوان مسیر جایگزین در قفقاز تثبیت کند.
پیوند امنیت و دیپلماسی
امنیت در قفقاز جنوبی همواره مسئله‌ای شکننده بوده است. جنگ‌های گذشته میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان، حضور بازیگران خارجی مانند ترکیه، اسرائیل و آمریکا، و تلاش برای تغییر معادلات ژئوپلیتیکی منطقه، حساسیت‌های خاصی برای ایران ایجاد کرده است.
در همین چارچوب، سفر پزشکیان پیامی روشن داشت: ایران اجازه نخواهد داد حضور قدرت‌های بیگانه در قفقاز منافع ملی‌اش را تهدید کند. تأکید بر حفظ ثبات مرز‌ها و مخالفت با هرگونه تغییر اجباری ژئوپلیتیک بخشی از همین راهبرد است. ارمنستان نیز در این سفر کوشید نشان دهد که آماده است در این زمینه با ایران هماهنگ عمل کند و حتی از حمایت تهران در برابر فشار‌های خارجی بهره‌مند شود.
اعتمادسازی و چشم‌انداز آینده
آنچه این سفر را متمایز می‌کند، تلاش دو طرف برای اعتمادسازی متقابل بود. در شرایطی که برخی بازیگران منطقه‌ای سعی دارند روابط ایران و ارمنستان را محدود یا مخدوش کنند، ایروان این پیام را مخابره کرد که در پی ایجاد تنش نیست و ایران را شریک طبیعی و تاریخی خود می‌داند. در مقابل، تهران نیز با اعزام رئیس‌جمهور خود به ایروان، نشان داد که روابط با این کشور صرفاً یک همکاری تاکتیکی نیست، بلکه در چارچوب یک نگاه راهبردی تعریف می‌شود.
چشم‌انداز آینده روابط ایران و ارمنستان را می‌توان در سه محور اصلی ترسیم کرد: نخست، گسترش همکاری‌های اقتصادی و ترانزیتی برای ایجاد یک مسیر امن و پایدار در قفقاز؛ دوم، تعمیق روابط سیاسی و امنیتی برای مقابله با مداخلات خارجی؛ و سوم، ایجاد سازوکار‌های مشترک برای تضمین منافع دو کشور در توافقات منطقه‌ای.
سفر مسعود پزشکیان به ارمنستان نشان داد که تهران و ایروان به‌دنبال ارتقای روابط خود به سطحی بالاتر از گذشته هستند. ارمنستان با دادن اطمینان نسبت به حفظ منافع ایران، سعی دارد از ظرفیت تهران برای مقابله با فشار‌های خارجی استفاده کند و ایران نیز با تثبیت جایگاه خود در قفقاز، می‌خواهد مانع از تغییرات ژئوپلیتیکی مضر شود.
در مجموع، این سفر نه‌تنها گامی مهم در دیپلماسی دوجانبه بود، بلکه می‌تواند سرآغاز دوره‌ای تازه در همکاری‌های راهبردی ایران و ارمنستان تلقی شود؛ دوره‌ای که در آن دو کشور با تکیه بر اعتماد و منافع مشترک، مسیر آینده را ترسیم می‌کنند.