محسن هاشمی: شلوغ می‌کنیم تا پول بیشتری بگیریم

گروه اجتماعی- سعید حکمت: بازی شرکت متروی تهران با شهروندان تهرانی ابعاد تازه‌تری یافته است و باید منتظر بود و دید که در بازی «بودجه و اعتراض» چه کسی کیش و مات خواهد شد و آیا مترو می‌تواند مهره‌های «اعتراض» را همچنان و در هر جهتی روی صفحه بازی حرکت دهد؟!
«اعتراض برای تصاحب بودجه‌های بیشتر» تقریباً سیاست همیشگی متروی تهران از سال 82 و 83 به بعد بوده است و معضل «کمبود واگن» و «نبود بودجه» موضوع تازه‌ای در مترو نیست.
البته با مراجعه به آرشیو اظهارات مدیران متروی تهران، می‌توان این اظهارات را در قالب‌های مختلفی بررسی و دسته‌بندی کرد.
محسن هاشمی مدیرعامل شرکت متروی تهران در 27 اسفند 81 در مراسم افتتاح فاز 4 خط یک مترو کمبود واگن را از مشکلات اساسی مترو دانسته و البته از زحمات دولت وقت تقدیر و تشکر کرده بود.
وی یک سال بعد در 27 اسفند 82 نیز با اشاره به تلاش‌های دولت و شهرداری برای حل مشکلات متروی تهران، در بخش‌های بسیار کوتاهی از مصاحبه خود به کسری بودجه 30 میلیارد تومانی مترو در سال 82 اشاره کرده بود.
محسن هاشمی که در آن سال‌ها کمتر سعی بر رسانه‌ای شدن داشت، در 10 آذر 83 گفته بود: «آقای خاتمی در سال‌های گذشته توجه بسیار خوبی به پیشرفت متروی تهران داشته است و با پیگیری‌های ایشان در طول 7 سال اخیر سالانه 10 کیلومتر مترو در تهران به بهره برداری رسیده است.» مروری بر اظهارات سابق مدیرعامل متروی تهران نشان می‌دهد که وی در زمان دولت‌های هفتم و هشتم در کنار «انتقاد از نبود بودجه و کمبود واگن» همواره نیم نگاهی به تلاش‌های شهرداری و دولت در توجه به مترو و مشکلات آن داشته و قدردان آنها بوده است. «دو میلیارد دلار دیگر بدهند، مترو را 8 ساله تحویل می‌دهیم»، «به دلیل عدم اختصاص بودجه مناسب تا دو سال آینده امکان افزایش واگن به قطارهای شهری تهران وجود ندارد» و «پیشرفت‌های مترو نمونه موفقی از همکاری دولت و شهرداری تهران بوده است» ازجمله اظهارات محسن هاشمی است که به ترتیب در تاریخ‌های 27/11/83، 10/2/82 و 5/12/83 ایراد شده است. به عبارت دیگر وی همواره توجه داشته است که در کنار «اعتراض نسبی به وضعیت موجود»، با کاشتن بذر امید در دل مردم و مدیران دولتی و شهری، آنها را به پیشرفت و بهبود وضعیت مترو امیدوارتر کند اما آیا این سیاست پس از نیمه اول سال 84 نیز ادامه یافت؟! این همه در حالی است که چنانچه در ادامه خواهیم گفت، طبق آمار و اسناد موجود، مساعدت‌های دولت‌ها به مترو قبل از سال 84 بسیار کمتر از سال‌های بعد از آن بوده است.
حذف تشکر و ادامه اعتراضات
اظهارات مدیران متروی تهران درباره میزان توجه دولت به مترو در سه ماه ابتدایی سال 84 همراه با قدردانی‌های گسترده بود چرا که قصد داشتند با بزرگ جلوه دادن اقدامات دولت هشتم، زمینه را برای اتخاذ سیاست‌های جدید «اعتراضی- بودجه‌ای» با آغاز دولت جدید آماده کنند.
با روی کار آمدن دولت نهم، مدیرعامل متروی تهران تا چند ماه اولیه سیاست «سکوت» را در پیش گرفت و تقریباً از اواخر آبان 84 لب به سخن گشود.
محسن هاشمی در 27/8/84 با اشاره به توجه دولت قبلی در اختصاص 340 میلیارد تومان به مترو از محقق نشدن 310 میلیارد تومان آن توسط دولت نهم گلایه کرد و میزان سرمایه‌گذاری دولت جدید در مترو را ناکافی دانست.
هاشمی در 15 اسفند 84 تیتر «در سال آینده هیچ یک از خطوط مترو افتتاح نمی‌شود» را رسانه‌ای کرد و بدون اشاره به کمک‌های دولت گفت: «با توجه به بودجه‌های شهرداری و شورای شهر، می‌توانیم بخش شرقی خط 2 مترو را تا پایان اسفند 84 افتتاح کنیم.»
وی پنج روز بعد از آن نیز اظهار داشت: «به خاطر کمبود واگن، خط دردشت فقط 3 ساعت در روز فعالیت خواهد کرد. البته ما از شهردار تهران به خاطر توجه ویژه به شرکت مترو قدردانی می‌کنیم و از مسئولان ملی نیز انتظار توجه داریم.»
اظهارات مدیران مترو در سال‌های پس از 84 نه تنها به هیچ وجه گویای پیشرفت چشمگیر در امور مترو نبود بلکه این ذهنیت نادرست را در افکار عمومی رواج می‌داد که: «عدم تخصیص بودجه مترو نه تنها کار ساخت خطوط بلکه یارانه اختصاص یافته به مردم را نیز با کمبود اعتبار مواجه می‌کند.» (محسن هاشمی، 5/6/85)
بحرانی نشان دادن وضعیت موجود مترو نیز از دیگر راهکارهای مدیریت مترو برای تحت فشار قرار دادن دولت و شانه خالی کردن از خدمت‌رسانی به شهروندان بود: «متروی تهران و حومه سال آینده (86) در نحوه سرویس‌دهی و ساخت ایستگاه‌های بعدی دچار بحران و مشکلات فراوان خواهد... ساخت خط 3 و 4 مترو نیز به دلیل نبود نقدینگی و اختصاص فاینانس دچار بحران شده است... سال 86 سال بحرانی برای مترو تهران خواهد بود... امیدواریم که مورد مهرورزی دولت قرار بگیریم.» (محسن هاشمی: 22/8/85)
چندین بار استفاده از واژه «بحران» در یک سخنرانی کوتاه چه معنایی می‌تواند داشته باشد؟
ارتباط دادن معضلات و مشکلات مترو به مسائل بین‌المللی و استفاده مکرر از عبارت «جو بین‌المللی نامناسب» برای تخریب چهره دولت نهم نشان‌دهنده این است که متروی تهران صرفاً یک شرکت خدماتی برای شهروندان نیست بلکه مأموریت کلان دیگری را در دستور کار خود قرار داده است.
از سوی دیگر تلاش مدیریت مترو برای خارج کردن دولت از فهرست «نهادهایی که در پیشرفت مترو مؤثر بوده‌اند» قابل تأمل است: «تاکنون بدون کمک دولت خطوط مترو را گسترش داده‌ایم... ایستگاه امام حسین با حمایت‌ها و کمک‌های مالی شهرداری تهران زودتر از زمان مقرر افتتاح شد و این یک رکورد جدید است... (هاشمی: 14/9/85)
بروید مشکلاتتان را به رئیس‌جمهور بگویید
حواله دادن مردم و مشکلات مترو به دولت، سیاست جدیدی بود که از سال 84 به بعد و در کنار تلاش برای
«رودر رو قرار دادن شهرداری تهران و دولت» اتخاذ و به آن توجه شد. گفت‌وگوی برخی از شهروندان با خبرگزاری فارس درباره تأخیر و توقف‌های مترو گوشه‌ای از این واقعیت است: «می‌گوییم چرا نواقص را یک بار برای همیشه رفع نمی‌کنید، می‌گویند پول نداریم. بروید مشکلاتتان را به رئیس‌جمهور و دولت بگویید. این که نشد پاسخ مشکل ما.» (فارس: 24/10/85) البته در آن زمان نیز برخی‌ها معتقد بودند اختلال‌های مکرر در مترو طی چندین ماه، تعمدی است و مسئولان مترو با اتخاذ چنین سیاستی به دنبال تحت فشار قراردادن دولت برای جذب اعتبارات این بخش هستند.(فارس:همان تاریخ)
همچنین تعریف و تمجیدهای صوری و ساختگی از شهرداری تهران برای ایجاد فاصله بین دولت و شهرداری، سیاستی بود که اگر بگوییم «جواب داد و مؤثر افتاد» چندان بی‌راه نگفته‌ایم:«دولت قرار است به خاطر کاهش اعتبارات مترو در سال 85 به ما کمک‌هایی کند از سویی امسال به همت شهردار تهران به عنوان پدر پولدار، اعتبارات بسیار خوبی به مترو داده شد و مشکل اعتباری ما را حل کرد.» (هاشمی، 2/12/85)
و چند روز بعد از آن، مصاحبه مشابه دیگر: «حمایت‌های مالی شهرداری تهران موجب شد تا وعده‌هایی که برای سال 85 داده شده بود، عملیاتی شود... اگر واگن‌ها تأمین نشود نمی‌توانیم بخشی از خطوط را افتتاح کنیم» (هاشمی: 22/12/85)
سیاست «اعتراض و بودجه» با شدت و اشکال مختلف همواره مورد توجه مدیریت مترو بوده است. محسن هاشمی در 10/9/86 در مصاحبه با «ایران» در پاسخ به این که «شما از سال 81 و 82 به بعد، همواره مجلس، ‌شهرداری، شورای شهر و دولت را به بی‌توجهی به بودجه مترو متهم می‌کردید و بودجه اضافه می‌خواستید» گفته بود: «ما هیچ وقت از بودجه مترو راضی نبوده‌ایم و همیشه پول اضافه خواسته‌ایم تا مترو بسازیم. من باید 430 کیلومتر مترو بسازم. اگر اینجا بنشینم و بگویم «همه چیز خوب است» که کسی به درد ما رسیدگی نمی کند.»
رویانیان: مترو همیشه معترض بود و الآن به پایان خط رسید
محمد رویانیان رئیس ستاد مدیریت حمل و نقل و مصرف سوخت کشور در مصاحبه با خبرنگار «ایران» می‌گوید: «سیاست اعتراض به وضعیت موجود همواره در طول دوره‌های گذشته و بخصوص سال‌های اخیر مدنظر مدیریت مترو بوده است چون هربار اعتراض می‌کنند و از نبود واگن و بودجه فریاد می‌زنند و ناله می‌کنند، دولت خارج از روال معمول و به صورت اضطراری بودجه‌ای را به مترو اختصاص می‌دهد تا موضوع مترو بیش از این حالت امنیتی و سیاسی پیدا نکند.»
وی می‌افزاید: «درباره مشکلات اخیر مترو نیز کاملاً مشخص شد که ارتباطی با کمبود واگن و نبود اعتبارات ندارد و یک موضوع کاملاً داخلی و مربوط به اعتراض راهبران قطارها و کارکنان مترو بود که متأسفانه مدیریت مترو آن را به یک موضوع ملی، سیاسی و امنیتی تبدیل کرد و اگر رئیس جمهور شخصاً برای حل مشکلات مترو وارد شده و راهکارهایی ارائه کرده است، صرفاً برای کمک به حمل و نقل ریلی پایتخت است و این‌که از این به بعد، به خاطر چنین اعتراضاتی (چه از جانب مدیریت مترو و چه از سوی راهبران و کارکنان مترو) موضوعات، سیاسی و امنیتی و تبدیل به یک بحران و معضل ملی نشود.»
رویانیان درباره مصاحبه اخیر دکتر احمدی‌نژاد نیز اظهار می‌دارد: «نظر رئیس جمهور این است که مدیریت احداث و ساخت‌و‌ساز مترو با دولت باشد و بهره‌برداری با شهرداری تهران، یعنی دولت تمام اعتبارات مربوط به تکمیل و احداث پروژه‌های مترو و خطوط آن را تأمین می‌کند و بهره‌برداری از آنها را به مدیریت شهری واگذار خواهد کرد.»
وی در پاسخ به این سؤال که «در این صورت، آیا مدیرعامل مترو را دولت تعیین می‌کند یا شهرداری؟» می‌گوید: «طبیعتاً وقتی قرار است دولت تمام اعتبارات مورد نیاز را پرداخت کند، مدیریت مترو را نیز تعیین خواهد کرد.»
رئیس ستاد مدیریت حمل‌و‌نقل و مصرف سوخت کشور تصریح می‌کند: «البته دولت هیچ اصراری ندارد که امور مترو را به‌دست بگیرد، اما تأکید دکتر احمدی‌نژاد صرفا برای گشایش در مشکلات مردم تهران ارائه شد و این‌که از این پس شاهد بروز چنین مشکلاتی در مترو و اتلاف وقت میلیون‌ها شهروند پایتخت‌نشین نباشیم. به عبارت دیگر سخن اخیر رئیس جمهور از سر دلسوزی برای وضعیت مردم در مترو و اصلاح امور و جریانات اخیر بود.»
بودجه‌هایی که مدیریت نمی‌شود
تأمین هزینه‌های موردنیاز مترو تا سال80 برعهده دولت بود و تا آن زمان هر کمکی که به مترو می‌شده، جزو وظایف دولت بوده است.
کامران حاج نصراللهی کارشناس و دبیر اسبق شورای عالی ترافیک کشور با بیان این مطلب به «ایران» می‌گوید: «از سال 80 به بعد، تأمین هزینه‌های مترو به طور مشترک به دولت و شهرداری تهران واگذار شد؛ یعنی 50 درصد دولت و
50 درصد شهرداری. در همان سال 150 میلیارد ریال به عنوان بودجه عمرانی از سوی دولت برای مترو درنظر گرفته شد که فقط 117 میلیارد ریال آن محقق شد. با این حال وقتی دولت نهم روی کار آمد در سال 85 و در اولین سال فعالیت خود 750 میلیارد ریال به عنوان بودجه عمرانی به مترو اختصاص داد که تمام آن محقق شد. جالب این که در همان سال 200 میلیارد ریال هم در قالب بودجه جاری به مترو پرداخت شد. یعنی دولت نهم فقط در اولین سال فعالیت خود 950 میلیارد ریال به مترو پرداخت کرد.
همچنین در متمم بودجه سال 85، هزار و 170 میلیارد ریال دیگر به متروی تهران اختصاص یافت که تمام آن محقق شد. علاوه بر آن در همان سال، هزار و 495 میلیون دلار از اعتبارات فاینانس برای متروی تهران پیش‌بینی شد که تمام اینها فقط مساعدت دولت نهم در یک سال (85) به مترو است.» وی می‌افزاید: «در مجموع، مساعدت‌های دولت نهم اصلاً قابل مقایسه با دولت‌های قبل نیست به طور مثال در سال 81، 150 میلیارد ریال به عنوان بودجه عمرانی مترو تصویب شد که فقط 5/137 میلیارد ریال آن تخصیص داده شد. در سال 82 از 514 میلیارد ریال پیش‌بینی شده، 487 میلیارد ریال و در سال 83 از 514 میلیارد ریال فقط 300 میلیارد ریال پرداخت شد.»
با این حال و به رغم مساعدت‌های چندبرابری دولت نهم به مترو، همچنان شاهد اعتراضات مدیریت مترو هستیم که به قول محمد رویانیان «به بن بست رسیده‌اند و فقط فریاد می‌زنند و ناله می‌کنند که بودجه نیست و این یعنی بن بست مترو.» «مدیریت بودجه و امکانات»یک اصل مهم در هر مجموعه و شرکت است اما آیا متروی تهران به خوبی توانسته است از مساعدت‌های 3 تا 5 برابری دولت (در مقایسه با قبل) استفاده بهینه کند؟
مسئولان و کارشناسان در طول سال‌های اخیر بارها تذکر داده‌اند که مترو به وظایف سالانه خود برای احداث تونل‌ها و خطوط مترو عمل نمی‌کند.
رویانیان در این‌باره به «ایران» می‌گوید: «طبق آمار و اسناد موجود، متروی تهران در چهار سال گذشته بیش از هزار میلیارد تومان از دولت و شهرداری دریافت کرده است و به‌رغم این‌که باید 25 کیلومتر خطوط مترو احداث می‌کردند، فقط 9 کیلومتر را راه‌اندازی کرده‌اند.»
شایعه درست می‌کنیم، پول می‌گیریم
پروژه «شایعه درست کردن» نیز در متروی تهران درآمد زیادی دارد.
محسن هاشمی مدیرعامل متروی تهران در تاریخ 9 مهر 1378 در مصاحبه با روزنامه «صبح امروز» گفته بود: «شایعه ریزش مترو را خودمان دامن زدیم تا پول بگیریم... گاهی در کشور برای جذب مسئولان به سوی پروژه‌ها و گرفتن اعتبارات لازم، احتیاج به مقداری جوسازی داریم... مترو چیزی نیست که بگوییم زمانی تمام می‌شود. مترو هیچ‌وقت تمام نمی‌شود، بلکه در حال توسعه است... میزان پول دریافتی ما همواره کمتر از میزان مورد نیاز بخش‌های اولویت‌دار ما است. بنابراین برای این‌که بتوانیم برای بخش‌های دارای اولویت پول بگیریم، تا حدودی شلوغ می‌کنیم تا بتوانیم پول بیشتری بگیریم.»
حال با توجه به اظهارات 10 سال قبل این مقام مسئول، چگونه می‌توان باور کرد که وی هنوز تغییر عقیده نداده باشد و اعتراضات اخیر راهبران و مشکلات گسترده ایجاد شده در متروی تهران برای شهروندان، نقشه خود مدیران مترو نباشد. یکی از راهبران قطارها در این‌باره به «ایران» می‌گوید: «لیدرهای ما در قسمت راهبری مترو، ارتباطات نزدیکی با مدیران ارشد مترو دارند. البته بیشتر راهبران واقعاً به‌خاطر موقعیت شغلی خود به اعتراض و ایجاد اخلال در ایستگاه‌های مترو روی آوردند، اما غافل هستند از این‌که مدیریت مترو اعتراض راهبران را هدایت می‌کند و ما فقط ابزاری هستیم تا مترو به پول برسد.»
وی می‌افزاید: «چندی پیش هم با مسئولان شرکت بهره‌برداری متروی تهران جلسه داشتیم و از حرف‌ها و اظهارات آنها کاملاً مشخص بود که به‌خاطر دریافت 18 میلیارد تومان از شهرداری و دولت بسیار خرسند هستند و تلویحاً به ما فهماندند که تغییری در شرایط کاری و شغلی ما ایجاد نمی‌کنند. این راهبر قطار اظهار می‌دارد: «به همین خاطر تعدادی از راهبران قطارها دوباره تصمیم به اعتراض گرفتند چون متوجه شدند که تعداد انگشت‌شماری از راهبران با توافق مدیریت مترو، نقشه اعتراضات داخلی اخیر را طراحی و هدایت کرده‌اند.» وی می‌گوید: «برخی از راهبران قطارهای مترو اعتراض خود را مجدداً از دیروز (دوشنبه) آغاز کرده‌اند و در این روز حرکت 250 تا 300 قطار در خطوط یک، دو و چهار کنسل شد.»
در بین اظهارات این راهبر قطار و راهبرانی که در هفته‌های گذشته با «ایران» تماس گرفته و اطلاعات فنی و تخصصی از وضعیت موجود را به ما دادند، نکته قابل تأمل این است که وقت و زندگی مردم به بازیچه گرفته شده و تأیید کننده این واقعیت است که هدایت سیاست «بودجه و اعتراض» تقریباً از دست مدیران مترو نیز خارج شده است و در یک کلام مترو با توسل به این سیاست سوخته و قدیمی، دیگر کاری از پیش نمی‌برد و بهتر است مسئولان برای تحقق سخنان اخیر رئیس جمهور و بازگرداندن مدیریت مترو به دولت تلاش کنند.
مدیرعامل بهره‌برداری مترو: با «ایران» مصاحبه نمی‌کنم
جعفر ربیعی، مدیرعامل شرکت بهره‌برداری متروی تهران در پاسخ به سؤال «ایران» درباره این که «آیا اعتراض راهبران، نقشه مدیران مترو بوده است؟» می‌گوید: من با روزنامه ایران و خبرگزاری ایرنا مصاحبه نمی‌کنم. یکی- دو ماه است که هر چه دلتان می‌خواهد، می‌نویسید و جوسازی می‌کنید.
وی در پاسخ به این که «آیا نوشته و گزارش‌های ما نادرست و اشتباه است» اظهار می‌دارد: « فکر نمی‌کنم اشتباه است بلکه می‌گویم حق نیست و شما حق نمی‌نویسید.»
ربیعی می‌افزاید: هر چه خواستید، نوشتید؛ ما هم جوابی به شما ندادیم. از این به بعد هم هر چه بنویسید، جوابی نمی‌دهیم. دیدار ما با شما باشد برای روز قیامت و من آن روز جواب شما را می‌دهم.
وی در پاسخ به این که «روز قیامت قطعاً بودجه‌های هزینه شده در مترو نیز حسابرسی و بررسی می‌شود» می گوید: به هر حال روز قیامت یکدیگر را می بینیم.
این در حالی است که مدیرعامل شرکت بهره‌برداری متروی تهران چندی پیش و پس از مساعدت 18 میلیارد تومانی دولت و شهرداری به مترو برای حل مشکلات اخیر، در نامه‌ای از مجلس، دولت و شهرداری تهران تشکر کرده و رسانه‌ها را به فضاسازی و تخریب مترو متهم کرده بود در حالی که آقای ربیعی احتمالاً تفاوت نقد سازنده و تخریب را نمی‌داند، چرا که اگر به قول وی، همین جوسازی‌ها نبود، مترو یک شبه به 18 میلیارد تومان نمی‌رسید.