از نهضت حسینی (ع) تا انقلاب خمینی (ره)

مصطفی یاسینی
نهضت احیاگرایانه امام حسین (ع) قضیه ای شخصی نیست و همانند سایر اولیای بزرگ الهی، جریانی تاریخی است که سنت الهی محسوب می شود، از این رو یقینا دارای پیام است؛ زیرا سنت های الهی بر همگان و در همه عصر ها و نسل ها جاری است و محدود به زمان و مکان مخصوص و افرادی خاص، نیست. کلام خود آن حضرت بصراحت بیانگر “فراگیر بودن پیام نهضت عاشورا” است؛ آنجا که می فرماید: “مثلی لا یبایع مثله؛ کسی که مانند من فکر می کند با کسی که مانند یزید فکر می کند، بیعت نمی کند”(بحارالانوار، ج44، ص325). در این سخن، حضرت سخن از “مثل خود” و “مثل یزید” دارد نه از “شخص خود” و “شخص یزید”. بنابراین پیام نهضت حسینی فراگیر بوده، محدود به زمان خاصی نیست(1)، از این رو برای همگان و در هر زمانی از ابعاد گوناگون مادی و معنوی، فردی و اجتماعی الگو و قابل تبعیت است.
حضرت امام (ره) با بیانی گویا و با اشاره به شعار “کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا” بر این حقیقت تاکید ورزیده که قیام سیدالشهداء (ع) الگوی تمام عیار و قابل پیروی برای دیگران در تمامی دوره هاست: “مگر نه آن است که دستور آموزنده “کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا” باید سرمشق امت اسلامی باشد. قیام همگانی در هر روز و در هر سرزمین. عاشورا قیام عدالتخواهان با عددهای قلیل و ایمان و عشقی بزرگ، در مقابل ستمگران کاخ نشین و مستکبران غارتگر بود. و دستور آن است که این برنامه سرلوحه زندگی در هر روز و در هر سرزمین باشد(2). اندیشه سیاسی امام به دلیل خصلت دینی و ماهیت مکتبی خود، از پیوند عمیق و ناگسستنی با نهضت حسینی برخوردار بوده است؛ چرا که از دیدگاه امام خمینی اسلام تنها به عبادت و برگزاری آیین های دینی ختم نمی شود ، بلکه دعوت وی به آگاهی و بیداری ملل جهت فهم دین، برقراری ارتباط فرد با اجتماع، برقراری ارتباطات فرهنگی، داشتن استقلال فکری و احساس مسئولیت نمودن در قبال مسائل مهم جهان اسلام و مسلمین، نشان از آمیختگی اسلام با تمام وجوه زندگی انسان در قرائت دینی امام داشت. در این راستا امام خمینی با ارائه تفسیر جامع وهمه جانبه از تعالیم دینی، تلاش نمود بنیان فکری و ایدئولوژیکی جنبشهای اسلامی را غنا و قدرت بخشد(3).
امام خمینی (ره) با سرلوحه قرار دادن پیام بزرگ عاشورا یعنی “ظلم ستیزی” و مبارزه با مظاهر فساد، پای به میدان نهضت گذاردند. در واقع ایدئولوژی تشیع که یک حس پرخاشگری علیه ظلم و مبارزه در راه خدا و در نهایت شهادت طلبی را در پیروان خویش زنده نگاه می دارد، با تلاش امام خمینی بر اذهان عمومی مسلط شد و با توجه به نفود عمیقی که در سطح جامعه داشت، به وسیله شبکه بسیار وسیع روحانیت در شهرها و روستاها گسترش یافت و توانست با بسیج عمومی مردم جایگزین ایدئولوژی حاکم گردد. وقتی به عبارات امام درباره عاشورا رجوع می کنیم، ابتکار انقلابی امام را در استفاده از حادثه عاشورا مشاهده می نماییم.
ایشان در بیانی می فرمایند: “تمام انبیا برای اصلاح جامعه آمده اند و همه آنها این مسئله را داشتند که فرد باید فدای جامعه بشود. سیدالشهدا روی همین میزان خودش و اصحاب و انصار خودش را فدا کرد تا جامعه اصلاح بشود.”(4) در واقع امام خمینی با اعتقاد به این امر که قیام و شهادت سید الشهدا(ع) باید ملاک عمل اجتماعی مسلمانان قرار گیرد، نهضت حسینی را مبنای حرکت خویش در انقلاب اسلامی قرار داد: “آنچه که سیدالشهدا عمل کرد و آن ایده ای که او داشت و آن راهی که او رفت و آن پیروزی که بعد از شهادت برای او حاصل شد و برای اسلام حاصل شد، (روحانیون) به [برای] مردم روشن کنند و بفهمانند به صد نفر، می شود مقابله با یک همچو ظالمی دارای همه چیز کرد.”(5) از این رو امام در مورد رسالت و وظیفه مردم می گوید: “کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا باید سرلوحه زندگی در هر روز و د رهر سرزمین باشد.
همه روز باید ملت این معنا را داشته باشد که امروز عاشورا است و ما باید مقابل ظلم بایستیم و همین جا هم کربلاست و باید نقش کربلا را پیاده کنیم. انحصار به یک زمین ندارد انحصار به یک عده و افراد نمی شود، همه زمین ها باید این نقش را ایفا کنند و همه روزها...این دستور آموزنده هم تکلیف است و هم مژده. تکلیف از آن جهت که مستضعفان با عده ای قلیل، علیه مستکبران با ساز و برگ مجهز و قدرت شیطانی عظیم، مامورند چونان سرور شهیدان قیام کنند. و مژده بدین جهت که شهیدان ما در شمار شهیدان کربلا قرار داده است.”(6)
امام خمینی قیام سید الشهدا (ع) را یک الگوی بزرگ می داند که از نقطه نظر فقهی و عمل به وظایف و تکالیف دینی، باید سرمشق قرار گیرد. در فرهنگ مکاتب مادی، نباید “مشت به نبرد با درفش برود”؛ اما مردم ایران تحت تاثیر نهضت عاشورا، روحیه شهادت طلبی امام حسین(ع) و اصحابش را در خاطره ها تکرار می کردند. هنگامی که جوانان انقلابی با شعارهای “الله اکبر” و “توپ، تانک، مسلسل، دیگر اثر ندارد” و... با تانک ها و مسلسل های رژیم ستمشاهی مقابله می کردند، امام راحل(ره) فرمود: “کیفیت مبارزه را اینکه قیام در مقابل یک حکومت قلدری که همه جا را در دست دارد، با یک عده معدود چه طور باشد، اینها چیزهایی است که حضرت سیدالشهدا به ملت آموخته است” (7).
تاکید بر قیام عاشورا و فرهنگ شهادت طلبی نزد امام خمینی از چنان اهمیتی برخوردار بود که ایشان حتی در وصیت نامه سیاسی الهی خود نیز به تذکر در این باب پرداخته اند: “ما مفتخریم که ائمه معصومین ما صلوات الله و سلامه علیهم در راه تعالی دین اسلام و در راه پیاده کردن قرآن کریم که تشکیل حکومت عدل یکی از ابعاد آن است، در حبس و تبعید به سر برده و عاقبت در راه براندازی حکومتهای جائرانه و طاغوتیان زمان خود شهید شدند. و ما امروز مفتخریم که می خواهیم مقاصد قرآن و سنت را پیاده کنیم و اقشار مختلفه ملت ما در این راه بزرگ سرنوشت ساز سر از پا نشناخته، جان و مال و عزیزان خود را نثار راه خدا می کنند.” حضرت امام (ره) بارها در سخنان گهر بار خویش درباره تاثیر محرم در پیروزی انقلاب اسلامی اشاراتی داشتند، از جمله فرمودند: “اگر قیام حضرت سیدالشهداء (ع) نبود، امروز هم ما نمی توانستیم پیروز بشویم. تمام این وحدت کلمه ای که مبدا پیروزی ما شد، برای خاطر این مجالس عزاداری، مجالس سوگواری و این مجالس تبلیغ و ترویج اسلام شد.” (8)
هدف و انگیزه مردم ایران از انقلاب اسلامی، نابودی ظلم، استبداد و استکبار و بر پایی حکومت عدل الهی و اجرای احکام اسلامی به عنوان “معروف” و جلوگیری از وابستگی به اجانب و بیگانگان به عنوان “منکر” بود. اینها همان انگیزه و هدف امام حسین(ع) از قیام عاشورا بود، آنجا که می فرماید: “انما خرجت لطلب الاصلاح فی امه جدی ارید ان آمر بالمعروف و انهی عن المنکر و اسیر بسیره جدی و ابی علی ابن ابی طالب(ع)“. اگر یزید بن معاویه تجاهر به فسق و فجور داشت، خاندان پهلوی نیز همان گونه عمل می کردند و به عنوان نمونه باید گفت: اسلام زدایی را تا آنجا رساندند که به طور رسمی تاریخ هجرت پیامبر اکرم(ص) را به تاریخ شاهنشاهی تبدیل کردند!!(9)امام راحل(ره) درباره تاثیر عاشورا بر اهداف و انگیزه های انقلاب اسلامی می فرماید: “حضرت سید الشهدا(ع) به همه آموخت که در مقابل ظلم، در مقابل ستم، در مقابل حکومت جائر چه باید کرد”(10).
یکی از نشانه های تاثیرپذیری انقلاب مردم ایران به رهبری امام خمینی (ره)، شعارهای تظاهرات و راهپیمایی های ملت ایران در زمان پیروزی انقلاب اسلامی است. در این شعارها فرهنگ عاشورایی موج می زد. شعارهایی همچون “حسین حسین شعار ماست شهادت افتخار ماست”، “نهضت ما حسینیه رهبر ما خمینیه” و “یا خمینی خمینی تو وارث حسینی”.
با مروری بر مقاطع سرنوشت ساز در پیروزی انقلاب اسلامی، معلوم می شود که نقطه آغازین آنها از ایام عزاداری امام حسین(ع) و با الهام از آموزه های نهضت عاشورا بود: قیام15 خرداد - که نقطه عطفی در تاریخ انقلاب شمرده می شود - به دنبال سخنرانی شدیداللحن حضرت امام(ره) در بعدازظهر عاشورا 13(خرداد1342) به وقوع پیوست. ایشان در مورد قیام15 خرداد فرمود: “ملت عظیم الشان در سالروز این قیام فاجعه انفجارآمیزی که مصادف با15 خرداد42 بود، با الهام از عاشورا آن قیام کوبنده را به بار آورد. اگر عاشورا و گرمی و شور انفجاری آن نبود، معلوم نبود چنین قیامی بدون سابقه و سازماندهی، واقع شود”(11). هفده شهریور نیز یکی از مقاطع مهم انقلاب بود که تحت تاثیر عاشورا و فرهنگ آن شکل گرفت. امام خمینی (ره) در این باره می فرمایند : “هفده شهریور مکرر عاشورا و میدان شهدا مکرر کربلا و شهدای ما مکرر شهدای کربلا و مخالفان ملت ما مکرر یزید و وابستگان او هستند”(12).
نه تنها عامل پیدایش اصل انقلاب و زمینه ساز پیروزی آن در مراحل مختلف فرهنگ عاشورا بوده است؛ بلکه همین فرهنگ، عامل اساسی حفظ و تداوم انقلاب اسلامی نیز محسوب می گردد. اگر انقلاب اسلامی بخواهد بر مبنای آن فرهنگی که شکل گرفته، تداوم یابد؛ باید توجه ویژه ای به همان فرهنگ داشته باشد. روحیه شهادت طلبی، آزادگی، عزت نفس، مبارزه با ظلم و ستمگری، مخالفت با تخطی از احکام اسلام و... در عرصه های مختلف سیاست خارجی و روابط با دیگر کشورها و نیز عرصه سیاست داخلی؛ از سیاست گذاری در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و غیره گرفته تا بخش های اجرایی و... . همه باید پایبند به آموزه های نهضت امام حسین(ع) و فرهنگ عاشورا باشند(13). امام خمینی (ره) در این خصوص می فرمایند: “فداکاری حضرت سیدالشهدا(ع) است که اسلام را برای ما زنده نگه داشته است... باید بدانید که اگر بخواهید نهضت شما محفوظ بماند، باید این نهضت را حفظ کنید”(14).
پی‌نوشتها در دفتر روزنامه موجود است.