نگاهی به اصول و مبانی وحدت در قرآن و سنت‏ (بخش اول)

م. مفیدی
‏ " و این راه راست من،‌پیروی از آن کنید و از راه‌های دیگر که موجب تفرقه و پریشانی است جز از را خدا متابعت نکنید. این سفارش خدا به شما باشد که پرهیزگار شوید" (سوره انعام آیه 153)‏
‏ بی‌تردید یکی از مهمترین تفاوتهایی که میان اندیشه سیاسی اسلام و جریان غالب سیاسی غرب وجود دارد ابتناء اندیشه‌ اسلامی برآموزه‌های وحیانی می‌باشد. متاسفانه در دو قرن اخیر نفوذ پررنگ جریانهای سکولار غربی در سرزمینهای اسلامی و به حاشیه رفتن آرای مصلحان دین و از سوی دیگر تعصب‌های قومی، فرقه‌ای و مذهبی و عدم درک و عمل به گوهرهای اصیل شریعت رسول‌الله (ص) و غفلت از تحولات نوین امروز، شرایطی را به وجود آورده است که مستکبران بی‌شرم جهانی به گونه عریان بر سرزمینهای اسلامی حمله ور می‌شوند و به نوامیس مسلمین بدون مقابله‌ای قابل توجه تعدی ‌کنند.
باتوجه به مجموعه‌ای از واقعیات جدید و چشم انداز جهان آینده بویژه بحرانهای درونی تمدن غرب به نظر می‌رسد هر یک از مسلمانان لازم است در حد توان فکری و امکانات خود به لحاظ علمی و عملی مقدمات بنای ساختاری عدالت محور در جهان پس از آمریکا را فراهم نمایند. چنانکه حضرت امام(ره) پیش‌بینی فرمودند پرچم نهضت جهانی مستضعفان در قرن جاری به دست مسلمانان خواهد بود و هم ایشانند که سنگرهای کلیدی جهان را فتح خواهند کرد. در این راستا ضمن تسلط بر دستاوردهای نوین بشری لازم است مسلمین تاکید ویژه‌ای بر میراث عمیق فکری و فرهنگی خویش داشته باشند که مهمترین آنها قرآن است در کنار این مسئله سنت واقوال و افعال پیامبر و معصومین(علیهم السلام) نیز از جایگاه بسیار مهمی برخوردار است. آنچه که ما در اینجا قصد داریم به آن بپردازیم یکی از آموزه‌های مهم اجتماعی زندگی انسانها دعوت به وحدت و همبستگی است. این مقوله در کلام خداوند و اقوال معصومین از جایگاه ویژه و جالب توجهی برخوردار است که سعی می‌کنیم در این مجال کوتاه به طور اجمالی به آن بپردازیم.
‏مبانی انسجام و اتحاد ملی در قرآن
‏ در آیات متعددی از قرآن مسئله انسجام و اتحاد و افتراق در جامعه بشری و در میان مسلمانان از ابعاد گوناگون مورد بررسی قرار گرفته است، مع‌الوصف این آیات صرف نظر از برخی اختلاف برداشتهایی که میان اندیشمندان مسلمان در مورد آنها وجود داشته است تنها به بیان برخی از اصول و کلیات مهم پیرامون موضوع مذکور پرداخته‌اند و باتوجه به سایر آیات قرآن بویژه مواردی که بر نقل و تدبیر تاکید دارند همچنان فضای فراخی برای جولان فکری مسلمانان جهت یافتن راهکارهای مناسب تحقق بخشید و تحکیم انسجام و اتحاد براساس اصول و کلیات راهبردی قرآن باقی مانده است که مصلحان در آن فضا به تامل و ارائه نظریات متناسب بازمان و مکان خویش پرداخته‌اند. در این بخش به اجمال مبانی انسجام و اتحاد اسلامی از دیدگاه قرآن را ذکر نموده و پس از آن نگاهی خواهیم داشت به ریشه‌های افتراق از نظر قرآن.
‏‏ الف) وحدت و توحید و خداباوری
‏ آرمان وحدت اسلامی حول محور عقاید و اصول مشترک تحقق می‌پذیرد و انسان ها با گرایش به خدا و توحید و باورهای آسمانی خود را از تاریکی اوهام و خرافات و افکار شرک آلود خلاصی بخشیده و شیرینی یگانگی و هم‌سویی را می‌چشند. از دیدگاه قرآن انسانها در تکوین و آفرینش و خلقت براساس فطرت توحیدی آفریده شده اند و لذا جامعه انسانی و "ناس" ابتدا یک جامعه و "امت واحده" بوده اما به واسطه بروز اختلافات میان آنها خداوند پیامبران را برای رسیدگی به آن اختلافات و حل آنها و به دنبال آن بازگردان "ناس" به سوی توحید و صراط مستقیم و تشکیل امت واحده فرستاد. برای نمونه در سوره بقره می‌خوانیم: "کان الناس امه واحده فبعث الله النبیین مبشرین و منذرین و انزل معهم الکتاب بالحق لیحکم بین الناس فیما اختلفوا فیه و مااختلف فیه الا الذین اوتوه من بعد ماجاءتهم البینات بغیا بینهم فهدی الله الذین آمنوا لما اختلفوا فیه من الحق باذنه والله یهدی من یشا الی صراط المستقیم".
"مردم یک امت بودند،‌پس خدا پیامبران بشارت دهنده و ترساننده را فرستاد و بر آنها کتاب برحق نازل کرد تا آن کتاب در آنچه مردم اختلاف دارند میانشان حکم کند، ولی جز کسانی که کتاب بر آنها نازل شده و حجت‌ها آشکار گشته بود از روی حسدی که نسبت به هم می‌ورزند در آن اختلاف نکردند. و خدا مومنان را به اراده خود در آن حقیقتی که اختلاف می‌کردند راه نمود، که خدا هرکس را که بخواهد به راه راست هدایت می کند... (بقره 213) بنابراین انسجام و اتحاد مد نظر قرآن بیش و پیش از هرچیز یک رابطه قبلی و پیوندی عقیدتی است که براساس ایمان به ذات اقدس احدیت و توجه به او میان مومنان پدید آمده و حفظ می‌گردد. برخی از آیات پیرامون این موضع در ذیل می‌آید: "یا ایها الذین آمنوا اتقوالله حق تقاته ولاتموتن الاو انتم مسلمون واعتصموا بحبل الله جمیعا ولاتفرقوا و اذکروا نعمت الله علیکم اذ کنتم اعداء فالف بین قلوبکم فاصبحتم بنعمته اخوانا" (آل عمران 3-102).
" ای کسانی که ایمان آورده اید آن چنان که شایسته ترس از خداست از او بترسید و جز در مسلمانی نمیرید و همگان دست در ریسمان خدا زنید و پراکنده مشوید و از نعمتی که خدا بر شما ارزانی داشته است یاد کنید، آن هنگام که دشمن یکدیگر بودید و او دلهایتان را به‌هم مهربان ساخت و به‌لطف او برادر شدید..." "فمن یکفر بالطاغوت و یومن باالله فقداستمسک بالعروه الوثقی الاانفصام لها والله سمیع علیم"(بقره 256)‏‏ "پس هرکس که به طاغوت کفر ورزد و به خدی ایمان آورد، به چنان رشته استواری چنگ زده که گسستنش نباشد خدا شنوا و بیناست" "ان هذا امتکم امه واحده و انا ربکم فاعبدون" (انبیاء 92)‏‏ "و در حقیقت این امت شماست که امتی یگانه است و من پروردگار شمایم، پس از من پروا دارید".