سال جهاد اقتصادی و وظایف حوزه‌های دینی

تبیین مفهوم جهاد و جهاد اقتصادی
اگر مهم‌ترین وظیفه حوزه‌های علمیه و روحانیون را «معرفی و گسترش مبانی دینی در سطوح مختلف جامعه» بدانیم، مهم‌ترین وظیفه حوزه‌های علمیه در سال جاری نیز تشریح مفهوم «جهاد» به ویژه «جهاد اقتصادی»، بررسی مفهوم جهاد و تشریح انواع و اهداف آن است. آیت‌الله مقتدایی مدیر حوزه علمیه قم در این باره می‌گوید: «وظیفه حوزه‌های علمیه در جهت تبیین جهاد اقتصادی این است که با برنامه‌هایی که می‌تواند مردم را با جهاد فی سبیل الله‌درباره اقتصاد آشنا کنند راهنمایی نمایند و مسئولان نیز وظیفه دارند، برای مردم راه را تسهیل کنند تا در جهاد اقتصادی پیروز شوند.
راهنمایی‌هایی که حوزه‌های علمیه، مبلغین و روحانیون در مجامع عمومی‌ و خصوصی در راستای تبیین ابعاد مختلف جهاد اقتصادی انجام می‌دهند، موجب می‌شود نظام اسلامی ‌مسیر جهاد اقتصادی را با موفقیت طی کند، البته احساس مسئولیت مردم نیز در این راستا مؤثر است، اگر مردم نسبت به جهاد اقتصادی احساس تکلیف داشته باشند و به عنوان یک هدف مقدس به آن بنگرند، کشور از نظر اقتصادی در دنیا نمونه می‌شود و موجب دلگرمی ‌دوستان نظام در داخل و خارج از کشور می‌شود.
حجت‌الاسلام‌و‌المسلمین سید غلام‌عباس موسوی، مدیرکل امور مبلغان دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم نیز درباره وظایف مبلغان در سال جهاد اقتصادی می‌گوید: «از آنجایی‌که جهاد امری فرهنگی است، بنابراین باید زیرساخت‌های فرهنگی را در جامعه فراهم کرد. به همین منظور مبلغان با بیان ضرورت جهاد اقتصادی به مردم و فراخواندن آنها به پرهیز از افراط و تفریط و رعایت صرفه‌جویی، مردم را با اصول قناعت و آموزه‌های دینی در رابطه با مسائل اقتصادی آشنا سازند. مبلغان با آگاهی‌بخشی مردم در خصوص حقوق شرعی و مباحثی نظیر زکات، خمس و انفاق در این حرکت جهادگونه سهیم باشند و هر قدر مردم با آموزه‌های اقتصادی دین آشنا و نزدیک‌تر شوند، موفقیت در جهاد اقتصادی بیشتر تضمین می‌شود.»
مدیر کل اعزام مبلغ دفتر تبلیغات اسلامی حرکت در جهاد اقتصادی را وظیفه وزارت بازرگانی و اقتصاد ندانست و بیان داشت: تمام اقشار و اصناف باید در جهاد اقتصادی مشارکت داشته باشند و با تعامل هرچه بیشتر در این زمینه، در خنثی‌سازی تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران سهیم باشند. وی با اشاره به اینکه راهکار مؤثر در جهاد اقتصادی هنگامی رقم می‌خورد که با کسانی که از اقتصاد کشور و اقتصاد عمومی استفاده نابه‌جا می‌کنند، برخورد شود، ادامه داد: باید از افراط و تفریط در همایش‌ها، کنگره‌های دولتی و خصوصی پرهیز شود و با ارائه سازوکار جدید در این قسمت از حجم سرسام‌آور هزینه‌ها کاست.
حجت‌الاسلام موسوی در خصوص اینکه نباید فرامین رهبری تبدیل به شعار شود، همت تمام دستگاه‌های اجرایی را در جهاد اقتصادی خواستار شد و خاطرنشان کرد: عناوین و نام‌هایی که مقام معظم رهبری در ابتدای هر سال می‌گذارند، با عنایت و با دیدگاه کارشناسی بالایی انتخاب می‌شود، اما گاهی دیده می‌شود، این فرامین در مسیر اصلی خود قرار نمی‌گیرد، بنابراین در تبدیل‌شدن این شعارها به شعور، تلاش بیشتری صورت گیرد. وی لازمه تحقق جهاد اقتصادی در جامعه را امنیت اقتصادی دانسته و بیان داشت: از آنجایی که در حکومت اسلامی عدالت در جایگاه نخست قرار دارد و هیچ‌گونه ملاحظه‌کاری و مسامحه را در امنیت اقتصادی نمی‌پذیرد و به شدت از حقوق عمومی مردم دفاع می‌کند، بنابراین باید با افراد خاطی در عرصه اقتصادی بدون توجه به جایگاه آنها برخورد شود. حجت‌الاسلام حسینی مدیر مرکز قرآن و عترت حوزه در این باره می‌گوید: «قرآن کریم، اقتصاد را در همه زمینه‌ها سرایت داده و حتی تأکید می‌کند انسان‌ها در عمر خود مقتصد باشند. چندین آیه از سوره‌های مختلف قرآن کریم به طور صریح یا تلویحی به مسئله اقتصاد اشاره کرده‌اند که از جمله آنها سوره مائده آیه66 «و اگر آنان به تورات و انجیل و آنچه از جانب پروردگارشان به سویشان نازل شده است، عمل مى‌کردند، قطعاً از بالاى سرشان ‏[‏برکات آسمانى‏]‏ و از زیر پاهایشان ‏[‏برکات زمینى‏]‏ برخوردار مى‌شدند.
از میان آنان گروهى میانه‌رو هستند، و بسیارى از ایشان بد رفتار مى‌کنند»، سوره لقمان آیه 32 «و چون موجى کوه‌آسا آنان را فراگیرد، خدا را بخوانند و اعتقاد ‏[‏خود‏]‏ را براى او خالص گردانند، و‏[‏لى‏]‏ چون نجاتشان داد و به خشکى رساند برخى از آنان میانه‌رو هستند، و نشانه‌‌هاى ما را جز هر خائن ناسپاسگزارى انکار نمى‌کند» و سوره فاطر آیه 32، «سپس این کتاب را به آن بندگان خود که ‏‏ [آنان را] برگزیده بودیم، به میراث دادیم؛ پس برخى از آنان بر خود ستمکارند و برخى از ایشان میانه‌رو، و برخى از آنان در کارهاى نیک به فرمان خدا پیشگامند و این خود توفیق بزرگ است» می‌باشد.»مدیر مرکز قرآن و عترت حوزه بیان داشت: در یکی از این آیات به قومی‌از اهل کتاب اشاره دارد که قرآن آنها را افرادی مقتصد معرفی می‌کند و در واقع صفت «مُقتصد» را از ویژگی‌های خوب اجتماعی بر‌شمرده است. وی با اشاره به لفظ جهاد و ریشه‌های فراوان آن در قرآن کریم عنوان کرد: مسئله جهاد در جای جای قرآن به مناسبت‌های مختلف مطرح شده که از جمله آنها می‌توان به سوره توبه آیه 24 ‌ اشاره کرد: «بگو اگر پدران و پسران و برادران و زنان و خاندان شما و اموالى که گرد آورده‌اید و تجارتى که از کسادش بیمناکید و سراهایى را که خوش مى‌دارید، نزد شما از خدا و پیامبرش و جهاد در راه وى دوست داشتنى‌تر است، پس منتظر باشید تا خدا فرمانش را [‏‏به اجرا در] آورد.» و «خداوند گروه فاسقان را راهنمایى نمى‌کند». و سوره الممتحنه، آیه‌ 1‌ «اى کسانى که ایمان آورده‌‌اید، دشمن من و دشمن خودتان را به دوستى برمی‌گیرید ‏[‏به طورى‏]‏ که با آنها اظهار دوستى کنید، و حال آنکه قطعاً به آن حقیقت که براى شما آمده کافرند ‏[‏و‏]‏ پیامبر ‏[‏خدا‏]‏ و شما را ‏[‏از مکه‏]‏ بیرون مى‌کنند که ‏[‏چرا‏] ‏به خدا، پروردگارتان ایمان آورده‌اید، اگر براى جهاد در راه من و طلب خشنودى من بیرون آمده‌اید. ‏[‏شما‏]‏ پنهانى با آنان رابطه دوستى برقرار مى‌کنید در حالى که من به آنچه پنهان داشتید و آنچه آشکار نمودید داناترم. و هر کس از شما چنین کند، قطعاً از راه درست منحرف گردیده است.»
سوره الفرقان، آیه 52، «پس، از کافران اطاعت مکن، و با ‏‏ [الهام گرفتن از] قرآن با آنان به جهادى بزرگ بپرداز.» سوره الحج آیه‌ 78، «و در راه خدا چنانکه حق جهاد ‏‏[‏در راه] اوست جهاد کنید، اوست که شما را ‏‏[براى خود] برگزیده و در دین بر شما سختى قرار نداده است. آیین پدرتان ابراهیم ‏‏ [نیز چنین بوده است] او بود که قبلاً شما را مسلمان نامید، و در این ‏‏ [قرآن نیز همین مطلب آمده است] تا این پیامبر بر شما گواه باشد و شما بر مردم گواه باشید. پس نماز را برپا دارید و زکات بدهید و به پناه خدا روید. او مولاى شماست؛ چه نیکو مولایى و چه نیکو یاورى».
تدوین نقش گروه‌های مختلف مردم در جهاد اقتصادی
همانگونه که در موضوع «جهاد نظامی‌» هر مسلمان باید تمامی ‌توان خود را برای مقابله با دشمنان – براساس وظیفه‌های تدوین شده توسط فرماند‌هان جنگ - به کار گیرد، زیرا اگر در یک مقابله نظامی ‌توان‌ها براساس یک برنامه منظم به کارگیری نشود، نتیجه‌ای جز هرج و مرج نخواهد داشت، در «جهاد اقتصادی» نیز باید نقش هر کدام از گروه‌های اجتماعی تدوین شود. بررسی نقش بانوان، دانشجویان، طلاب، دانش‌آموزان و دیگر گروه‌ها در «جهاد اقتصادی» از وظایف حوزه‌های علمیه است، به عنوان نمونه آیت‌الله یزدی دبیر شورای عالی حوزه در مورد نقش بانوان در جهاد اقتصادی گفته است: «توجه مردم به ویژه بانوان به صنایع‌دستی و هنری که از گذشته همواره در میان اقوام مختلف ایرانی وجود داشته و امروز کم‌رنگ شده می‌تواند به اقتصاد خانواده‌ها و به تبع آن به اقتصاد کشور کمک شایانی کند و به نوعی منبع درآمدی هرچند کوچک برای خانواده‌ها محسوب شود.»
‌ بنابراین در مسئله جهاد اقتصادی تنها مرد‌ها، بازرگانان و بازاریان مورد خطاب نیستند، بلکه آحاد مردم تأثیرگذارند و بانوان نیز باید خود را مورد خطاب فرمایشات رهبری بدانند و از کمترین امکانات بیشترین استفاده را ببرند‌. این تشریح وظایف حتی برای طلاب و روحانیون نیز باید روشن شود «جهاد اقتصادی یک طلبه به این است که از صرف وقت در امور غیرضرور و بیهوده خودداری کند چون بخش عمده «اقتصاد» صرفه‌جویی است و طلاب باید در برنامه‌ریزی‌های خود صرفه‌جویی در وقت و عمر را ملاک قرار دهند.»
تشریح اهداف متعالی جهاد اقتصادی
روشن است که اشخاص زمانی می‌توانند تمامی ‌تلاش‌های خود را برای یک هدف متمرکز کرده یا برای رسیدن به آن «جهاد» کنند که اهداف نهایی این تلاش را بدانند، حوزه‌های علمیه نیز می‌توانند با ابزارهای تبلیغی خود، همه گروه‌های مردمی ‌را برای انجام «جهاد اقتصادی» ترغیب نمایند که اهداف متعالی این جهاد و کوشش همگانی را برای عموم تشریح کرده باشند، زیرا در غیر این صورت نه تنها امکان تمرکز برای این اهداف میسر نخواهد بود، بلکه نشان‌هایی از دشمنی نیز به مصداق روایت «الناس اعداء ما جهلوا» آشکار می‌شود، زیرا به فرموده امیر مؤمنان علی (ع)، «مردم با آنچه نمی‌دانند دشمن هستند» حجت‌الاسلام مهدی رستم‌نژاد عضو هیئت علمی جامعه‌المصطفی (ص) در تشریح اهداف جهاد اقتصادی می‌گوید «در جهاد اقتصادی، شکاف و فاصله طبقاتی از جامعه رنگ خواهد باخت و در سایه آن عدالت اجتماعی تحقق می‌یابد. وی هدف غایی در جهاد اقتصادی را خودکفایی دانست و آن را امری عمومی و جمعی تلقی کرد و بیان داشت: در جهاد اقتصادی شکاف و فاصله طبقاتی از جامعه رنگ خواهد باخت و در سایه آن عدالت اجتماعی تحقق می‌یابد و در شکل جمعی است که افراد در برابر عدالت علی‌السویه می‌شوند.» آیت‌الله مقتدایی مدیر حوزه علمیه نیز در این باره می‌گوید «شعار امسال مقام معظم رهبری مبنی بر جهاد اقتصادی، نوید پیروزی نظام اسلامی ‌بر تحریم‌های اقتصادی و طرح‌های خائنانه دشمنان است، توطئه‌هایی که در غالب قطعنامه‌ها و تحریم‌های مختلف از سوی ابرقدرت‌های جهان برای تضعیف و نابودی نظام اسلامی‌ طراحی می‌شود، ولی با اتکا به خداوند، هوشیاری مقام معظم رهبری، وظیفه‌شناسی مردم و مسئولان همگی نقش بر آب می‌شود».