نگاهی به اندیشه‌ها و فعالیت سیاسی«راشد الغنوشی» رهبر حزب اسلامگرای تونس

راشد الغنوشی کیست؟
"راشد الغنوشی" در سال 1941 در روستای "الحامه" از توابع استان "قابس" در جنوب تونس متولد شد. تحصیلات ابتدایی خود را در همان روستا گذراند و سپس راهی قابس و پس از آن تونس پایتخت شد تا تحصیلات خود را در الزیتونه به اتمام رساند.
با اتمام تحصیلات مقدماتی برای ادامه تحصیل راهی قاهره شد و در آنجا شیفته دیدگاه‌ها و تجربه "جمال عبد الناصر" شد، اما اقامت او در قاهره چندان به طول نیانجامید و از قاهر راه دمشق را پیش گرفت تا در رشته فلسفه ادامه تحصیل دهد. مدرک فلسفه خود را در دمشق گرفت و در آنجا بود که پایه اندیشه‌ها و دیدگاه‌های اسلامی‌اش ریخته شدند.
آغاز فعالیت سیاسی و اسلامی
پس از آن الغنوشی به پاریس رفت و در دانشگاه "سوربن" در رشته زبان فرانسه مشغول به تحصیل شد و به موازات آن فعالیت‌های اسلامی خود را بین دانشجویان عرب و مسلمان فرانسه آغاز کرد و در همان‌جا با جماعت "الدعوه و التبلیغ" آشنا شد.
اما مشکلات خانوادگی، مانع ادامه تحصیل او در اروپا شد، به همین دلیل تحصیل در اروپا را رها کرد و اواخر دهه 60 به تونس بازگشت و به عنوان استاد فلسفه در کشور خود مشغول به کار شد، در کنار تدریس وی فعالیت‌های خود را این‌بار در تونس و در میان دانشجویان و دانش‌آموزان مقطع متوسطه دنبال کرد و این دانشجویان و دانش‌آموزان بعدها هسته اولیه جنبش النهضه تونس را تشکیل دادند.
ادامه فعالیت پس از بازگشت به تونس
الغنوشی به محض پای گذاشتن به کشور در اوایل دهه هفتاد با گرایشات سکولار رژیم "بو رقیبه" مخالفت کرد و در سخنرانی‌های خود خواستار اجرای نمونه دولت اسلامی در تونس شد.
الغنوشی چندی بعد با "عبدالفتاح مورو" و "حمیده النیفر" و "صلاح‌الدین جورشی" آشنا شد که هسته اولیه "جمعیت حافظ قرآن کریم" را تشکیل می‌دادند. وی پس از آشنایی با آنها همکاری با جمعیت حافظ قرآن کریم را آغاز ‌کرد.
تشکیل جمعیت حافظ قرآن کریم
گسترش فعالیت وی در "جمعیت حافظ قرآن کریم" موجب شد، در سال 1970 اولین حلقه درس و بحث این جمعیت که حدود 30 تا 35 هزار نفر را در بر می‌گرفت، در مسجد "سیدی یوسف" برگزار کرد. اکثر افراد شرکت‌کننده در این جلسات دانشجویان جوانی بودند که در آکادمی ابن‌شرف در مقطع لیسانس شاگرد شیخ الغنوشی بودند.
از آغاز دهه 60 دولت تونس توانست، تمام وابستگان به مدرسه زیتونیه را با خود همراه کند، به همین دلیل نسل جدید جنبش اسلامی تونس به رهبری شیخ راشد الغنوشی به شیوخ الزیتونیه ایراد می‌گرفتند و آنان را نسلی می‌دانستند که امانت الهی خود را حفظ نکرده و در مورد کشور خود کوتاهی کرده و آن را به سکولارها تحویل داده بودند.
بی اعتمادی به شیوخ الزیتونیه
کتاب "جنبش اسلامی تونس" در این‌باره از زبان شیخ الغنوشی می‌گوید: "ما دیگر به بازماندگان مدرسه زیتونیه به عنوان الگویی که باید از آن‌ها تبعیت کرد؛ نگاه نمی‌کنیم. ما به سید قطب، حسن البنا و مودودی چشم دوخته‌ایم. شیوخ ما آن‌ها هستند، زیرا پرچم اصلاحات اسلامی را برافراشته‌اند. من به دنبال ابزار دیگری برای مبارزه و به دنبال کسی هستم که بتوان به او به عنوان اصلاح‌طلبی که بر ضد سکولاریسم و فساد وارد جنگ می‌شود و با آن مبارزه می‌کند، اقتدا کنم".
انتشار ماهنامه المعرفه
راشد الغنوشی با انتشار ماهنامه "المعرفه" اوایل سال 1970 نخستین گام برای تشکیل جنبش اسلامی تونس را برداشت و در این راه با مشکلات فراوانی مواجه شد و پای او حتی به چوبه دار هم رسید، اما سرانجام به خارج از کشور تبعید شد.
ورود به زندان و تبعید از کشور
وی در سال 1980 برای اولین‌بار زندان سیاسی را تجربه کرد و پس از آزادی از زندان، به کشورهای حاشیه خلیج فارس، ایران، سودان و لبنان سفر کرد.
بازگشت او به تونس در سال 1981 موجب دستگیری مجدد او به دلیل فعالیت‌های اسلامی‌-‌سیاسی شد و این‌بار وی به 11 سال زندان محکوم شد، اما با به قدرت رسیدن بن علی در سال 1987 از زندان آزاد شد.
آزادی وی از زندان بار دیگر با فعالیت‌های سیاسی او همراه بود، در حالی که پس از شکل دادن هسته اولیه النهضه، روزنامه‌ای به نام جنبش تحت عنوان "الفجر" منتشر کرد که "حمادی الجبالی"، دبیرکل کنونی جنبش آن را اداره می‌کرد. ماه عسل الغنوشی و جنبش النهضه با رژیم بن علی چندان دوام نیاورد و پس از این که النهضه موفق شد، 17 درصد آرای انتخابات پارلمانی 1989 را به خود اختصاص دهد، رژیم دوره سرکوب و ممنوعیت از فعالیت النهضه را آغاز کرد.
این موضوع موجب شد تا در سال 1989 الغنوشی تونس را به قصد الجزایر و در سال 1991 به سوی لندن ترک کند، در حالی که دادگاه نظامی تونس وی و دیگر رهبران حزب را در سال 1992 به اتهام توطئه علیه رژیم به حبس ابد محکوم کرد.
بازگشت به کشور پس از 20 سال تبعید
همان‌گونه که گفته شد، الغنوشی در ژانویه 2011 پس از سرنگونی رژیم بن علی به تونس بازگشت و جنبش وی پس از کسب مجوز فعالیت به عنوان یک حزب وارد عرصه سیاسی تونس شد و در انتخابات مجلس موسسان این کشور که در 23 اکتبر برگزار شد، توانست از 217 کرسی 90 کرسی را به خود اختصاص دهد.
مردی که و رژیم از وی وحشت داشتند
وقتی صحبت با الغنوشی صحبت می‌کنی و سختی روزگار را که در چهر‌ه‌اش کاملا هویداست، می‌بینی به سختی می‌توانی بپذیری که این پیرمرد 70 ساله چنان موجبات ترس و وحشت یک رژیم را فراهم آورده باشد که بورقیبه او را به "طناب دار" خود توصیف کند که حلقه آن دور گردنش تنگ‌تر می‌شود و زین العابدین را وادامی‌دارد تا 20 سال او را از کشور تبعید کند.
النهضه؛ حزب اسلامی دمکراتیک
وی برخلاف دیگر رهبران که پس از پیروزی در انتخابات خود و نزدیکان خود در جنبش و حزبشان را برای احراز پست‌ها و مناصب دولتی معرفی می‌کنند، این موضوع را نمی‌پذیرد و آن را به مرد دوم جنبش، الجبالی نیز گوشزد می‌کند.
به این ترتیب الغنوشی در انتخابات مجلس موسسان خود را کاندید نکرد، همان‌گونه که اعلام کرده، برای انتخابات ریاست جمهوری نیز کاندید نخواهد شد.
در میان جنبش‌هایی که به عنوان جنبش‌های سیاسی اسلامگرا در تونس خوانده می‌شوند، النهضه را باید جنبشی بی‌مانند خواند، خود الغنوشی جنبش خود را "حزب اسلامی دمکراتیک" می‌خواند و او خود را برخلاف آنچه مخالفانش او را آن‌گونه توصیف می‌کنند، فردی تندرو یا مرد و مبلغ مذهبی در معنا و مفهوم قدیمی آن نمی‌داند.
الغنوشی و تلاش برای تونسی آزاد و مستقل
الغنوشی رابطه تنگاتنگی با جماعت اخوان المسلمون مصر دارد و از زمانی که از تبعید بازگشته، تلاش کرده، جنبش خود را به عنوان حزبی میانه‌رو شبیه حزب عدالت و رشد ترکیه معرفی کند.
وی گفت که خواهان تشکیل تونسی آزاد و مستقل و شکوفاست که در آن زن و مرد و سکولار و بنیادگرا از حقوق برابر و مساوی برخوردار باشند، "چون تونس از آن تمام تونسی‌هاست"، همانگونه که تاکید کرد، حجاب را برای هیچ‌یک از زنان تونسی اجباری نخواهد کرد.
"حمادی الجبالی"، دبیرکل النهضه اعلام کرد که جنبش مقرر کرده تا نیمی از کرسی‌های خود در مجلس موسسان را به زنان فعال جنبش چه محجبه و چه غیرمحجبه اختصاص دهد و عملا سعاد عبد الرحیم به عنوان یکی از برجسته‌ترین شخصیت زن غیرمحجبه تونس توسط حزب برای احراز یکی از پست‌های دولت جدید نامزد شد.
اعلام ائتلاف با جریان‌های مختلف سیاسی
همچنین حزب اعلام کرد که با مابقی احزاب جریان‌های سیاسی دیگر همکاری خواهد داشت، بگونه‌ای که الجبالی اعلام کرد که حزب "منصف المرزوقی"، دبیرکل حزب یا مصطفی بن جعفر، دبیرکل اتحاد دمکراتیک برای کار و آزادی‌ها را که دو چهره چپگرای میانه‌رو هستند، برای احراز پست ریاست جمهوری معرفی می‌کند.
اسلام تابلوی ارزشمند هنری است
الغنوشی در گفتگو با یکی از شبکه‌های تلویزیونی تونس درباره سینما گفت که هیچ‌گاه به سینما به عنوان چالشی پیش‌روی اخلاق عمومی جامعه نگاه نمی‌کند، چون همه افراد جامعه برخوردار از فرهنگ و اخلاق و ارزش‌های عمومی هستند و دین اسلام نیز تئاتر و سینما و تصویر را برپایه اخلاقیات حاکم بر جامعه تشویق می‌کند و در این‌باره تاکید کرد که "اسلام خود تابلوی ارزشمند هنری است".
تونس هیچ رابطه‌ای با اسرائیل نخواهد داشت
اما در ارتباط با موضع‌گیریش در قبال اسرائیل که با استقبال بسیاری از تونسی‌ها مواجه شد، الغنوشی گفت که جنبشش هیچ‌گونه تعاملی با اسرائیل نخواهد داشت و تاکید کرد، اگرچه ما با تمام کشورهای جهان و همه جهانیان رابطه برقرار خواهیم کرد و از این رابطه استقبال می‌کنیم، اما این موضوع درباره اسرائیل مستثنی است، چون رژیمی اشغالگر است، به همین دلیل نه آن را به رسمیت می‌شناسیم و نه با آن رابطه برقرار می‌کنیم.