دامن زدن آمریکا به اعتراضات مردمی در مصر

پایگاه بصیرت؛ گروه سیاست خارجی: صف بندی طرفداران و مخالفان محمد مرسی، رئیس جمهور مصر، وضعیت رادیکالی به خود گرفته است و یکی از بزرگترین راهپیمایی ها روز یک شنبه در مخالفت با مرسی برگزار شد. این اعتراضات که سبب کشته شدن 7 نفر و زخمی شدن 500 نفر شد، چه عواملی دارد؟ چه جریان ها و گروههایی در این اعتراضات فعال هستند و چه سرنوشتی را برای دولت اخوانی مرسی رقم خواهند زد؟ دکتر مجتبی فردوسی پور، کارشناس و مسئول اداره خاورمیانه و خلیج فارس وزرات امورخارجه، در گفتگو با پایگاه بصیرت به این سؤالات پاسخ می دهند.

بصیرت: اعتراضات اخیر مصر چه ریشه ها و عواملی دارد؟ جریانات اصلی مشارکت کننده در این اعتراضات چه گروه های هستند؟

دکتر فردوسی پور: اعتراضاتی که الان در صحنه مصر مواجه هستیم، عوامل متعدی را شامل می شود: بخشی از آن مربوط به حوزه خارجی و بخشی از آن مربوط به اختلافات ناشی از بعد از مشروعیت انتخاباتی و برگزاری انتخابات در 35 سال گذشته است که در واقع طیف مخالف جریان اخوان المسلمین مدعی قدرت سیاسی بود و این طیف را باید وابسته به نظام گذشته مصر یعنی نظام مبارک بدانیم و از طرف دیگر چون آقای مرسی در مدت یکسال گذشته قدرت را در قالب حزیی تعریف کرد و نگاه تکثرگرا و فراگیر در حیطه قدرت سیاسی نداشت؛ یعنی در واقع جریان انقلابی را در یک دولت وحدت ملی و یک دولت توافقی در مقابل جریانات ضدانقلاب به خدمت نگرفت، بنابراین جریان انقلابی متصل به جریان قیام مردم که در وهله اول انتخابات در مقابل جریان ضدانقلابی زیر سایه احمدشفقیق منبعث از جریان مبارکی بود، قرار داشت، خود به خود با گذشت زمان منشعب شد و در عرصه رقابت سیاسی تبدیل به اپوزیسیون گردید و بخشی دیگر از معترضان را در جبهه نجات ملی می بینیم که این ها جریان مشارک در فرایند قیام و انقلاب بودند، ولی چون به مطالبات سیاسی خودشان نرسیدند آرام آرام تبدیل به معارض و مخالف با جریان اخوان المسلمین شدند.

 بخش عمده تحولات مصر را بایستی در سه چالش عمده یعنی در حوزه امنیت ملی، حوزه اقتصادی به ویژه اقتصاد معیشتی و در حوزه روابط خارجی ببینیم که در واقع عدم حمایت های خارجی کشورهای حوزه خلیج فارس که در گذشته از مصر حمایت می کردند و عدم حمایت های مالی غرب و آمریکا در حوزه چالش اقتصادی آثار خودش را بجا گذشت و سبب این شد که حاکمیت اخوان المسلمین توفیقات اقتصادی نداشته باشد و طبیعتا بخشی از قشر خاکستری هم به جریان اپوزیسیون اضافه شد. چون مطالبات خود را در شرایط تغییر در حوزه اقتصادی بدست نیاورد، اعتراضات مردمی را به وجود آورد. به هرحال آن چیزی که امروز ما شاهدش هستیم برگرفته از جریان فعال در انقلاب یعنی گروه جوانان 25 ژانویه، طیف جداشده اخوان المسلمین، جریان چپ سوسیالیستی ناسیونالیسم و جریان لیبرال به رهبری آقای البرادعی و عمر موسی که این جریان ها در چهارچوب جبهه نجات ملی مصر در مقابل جریان من��خب اخوان آقای محمدمرسی بروز کردند و جریان وابسته به نظام گذشته هم در کنار این جریان وارد میدان شده و ��ز فرصت ا��تفاده کرده تا بتوا��د دوران کناره گیری از قدرت سیاسی را تا حد بسیاری در این اختلافات جبران کند و موقعیت خود را بازیابی کند. بخشی از قشر خاکستری جامعه هم که به طرف هیچ جناح و جریانی ��بودند، چون شرایط اقتصادی معیشتی خود را مطلوب ندیدند و ضررهای مضاعفی در جریان اختلافات داخلی بر آن مترتب شد، رفته رفته به طرف جریان معارض و مخالف تبدیل شدند. آنچه که در واقع بر این جریانات افزوده عدم همسویی طیف های منطقه ای و بین المللی در حوزه روابط خارجی بوده که مشکلات و مصائب و چالش های سیاست داخلی و حوزه اقتصاد، بویژه اقتصاد معیشتی و امنیت ملی را برای حاکمیت یعنی شخص آقای مرسی مضاعف کرده و مزید بر  علت کرده و این حادثه را امروز رقم زده است.

بصیرت: با توجه به این که گفته می شود آمریکا از راهبرد هرج و مرج سازنده در بخشی از نقاط منطقه حمایت می کند، می توان گفت در مصر نیز چنین رویکردی را دارند و از ناآرامی های مصر حمایت می کنند؟

دکتر فردوسی پور: آمریکایی ها در گذشته منطقه دارای راهبرد مبتنی بر ثبات تداوم دار یا مستمر در سطح منطقه بودند. یعنی منافع و مصالحشان در حفظ ثبات حاکمیت های دیکتاتوری برآورده می شد. لذا برایشان فرق نمی کرد که چقدر هزینه کنند، برای آن ها مهم این بود که حاکمیت های مشابه آقای بن علی در تونس و مبارک در مصر را بتوانند تضمین کنند و منافع خودشان را در سطح منطقه به ویژه امنیت رژیم صهیونیستی را حفظ کنند. الان در شرایط تحولات منطقه ای آمریکایی ها یک تغییر رویکرد داده اند و آن این که بایستی نظام های منطقه ای بر اساس مطالبات مردم پاسخگو باشند، یعنی به سمت مطالبات و خواست مردمی حرکت کرده اند با این تفاوت که در واقع تداوم را در حیطه تغییر دنبال می کنند، یعنی مانع از این می شوند یک جریانی در واقع در اریکه قدرت پابرجا بماند و ثبات پیدا کند، لذا حاکمیت های تضعیف شده مبتنی بر آراء مردم را دنبال می کنند و بنابراین به دنبال تضعیف اخوان المسلمین در حیطه قدرت مصر هستند که نتواند این قدرت پا بگیرد و تبدیل به چالش امنیت ملی در حوزه منافع و مسائل امریکا بشود و با تضعیف آن در واقع از طریق تغییر مستمر در حاکمیت های مصر، منافع خود را دنبال کنند. امریکایی ها طبق مواضعی که تا این لحظه اتخاذ کرده اند، مکررا گفته اند ما خواهان تغییرات بر اساس مطالبات مسالمت آمیز مردم مصر هستیم. یعنی در واقع بنزین روی آتش می ریزند، اما در یک شرایط نرم افزاری دارند این کار را انجام می دهند و خواهان اقدامات سخت افزاری یعنی شامل کودتاهای نظامی نیستند تا بتوانند به افکار عمومی دنیا بگویند ما خواستار دموکراتیزاسیون منطقه هستیم و بر اساس این الگو منافع خودشان را دنبال می کنند، به این ترتیب که به اعتراضات مردمی را در یک فضای مسالمت آمیز دامن می زنند که مانع از تحکیم اقتدار جریان اسلامی در فرآیندسیاسی مصر بشونند در نتیجه در این وضعیت تغییر را در قالب متناوب می توانیم تعقیب بکنیم. بر اساس رویکرد امریکایی ها که به دنبال نهادینه کردن آن در سطح منطقه ایی هستند، هر حاکمیتی با منافع آن ها در تعارض قرار گرفت در جریان مردم سالاری یا دموکراسی آن را تغییر بدهند تغییرات متناوب در برگیرنده تداوم منافع و مصالح آنها است بر این اساس پی ریزی یا تغییر را ارائه داد.

آن چیزی که حائز اهمیت است اینکه آمریکا در گذشته به دولت مبارک سالیانه دو میلیارد کمک بلاعوض می کردند که 2/1 در قالب تهاتر و ارسال کالا به مصر می فروختند و گاهی واردات از مصر داشتند و هشت دهم حجم سرمایه خود را در اختیار مصری با تشخیص خود مصری ها قرار می دادند که مصری ها چه کالاهایی را بخرند. یعنی مصری ها اختیاری در این برداشت سرمایه نداشتند. اما الان که وضعیت دگرگون شده برای این که بتوانند کمک خود را ادامه دهند شرط می گذارند و می گویند مشروط بر اینکه بر فرض اقدامات را انجام بدهید ما این کمک را انجام می دهیم یا اگر صندوق بین المللی پول یا بانک جهانی در خواست وام دارید درخواست شما را ما تایید می کنیم منوط بر این که خواسته ما را هم در وضعیت روند سیاسی لحاظ کنید و اگر مخالفت کنید ما هم با درخواست های مالی شما مخالفت خواهیم کرد و این معلوم می شود که اقتصاد مصر را می خواهند تضعیف کنند و به اعتراضات داخلی دامن بزنند. اما این موضوع حائز اهمیت است که ملت مصر فهیم هستند و می توانند از طریق وحدت ملی و بدون اتکا به نظام سلطه به حاکمیت باثباتی را در مصر ایجاد کنند.

بصیرت: با وجود اعتراضات گسترده در مصر می توان گفت جریان اخوان المسلمین و محمدمرسی رئیس جمهور مصر با کاهش مقبولیت در مصر مواجه شدند؟ آینده دولت مرسی رئیس جمهور چگونه است؟

دکتر فردوسی پور: آینده را اگر بخواهیم بطور خلاصه ترسیم کنیم باید بگوییم دو مؤلفه اساسی دارد: مولفه اول گفتمان بین رئیس جمهور و ارتش است. هرچه زاویه این گفتمان عمیق تر و شکاف بیشتر باشد، چالش و تهدید در حوزه اقتصاد سیاسی گسترده تر خواهد بود و هر چه گفتمان بین ارتش و رئیس جمهور همسو و هماهنگ باشد جمع کردن مسائل در حوزه امنیتی آسان تر و وحدت ملی حاصل خواهد شد و تبعات ناشی از این آشفتگی را در اوضاع داخلی جمع شده خواهیم دید.

مولفه دوم را در روابط خارجی باید ببینیم که بعد از این حادثه حمایت های دو سطح منطقه ایی بین المللی از نظر حاکمیت و قدرت سیاسی جریان اخوان المسلمین چگونه خواهد بود؛ اگر حمایت ها در حوزه اقتصادی و سیاسی هر دو صورت بگیرد، این به معنای تقویت و تحکیم موقعیت قدرت سیاسی فعلی مصر است و اگر نه مفهومش ایجاد زلزله سیاسی در اوضاع مصر خواهد بود. باید صبر کرد تا این دو مولفه رویکردشان بعد از اعتراضات اخیر مصر چگونه خواهد بود.

بصیرت: سرنوشت نهضت بیداری اسلامی در مصر با وجود این اختلافات داخلی چگونه پیش بینی می شود؟

دکتر فردوسی پور: مفهوم بیداری اسلامی، مفهوم ضدیت با نظام سلطه و رژیم صهیونیستی است یعنی این چیزی که در حوزه تغییرات تحولات منطقه ایی وجود دارد و ما آن را قائل به بیداری اسلامی هستیم، مفهومش تقویت حوزه مقاومت اسلامی یعنی جریان اسلام سیاسی است. این مفهوم را اگر ما به عنوان مفهوم اساسی قبول داشته باشیم، باید بگوییم در هر وضعیتی تغییرات و تحولات منطقه ای در صورت دشمنی محور غرب بویژه محور امریکایی ـ صهیونیستی علیه ملت های منطقه، موجب تقویت طغیان های مقاومت اسلامی خواهد شد و من تردیدی ندارم به این قضیه و اعتقادم بر این است که بیداری اسلامی با این رویکرد یعنی مقاومت اسلامی و اسلام سیاسی با نگاه مقاومت علیه نظام سلطه و نظام صهیونیستی و منطقه ایی دوام و تداوم خواهد داشت و فرقی نمی کند جریان سیاسی به چه سمتی متمایل می شود. و وضعیت کنونی به حالت های گذشته خود یعنی وضعیت تعامل حاکمیت های موجود در سطح منطقه با رژیم صهیونیستی و امریکا بر نخواهد گذشت.

با تشکر از جناب آقای دکتر فردوسی پور که وقت خود را به ما اختصاص دادند.

تهیه و تنظیم: وحید قاسمی