ابعاد اعتدال‌گرايي در جمهوري اسلامي

پايگاه بصيرت: گروه سياست داخلي / اعتدال گرايي، کليدواژه انتخاباتي آقاي روحاني، امروز به مفهوم مورد گفتگوي محافل علمي و سياسي تبديل شده است که تقريبا اکثر فعالين سياسي در مورد آن سخن گفته اند. واژه اي که بار مفهومي متفاوتي را مي تواند حمل نمايد و از يک کليدواژه با بار مثبت تا بار منفي تغيير مفهومي دهد. آقاي دکتر «مصطفي ملکوتيان» عضو هيئت علمي و استاد دانشكده حقوق و علوم سياسي دانشگاه تهران توضيحاتي را در اين باره در گفتگو با سايت بصيرت ارائه کرده اند که تقديم خوانندگان عزيز مي‌گردد. 

*اعتدال گرايي در گفتمان انقلاب اسلامي از چه جايگاهي برخوردار است؟

انقلاب اسلامي بر مبناي اصول و اعتقادات اسلامي شکل گرفت، به پيروزي رسيد و نظام جمهوري اسلامي را جايگزين نظام پوسيده پادشاهي کرد. در گفتمان انقلاب اسلامي به تبع سرچشمه ي آن يعني دين مبين اسلام ترکيبي متعادل از همه آرمان هايي که براي سعادت دنيا و آخرت انسان لازم است وجود دارد. آرمان‌هايي مانند معنويت‌گرايي، عدالت طلبي، استقلال خواهي آزادي طلبي، پيشرفت و غيره در حالي که در گفتمان هاي ساير انقلاب‌هاي معاصر تنها به يکي از اين آرمان ها به جزء معنويت گرايي توجه گرديده است. رهبر فرزانه انقلاب در توصيفي شايسته مي‌فرمايند: «اسلام که دين انسانيت و اعتدال و خردورزي و تسليم در برابر خداي متعال است درمان دردهاي انساني مانند فقر، جهل، تبعيض، جنگ و ناامني و زنداني شدن در حصار مادي‌گري را با شيوه‌اي دور از زياده رويي و درويي و افراط از راه هاي خرد پسند عرضه کرده است» (بيانات در مراسم گشايش هشتمين اجلاس سران کشورهاي اسلامي 18/9/76)

همچنين ايشان مي‌فرمايد: «محيط اسلامي، محيط رحمت، اعتدال، حاکميت معنويت و تقوا است  که خود معنويت و تقوا يعني آغوش باز براي همه عواطف انساني وهمه احساسات صحيح بشري، هم زيستي، آسايش معنوي انسان ها و آرامش دلها» (بيانات به مناسبت روز پرستار 19/6/76)

ايشان ضمن اشاره به عدل به عنوان پايه سوم ايمان، ايجاد اعتدال را ناشي از دوري از افراط و تفريط و به کار گرفتن خرد وعقل دانسته اند (بيانات در ديدار اعضاي هيئت دولت 20/8/83 و8/6/84)رهبري معظم انقلاب در ديدار با رؤساي سه قوه، مسئولان و مديران بخش هاي مختلف نظام (در تاريخ 19/6/87 )از اين که بعضي با نام عقلانيت و اعتدال و با نام پرهيز از جنگ در عرصه هاي بين‌المللي مي‌خواهند از مباني و اصول انقلاب کم کنند و انتقاد نموده، مي‌فرمايند اين امر نشانه بي‌صبري و خسته شدن است ما حق نداريم از شعارهاي انقلاب و شعارهاي اسلام عقب نشيني کنيم. پايبندي به شعارهاي انقلاب و ايستادگي در مقابل دشمن باعث پيشرفت همه جانبه ما گرديده است.

*روند اعتدال گرايي در انقلاب اسلامي تا به امروز چگونه بوده است؟

قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران اعتدال را در اصول خود به نمايش گذارده است، اما در عرصه عمل گاه افراط و تفريط‌هايي توسط دولت مردان مشاهده شده است. به عنوان مثال دولت بعد از جنگ با طرح اقتصاد به عنوان هدف اصلي و بهره‌گيري از برخي از روش‌هاي مرسوم توسعه در جهان، باعث گرايش به ثروت به عنوان يک ارزش و در نتيجه گسترش گرايش‌هاي تجملي در جامعه گرديد. دولت اصلاحات، نيز با تاکيد غيرلازم بر توسعه ي سياسي، زمينه برخي حرکت هاي گريز از مرکز و ضد انقلابي در جامعه که نمونه ي آن را در تيرماه 1378 شاهد بوديم را فراهم کرد. دولت عدالت محور، نيز با تاکيد بيشتر وتوزيع به جاي توليد در اقتصاد بر عدم همکاري کامل با قوه مقننه و مهمتر از همه برخي بي‌توجهي ها به سخنراني هاي مقام معظم رهبري از اعتدال دور شد.

علي‌رغم همه اينها انقلاب اسلامي توانسته است تاکنون به موفقيت هاي بزرگ وگسترده اي در صحنه‌هاي داخلي و بين‌المللي نائل آيد که بدون شک اگر برخي از افراط و تفريط‌ها نبود اين موفقيت ها بسيار بيشتر مي‌بود.

* مرز اعتدال و افراط و تفريط و تساهل و وادادگي چيست و چگونه تعريف مي شود؟

آنچه در زمينه بحث اعتدال مهم است اين است که بر حسب شرايط مي‌توانيم دست به مانور بزنيم و انعطاف داشته باشيم. البته بر اساس اصول تفکر اسلامي که انقلاب ما برآمده از آن است و مشروط بر آن که از اهداف عالي نظام مانند استقلال، مقاومت در برابر نظام سلطه، فراهم کردن زمينه هاي پيشرفت همه جانبه و غيره ... کوتاه نياييم. به عبارت ديگر هرگز نبايد اهداف عالي خود را فراموش کنيم و نبايد از طريق تساهل، ورود نخبگان ناسازگار با اصول انقلاب به درون نظام و دست کم گرفتن تلاش‌هاي دشمنان براي رخنه، نظام را تضعيف کنيم. فراموش نکنيم که يکي از مهمترين عوامل استحکام يک نظام حفظ وحدت در ميان دولت مردان يا نخبگان در قدرت است. امروزه بيگانگان براي پيشبردن اهداف خود جنگ رسانه اي وحشيانه اي را به کار مي‌گيرند. اما تجربه نشان داده است که بي‌توجهي به آنها و در مقابل، برنامه‌ريزي و بکارگيري امکانات عظيم داخلي و بين‌المللي ما توانسته است و مي‌تواند پرتگاه هاي هولناکي براي آنها بيافريند و آنان را به سمت پذيرش واقعيات سوق دهد.

جمهوري اسلامي ايران کشوري وسيع با جغرافيا و موقعيتي بسيار راهبردي، داراي منابع بسيار فراوان طبيعي، معدني و نيروي انساني ماهر و کارآمد و نظامي برآمده از يک انقلاب مقدس و رهبري بي نظير و وحدت بخش، قادر است در مقابل تلاش هاي بيگانگان به خوبي بايستد و جامعه ي پيشرفته و الگو را در مقابل ديد جهانيان قرار دهد.

* تجلي اعتدال گرايي در حو����ه هاي مختلف سياست ، فرهنگ و اقتصاد چيست؟

اعتدال گرايي در حوزه هاي مختلف مي تواند نمود يابد: تحکيم توجه به  قانون و رعايت آن و جلوگيري از قانون شکني هرچند قانون شکني کوچک باشد، يکي از مهم ترين موارد اعتدال گرايي است. با اجراي قاطع قانون مي توان از بسياري از گژروي هاي اجتماعي در زمينه هاي فرهنگ، سياست و اقتصاد جلوگيري کرد. در سياست بين المللي نيز بايد از لزوم اجراي عدالت در صحنه ي بين المللي دفاع و امکانات خود را در اين زمينه به کار گرفت.

ترويج فرهنگ قانون پذيري و ترويج ارزشهاي اجتماعي از طريق نهادهاي جامعه پذيري که از خانواده و گروه هاي هم بازي و مدرسه در کودکي و نوجواني آغاز شده و سپس با رسانه ها، کتاب ها و آموزش عالي تعقيب مي شود، باعث ايجاد روحيه اعتدال در سطح ملي گرديده و نظام را براي دستيابي به اهداف عاليه ي خود کمک مي کند.

 در اقتصاد، قاعدتاً توليدي کردن اقتصاد (ايجاد شرايط لازم براي تضمين سود شرکت‌ها توليدي)، مردمي کردن اقتصاد (فراهم کردن زمينه‌هاي مشارکت اندوخته‌هاي همگان در توليد)، عدالت در توليد و توزيع، بهرگيري از آمايش سرزمين در توليد، کم شدن فاصله ي طبقاتي و غيره و...به معني روي آوري به اعتدال مي‌باشد.

در فرهنگ، انجام اقدامات لازم براي واکسينه کردن جامعه در مقابل فرهنگ وارداتي غرب از طريق برنامه‌ريزي‌هاي زمان‌دار، از جمله جدي گرفتن عرصه هنر و معرفي الگوهاي رفتاري مورد نياز نسل هاي جديد و نقد جدي شخصيت و روش زندگي تعدادي از بازيگران داخلي اين عرصه، که نقش منفي در انتقال فرهنگ خودي بازي مي‌کنند، نقد دائمي روش‌ها و الگوهاي زندگي غربي در رسانه‌ها مي‌باشد.

تهيه و تنظيم :سيد محمد مشکوة الممالک