حرکت در سایه خاموشی

مردی از تبار خاموشی‌ها

خانواده «خاموشی‌‌ها» از خانواده‌های قدیمی تهران محسوب می‌شوند. به گفته خودش؛ «حدود 70 سال است که در خانه پدربزرگ ما مجالس روضه برپا می‌شود و من از کودکی در آن شرکت می‌کردم.» سیدعبدالله خاموشی، نام پدربزرگ رئیس فعلی سازمان تبلیغات اسلامی است که در بازار مشهد از اعتبار و موقعیت بالایی هم نزد بازاریان و هم نزد علمای حوزه علمیه برخوردار بود. او متولد 1341 تهران است ولی خانواده پدری و مادری او ریشه مشهدی نیز دارند. دایی او، آیت‌الله میرزا جواد آقاتهرانی از علمای مشهد بود. در وصف این عالم ربانی و نماینده اسبق مجلس خبرگان رهبری می‌گویند: «مشهدی‌ها از کرامات شگفت‌انگیز او بسیار شنیده‌اند. کلاشینکف به دست در خط مقدم جبهه، در سنگر بچه‌ بسیجی‌ها می‌چرخید. همراه‌شان نشست و برخاست می‌کرد و از هیچ کاری در حقشان دریغ نداشت؛ برایشان آشپزی می‌کرد، لباس‌هایشان را می‌شست و اینها را بزرگ‌ترین افتخارات زندگی‌اش می‌دانست. بسیار کم، تن به موعظه و سخنرانی در جمع آنها می‌داد و بارها گفته بود من باید از اینها درس بگیرم... و این ذات او بود.»

اما پدر و عموهای او، چهره‌های بیشتر شناخته شده‌ای در فضای سیاسی - اقتصادی ایران هستند. پدرش «سیدتقی خاموشی» از نمایندگان مجلس در دوره اول و از بازاریان معروف تهران بود که از نظر حزبی چهره‌ای نزدیک به حزب موتلفه اسلامی بود. البته همواره در آن زمان در مجلس شورای اسلامی در موارد گوناگون مورد حمایت آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، رئیس وقت مجلس قرار می‌گرفت که یکی از آنها به انتقادات نماینده وقت اهواز به خاموشی در زمان تصویب اعتبارنامه وی بر‌می‌گردد. علی‌نقی خاموشی، یکی از عموهای بیشتر شناخته شده اوست که سال‌ها ریاست اتاق بازرگانی را برعهده داشت. وی در دوران وزارت حبیب‌الله عسگراولادی در وزارت بازرگانی، معاون وی در این وزارتخانه بود. ابوالحسن، دیگر عموی او نیز در سال 66 به مدت یک سال، سرپرستی وزارت نیرو را برعهده داشت. از سه عموی دیگر او، محمدعلی در بازار ماندگار شد، محسن و مرتضی نیز قبل از انقلاب به عضویت سازمان مجاهدین درآمده بودند که هر دو آنها کشته شدند. گفته می‌شود، مرتضی در زمان درگیری توسط ساواک کشته شده است. اما عمه او، «بانو طاهایی» با مکتب نرجس شناخته می‌شود. وی بنیانگذار مکتب نرجس (حوزه علمیه نرجس) در مشهد است.

از حوزه تا جرم سیاسی

میزان تحصیلات حوزوی حجت‌الاسلام سیدمهدی خاموشی، مقطع خارج است که البته وی تحصیلات غیرحوزوی را نیز تا مقطع دکترای رشته فقه و حقوق جزا در مدرسه عالی شهید مطهری گذرانده است. رساله دکترای وی با موضوع «بررسی فقهی و حقوقی اصل قانونی بودن جرائم و مجازات‌ها» تالیف شده است. عنوان پایان‌نامه مقطع کارشناسی ارشد وی نیز، «جرم سیاسی در اسلام» است که هر دو رساله، تحت عنوان دو کتاب «بررسی فقهی و حقوقی اصل قانونی بودن جرایم و مجازات‌ها» و «جرم سیاسی» منتشر شده است.

خاموشی و 12 سال ریاست سازمان تبلیغات اسلامی

خاموشی پس از پایان دوران کارشناسی ارشد، در همان مدرسه عالی شهید مطهری که تولیت آن برعهده آیت‌الله امامی کاشانی است، در سمت معاون متوسطه این مدرسه عالی به مدت 11 سال فعالیت می‌کند. وی در تاریخ سوم مهرماه سال 1380 طی حکمی از سوی رهبر معظم انقلاب به عنوان رئیس سازمان تبلیغات اسلامی منصوب شد که این حکم در مهرماه سال 1385 نیز تمدید گردید. پیش از او، آیت‌الله احمد جنتی و آیت‌الله محمود محمدی عراقی، ریاست این سازمان را برعهده داشتند. این سازمان در ابتدا توسط شورایی شامل آیت‌الله حقانی، آیت‌الله شیرازی، آیت‌الله جنتی، آیت‌الله مهدوی‌کنی و آیت‌الله امامی کاشانی اداره می‌شد. هرچند گفته می‌شد احتمالا وی پس از پایان 10 سال ریاست، سازمان تبلیغات اسلامی را ترک خواهد کرد ولی او تا چند ماه دیگر در آستانه دوازدهمین سالگرد آغاز مدیریت خود در سازمان تبلیغات اسلامی قرار می‌گیرد و هنوز با صلاحدید رهبر انقلاب، در سمت خود باقی مانده است.

نیمه سیاسی مرد فرهنگی

خاموشی که علاوه بر ریاست سازمان تبلیغات اسلامی، عضویت در شورای عالی انقلاب فرهنگی، هیات امنای دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم و شورای فرهنگ عمومی کشور را نیز در مسئولیت‌های خود دارد، در مجامع عمومی و سخنرانی‌ها بیشتر خطیبی است که مسائل فرهنگی و مذهبی را برای مردم تبیین و بازگو می‌کند. جنس فعالیت‌های او فرهنگی است و اگر انتقادی نیز به حوزه فعالیت وی وارد بوده، بیشتر به مشکلات هنرمندان و فیلمسازان با حوزه هنری زیر نظر سازمان تبلیغات اسلامی و عدم ارائه مجوز پخش در سینماهای زیر نظر حوزه هنری برمی‌گردد.

در یکی از آخرین موارد، علی وزیریان کارگردان فیلم سینمایی «یک سطر واقعیت» با نوشتن دو نامه خطاب به خاموشی درباره اکران نشدن این فیلم در سینماهای حوزه هنری نکاتی را بیان کرده و گفته بود: «فردی که غالبا از سوی حوزه هنری حرف می‌زند، در برنامه «هفت» گفت: «آقای خاموشی کی در اکران فیلم‌ها نظر داده است؟» و من از شما سوال می‌کنم مگر برای فیلم «قلاده‌های طلا» جنابعالی دستور موکد و مستقیم اکران، به آنها ندادید؟ موضوع این دستور را، همان زمان مدیران سینمایی حوزه هنری به اطلاع آقای نوروزبیگی رسانده و گفته بودند اگر جنابعالی برای «یک سطر واقعیت» نیز همان طور دستور می‌دادید آنها اجرا می‌کردند! اما اینکه چرا امتناع کردید موضوعی است که همچنان مبهم مانده است.» حوزه هنری برای اولین سال بود که با اعمال‌نظر خود، از اکران فیلم‌هایی که مجوز اکران از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی کسب کرده بودند، امتناع کرده و ممیزی‌هایی در این زمینه قائل شده بود.

تنش‌ها با کارگردانان سینما و دیگر هنرمندان بر سر اقدامات حوزه هنری، بیشترین تنش‌های رسانه‌ای کاری پیرامون خاموشی بوده، زیرا او در سیاست منش خاصی دارد که وی را از فضاهای رسانه‌ای جنجال‌برانگیز در حوزه رسانه دور کرده است. وی از آن دست روحانیونی است که فعالیت‌های سیاسی‌اش را به شکلی کاملا تاثیرگذار از نظر حضور فرد، ولی به دور از جنجال و سر و صدای رسانه‌ای به پیش می‌برد که نمونه‌ای از این نوع فعالیت، در بین روحانیون اصلاح‌طلب مانند آیت‌الله موسوی خوئینی‌ها، آیت‌الله موسوی بجنوردی و در بین روحانیون اصولگرا مانند حجت‌الاسلام ناطق نوری ملموس و مشهود است. شاید یکی از عمده‌ دلایل این مساله، حضور در راس سازمانی مانند تبلیغات اسلامی است که رئیس آن با حکم مستقیم مقام معظم رهبری انتخاب می‌‌شود، پس در نتیجه او تلاش می‌‌کند حضور اثربخش و در عین حال بی‌هیاهویی در فضای سیاسی کشور داشته باشد.

قدرت رسانه‌ای خاموشی

سازمان تبلیغات اسلامی به واسطه جنس فعالیت فرهنگی خود، نیازمند ابزارهایی برای فضاسازی فرهنگی است که در این زمینه رسانه‌ها می‌توانند ابزاری موثر برای ارتباط با جامعه ایجاد کنند. به عبارت بهتر، تبلیغات اسلامی یک فعالیت نرم‌افزاری است که اجرای آن به پیش‌نیازها و سخت‌‌افزارهایی نیاز دارد و رسانه یکی از این سخت‌افزارهاست. سایت جامع تبیان که با هدف نشر و ترویج فرهنگ اسلامی در فضای سایبری راه‌‌اندازی شده و اکنون جزو بزرگ‌ترین وب‌سایت‌های کشور محسوب می‌شود و خبرگزاری مهر، که به جرات می‌توان گفت یکی از تاثیرگذارترین رسانه‌‌ها در فضای رسانه‌ای کشور است، دو رسانه بزرگ سازمان تبلیغات اسلامی هستند که البته این سازمان در حوزه مکتوب نیز با روزنامه تهران تایمز و نشریه سوره و چندین نشریه تخصصی دیگر در حوزه نشر معارف دینی فعالیت می‌کند. اگر به این امکانات و سخت‌افزارها، دو انتشارات قدرتمند، یعنی نشر امیرکبیر و سوره مهر و همچنین شبکه‌ای از بهترین سینماهای کشور، مدارس تخصصی و شبکه مبلغین اضافه شود، قدرت رسانه‌ای سازمان تبلیغات اسلامی بیش از پیش نمایان می‌شود. البته شخص خاموشی، اهل فضاسازی شخصی رسانه‌ای نیست و حضور او در رسانه‌ها کمرنگ است. خبرگزاری مهر نیز در مدت زمان فعالیت خود نشان داده، موضع انصاف در انتشار اخبار را رعایت می‌کند و رسالت رسانه‌ای خود را همیشه در نظر گرفته است؛ هرچند در برخی مواقع، مانند انتشار اخبار نوسانات شدید نرخ ارز و... پوشش این اخبار چندان خوشایند دولت نبوده و احمدی‌نژاد در نشست خبری معروف خود در پاییز سال قبل، با نام بردن از خبرگزاری مهر، نحوه استفاده از بودجه این خبرگزاری تحت نظر سازمان تبلیغات اسلامی را زیر سوال برد. این روزها نیز برخی خبرگزاری‌ها و سایت‌های خبری، رسانه‌های زیرمجموعه سازمان تبلیغات اسلامی را به جانبداری از ائتلاف سه‌گانه اصولگرایان متهم می‌کنند.

ارتباطات ویژه سیاسی قالیباف - خاموشی

نزدیکی و همفکری قالیباف و خاموشی، هرچند در نگاه عادی مشخص و واضح نبود، ولی چیزی نبود که از نگاه خبرنگاران و دوربین عکاسان پنهان مانده باشد. شهرداری تهران و سازمان تبیلغات اسلامی، برنامه‌های مشترک زیادی طی سال‌های گذشته با همکاری یکدیگر برگزار کرده‌اند که نشان‌دهنده نزدیکی مدیران این دو نهاد است. احداث و افتتاح خانه مداحان اهل‌بیت به عنوان پاتوقی برای فعالیت‌های مشترک آنها با حضور محمدباقر قالیباف، شهردار تهران و حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمهدی خاموشی، رئیس سازمان تبلیغات اسلامی در 15 آبان‌ماه سال 88 یکی از این برنامه‌های مشترک بود که البته در زمان‌های دیگر نیز به شکل دیگر نمایان و آشکار بود. از زمانی که خاموشی به عنوان نماینده قالیباف در ائتلاف 8+7 جبهه متحد اصولگرایان برای تشکیل سازوکار انتخاباتی حضور اصولگرایان در انتخابات مجلس نهم معرفی شد، رابطه بین خاموشی و قالیباف علنی و آشکار شد و بیش از پیش مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت. پس از برخی حاشیه‌سازی‌ها برای خاموشی در رسانه‌های گوناگون؛ از روزنامه دولت تا سایر رسانه‌ها و همچنین انتشار اخباری مبنی بر انصراف خاموشی از حضور در ائتلاف 8+7، وی در یک موضع‌گیری علنی و شفاف گفت: «بنده هیچ نسبت سیاسی با آقای قالیباف ندارم و هیچ‌گاه در هیچ حزب و گروهی نبوده و نیستم و آمدن من به جبهه متحد اصولگرایان برای تقویت وحدت بیشتر میان اصولگرایان بود.»

البته وی در ادامه همین اظهارنظر، به برخی اتهامات وارد شده به قالیباف در آن مقطع زمانی، از جمله حضور وی در جمع ساکتین فتنه پاسخ داده و با اشاره به مواضع قالیباف در فتنه 88 گفته بود: «مبارزه با فتنه فقط فریاد کشیدن نیست، هنگامی که کف خیابان‌ها فتنه بود، یکی از موثرترین افراد در ایجاد فضای امن در جامعه به استناد اسناد، شهردار تهران بود. به طور مثال در زمان فتنه برخی رسانه‌ها عنوان کردند که شهرداری ایستگاه‌های مترو را بسته است، در حالی که مراجع امنیتی مصوب کرده بودند که برخی ایستگاه‌های مترو بسته شود.» البته حضور او در سازوکار 8+7 تا آخر نیز با انتقادات مختلفی همراه بود که در یکی از شاخص‌ترین آنها مطرح شده بود که وی با توجه به اینکه حکم ریاست سازمان تبلیغات اسلامی را از مقام معظم رهبری دارد، نباید وارد سازوکار انتخاباتی شود. این در حالی بود که نقش محوری جبهه متحد اصولگرایان برعهده آیت‌الله مهدوی‌کنی به عنوان رئیس مجلس خبرگان رهبری بوده و دکتر حداد عادل و دکتر ولایتی نیز به عنوان مشاوران عالی مقام معظم رهبری در آن سازوکار حضور د��شتند.

حملات تند دولت و رسانه‌های دولتی به سازمان تبلیغات اسلامی

خاموشی پس از برگزاری انتخابات دهم ریاست جمهوری در خرداد 88، یکی از افرادی بود که با ارسال پیام تبریک به محمود احمدی‌نژاد، پیروزی وی در انتخابات ریاست جمهوری را تبریک گفته و از این پیروزی ابراز خرسندی کرده بود. اما پس از اتفاقاتی که پیدایش جریان انحرافی در دولت احمدی‌نژاد را واضح و مشخص کرد، طبیعتا اکثر اصولگرایان موضع نرمش در برابر خطاهای دولت را به موضع انتقادی تغییر دادند که البته این انتقادات به مذاق دولت خوش نیامد و دولت نیز وارد فاز تقابل با گروه‌ها و جریان‌های مختلف شد. شاید یکی از اولین برخوردها، زمانی روی داد که احمدی‌نژاد در نشست خبری معروف و مشهور سال گذشته، پرسش انتقادی خبرنگار خبرگزاری مهر را با کنایه‌ای سیاسی پاسخ داد و گفت: «خبرگزاری مهر، یک خبرگزاری وابسته به سازمان تبلیغات است و با پول دولت اداره می‌شود. شما یک بیانیه خواندید، اشکالی هم ندارد. من تحمل می‌کنم، اما مطمئنا شما پیش هیچ مسئول دیگری نمی‌توانید چنین بیانیه‌ای بخوانید. فقط پیش احمدی‌نژاد می‌توانید.»

رئیس‌جمهور همچنین در همان نشست خبری کنایه‌های مستقیمی به سازمان تبلیغات اسلامی وارد کرده و گفته بود: «در حوزه فرهنگ ما نیز منتقد هستیم، ما به کارکرد دستگاه‌های فرهنگی، خبرگزاری‌ها و سازمان تبلیغات اسلامی منتقدیم و سازمان تبلیغات باید توضیح دهد که چه کار می‌کند؟ سازمان تبلیغات اسلامی سالانه 150 میلیارد تومان بودجه از دولت دریافت می‌‌کند و باید به این سوال پاسخ دهد که این مبلغ را کجا صرف می‌‌کند. در این شرایط ما انتقادات جدی به این دستگاه و همچنین صدا و سیما داریم که باید در مقابل عملکرد خود پاسخگو باشند.» هرچند این مساله با واکنش مستقیم سازمان تبلیغات اسلامی مواجه نشد، ولی خاموشی چند هفته بعد با اشاره به وضع اقتصادی موجود گفته بود: «به داد مردم برسید، دولت کوپن برنج و روغن به مردم بدهد، دولت باید به وضعیت اقتصادی مردم در طبقات پایین رسیدگی کند.» روزنامه دولت نیز در پاسخ به این اظهارات خاموشی، نمایندگان مجلس و سازمان تبلیغات اسلامی را به تلاشی هماهنگ برای بحران‌‌نمایی دعوت کرده بود.

در مجموع حضور خاموشی در سازوکار 8+7 که به مذاق دولتی‌ها خوش نیامده بود از یک سو و فعالیت‌های رسانه‌ای خبرگزاری مهر و ناراحتی دولت از این فعالیت، از سوی دیگر، ترکش‌هایی را به دنبال داشت و رابطه سازمان تبلیغات اسلامی و دولت را در سال پایانی با حواشی گوناگونی، مشابه رابطه دولت با قوه قضائیه، مقننه، سپاه، صدا و سیما و... دگرگون کرد.

نخ تسبیح ائتلاف سه‌گانه اصولگرایان کیست؟

پتانسیل، جایگاه و شخصیت فرهنگی خاموشی باعث شده وی با برخی چهره‌های فرهنگی - سیاسی کشور ارتباط خوب و ویژه‌ای داشته باشد. حضور همزمان خاموشی، ولایتی و حدادعادل در شورای عالی انقلاب فرهنگی و همچنین ارتباطات حتمی و رایجی که بین وی به عنوان رئیس سازمان تبلیغات اسلامی و آقایان حدادعادل و ولایتی به عنوان مشاوران عالی مقام معظم رهبری وجود دارد، به خصوص دغدغه‌های فرهنگی هر دو نفر باعث شده ارتباطات نزدیکی بین این افراد وجود داشته باشد. ولایتی و سازمان تبلیغات اسلامی همواره روابط حسنه‌ای داشته‌اند و انتشارات امیرکبیر وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی برخی کُتب فرهنگی - مذهبی دکتر ولایتی از جمله «نقش شیعه در فرهنگ و تمدن اسلام و ایران» و «شیعه‌شناسی» را به صورت ویژه منتشر کرده است. همچنین در اخبار سال گذشته، خبرهایی منتشر شده بود مبنی بر اینکه خاموشی،‌ ولایتی را در برخی از دیدارهای او با علما و روحانیون همراهی می‌کند. از سوی دیگر، نزدیکی و ارتباط خاموشی با قالیباف نیز در حدی است که وی در سازوکار 8+7 به عنوان نماینده وی حضور داشت که در کل این ارتباطات سه‌گانه می‌تواند پتانسیل خوبی برای کنار هم قرار گرفتن این نیروها در قالب یک ائتلاف فراهم کند.

هرچند ولایتی اعلام کرده تشکیل ائتلاف سه‌گانه پیشنهاد او بوده، ولی مطمئنا قدرت فردی مانند سیدمهدی خاموشی در تثبیت و ادامه این ائتلاف غیرقابل انکار است. پس از تشکیل ائتلاف سه‌گانه اصولگرایان، از او به عنوان میزبان و دبیر ائتلاف سه‌گانه اصولگرایان یاد شد؛ خبری که از سوی وی تایید یا تکذیب نشد و حضور مظفر به عنوان رئیس ستاد ائتلاف سه‌گانه به خلاء وجود رابط ائتلاف و افکار عمومی پایان داد. خاموشی را به درستی، ضلع پنهان ائتلاف‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ سه‌گانه اصولگرایان موسوم به ائتلاف پیشرفت نامیده‌اند. بدون شک، ارتباط ویژه و موثر وی با هر سه عضو این ائتلاف می‌تواند سرنوشت و خروجی این ائتلاف را رقم زده و قدرت نقش‌آفرینی و تاثیر این ائتلاف در خلال انتخابات ریاست‌جمهوری یازدهم را افزایش دهد. ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌