اوکراین؛ میدان نبرد اروپا با روسیه (بخش اول)

سرویس خارجی: اوکراینی‌ها متوجه شدند که کشورشان در موقعیت نامناسبی قرار دارد، روی مرز دو تمدن متفاوت. اما این بدان معنی نیست که اوکراین دچار برخورد تمدن‌ها یا برخورد ادیان است به گونه‌ای که ساموئل هانتینگتون، اندیشمند آمریکایی مطرح کرده بود.روزنامه واشنگتن پست در گزارشی به بررسی چگونگی عدم توافق اوکراین برای پیوستن به اتحادیه اروپا پرداخت و نوشت:اتحادیه اروپا،اوکراین را کشوری در مرز دو تمدن با حاکمیت قانون و موسسات بزرگ می‌داند و ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه نیز تمدن اوکراین را تمدن حکومت استبدادی می‌داند. اما این برخورد آنها یک جنگ یا درگیری در مفهوم سنتی آن نیست. وزرای کشورهای عضو اتحادیه اروپا این توانایی را دارند که گاهی اوقات پس از مذاکرات طولانی و پیچیده به طور مشترک نیروهای نظامی مستقر کنند.

علاوه بر این اتحادیه اروپا در کل بزرگترین مرجع اقتصادی در جهان است،‌ دارایی‌اش با قوانین کنترل می‌شود.استفاده از تحریم‌های تجاری آن نیز بر اساس همان قوانین و رویه‌های مشخص است. به زبان دیگر، وقتی که اتحادیه اروپا در حال ایجاد ارتباط با یک همسایه است، نه می‌تواند وعده‌ای اغواکننده بدهد و نه سهمی موثر ارائه دهد. اما به جای آن یک توافق همکاری عادی پیشنهاد می‌کند تا زمینه تجارت و ارتباط بیشتر را فراهم آورد.

رئیس‌جمهوری استونی در این خصوص می‌گوید که وقتی کشورش در سال 1995 قرارداد همکاری با این اتحادیه را امضا کرد، تاثیر آن بسیار کم و ناچیز بود. وی گفت: تغییرات واقعی سال‌ها بعد به چشم ‌آمدند. برای مثال اینکه هزاران استونیایی توانستند در دانشگاه‌های اروپا ادامه تحصیل دهند و آنهایی که این کار را کردند، اکنون در این کشور به مراتب موفق‌تر، سمت‌ها را در اختیار دارند.

اتحادیه اروپا پنج سال است که برای عقد قراردادی مشابه با اوکراین، در حال مذاکره است. این قرارداد شامل بندهایی در خصوص حق کپی رایت، اعطای حقوق انحصاری و قطعنامه‌ای درخصوص اختلاف نظرهای تجاری است.اما در آستانه عقد نهایی قرارداد که قرار بود اخیرا در «ویلنیوس» لیتوانی صورت بگیرد، ویکتور یانوکوویچ، رئیس‌جمهوری اوکراین نشان داد که ماجراجویی را ترجیح می‌دهد.

وی هفته گذشته ناگهان مذاکرات برای عقد قرارداد همکاری را متوقف کرد. بسیاری به اشتباه تصور کردند که این اقدام یانوکوویچ به دلیل درخواست اتحادیه اروپا برای آزادی یولیا تیموشنکو، نخست‌وزیر سابق و رقیب سیاسی‌اش از زندان بوده است.

در واقع خود تیموشنکو خواسته بود تا سرنوشت او تاثیری بر نتیجه مذاکرات نگذارد. اما یانوکوویچ پس از دیدار با پوتین، سیاستمداری که در یک بازی جداگانه با قوانینی متفاوت بازی می‌کند، مذاکرات را متوقف کرد. پوتین بر خلاف اتحادیه اروپا فشار وارد می‌کند: از ماه اوت یک تحریم تجاری علیه اوکراین اعمال کرده است. او بر خلاف اتحادیه اروپا پیشهاد اغواکننده می‌دهد: پیشنهاد کرده است که قیمت گاز صادراتی به اوکراین را کاهش می‌دهد،حتی در موارد دیگری نیز پوتین برگ برنده را دارد زیرا بر خلاف اتحادیه اروپا می‌تواند به طور ناگهانی سیاستش را تغییر دهد.

او چند سال پیش به روشنی به این مذاکرات تن در داد اما به این نتیجه قطعی رسید که توافق اوکراین و اتحادیه اروپا به نوعی اهانت به روسیه و تخریب چهره شخصی‌اش است. او ممکن است این توافق را تهدیدی اقتصادی و ایدئولوژیکی نیز محسوب کند: اوکراینی که با حاکمیت قانون اداره شود، برای حضور شرکت‌های روسی که تمایل دارند با آنها فرای قانون برخورد شود، به بازاری نامناسب تبدیل خواهد شد. همچنین اوکراینی که به جای اشخاص، توسط موسسات اداره شود، می‌تواند جایگزین مناسبی برای روسیه‌ای باشد که دچار فساد است.پس از دیدار روسای جمهور اوکراین و روسیه،‌ کی‌یف تاکتیک‌هایش را تغییر داد.

یانوکوویچ به دنبال گرفتن امتیازات و وعده‌های بیشتر از اروپا افتاد. حتی نیکلای آزاروف، نخست‌وزیر اوکراین از صندوق بین‌المللی پول خواست تا پیشنهاد بهتری ارائه دهد. این در حالی است که این صندوق یکی دیگر از سازمان‌هایی است که قواعد، رویه‌ها و مدیران اجار‌ایی دارد که تنها می‌توانند بر اشتباهات اوکراین در اجرای ابتدایی‌ترین اصلاحات نظارت کنند.

یانوکوویچ هفته گذشته 160 میلیارد یورو از اتحادیه اروپا درخواست کرد. وی با بیان اینکه اتحادیه اروپا اوکراین را به سخره گرفته است، گفت: ما یک کشور جدی هستیم!

مشکل اینجاست که این راه مناسبی برای مذاکره یک کشور با سازمانی متشکل از 28 کشور که بروکرات‌هایش اعتقاد زیادی به قواعد مشترک کپی رایت دارند، نیست. شاید اتحادیه اروپا باید با خشونت بیشتری پیش برود و خود علیه پوتین یک جنگ تجاری راه بیاندازد. شاید این موضوع باعث شود که سران اتحادیه اروپا تاکتیک‌های جدیدی را یاد بگیرند.

دهها هزار معترض اوکراینی که در خیابان‌های کی‌یف تجمع کرده‌اند تا اعتراض خود نسبت تصمیم رئیس‌جمهورشان را نشان‌دهند، مشخصا از منافع قرارداد تجاری با اتحادیه اروپا آگاهند. این منافع دراز مدت و عمیق‌اند. آنها به جای پول نقد رساندن، به آرامی تغییرات را ایجاد می‌کنند. متاسفانه اوکراین توسط سیاستمدارانی رهبری می‌شود که ماهیت اتحادیه اروپا را نمی‌دانند یا اینکه اینقدر سیستم فعلی برایشان منفعت زاست که نمی‌خواهند تغییر کند.

از طرفی،نبردی که برای جلب حمایت مردم اوکراین بین اتحادیه اروپا و روسیه در گرفته، اجلاس اخیر سران کشورهای اتحادیه اروپا و شش جمهوری عضو بلوک شوروی سابق را تحت‌الشعاع قرار داد. هدف از این اجلاس همکاری اتحادیه اروپا با جمهوری‌های یاد شده بود.تصمیم اوکراین به عدم امضای توافقنامه تجاری با اتحادیه اروپا موجب برخورد لفظی بین اتحادیه اروپا و روسیه شد و اجلاس اتحادیه اروپا با شش جمهوری سابق شوروی نیز نتوانست به رفع بن بست کمک کند.شبکه خبری بی.بی.سی در گزارشی نوشته است:اتحادیه اروپا می‌خواهد با اوکراین، مولداوی، بلاروس، ارمنستان، جمهوری آذربایجان و گرجستان واقع در منطقه قفقاز، روابط نزدیک‌تری داشته باشد.

تمام این جمهوری‌ها که قبلا در بلوک شوروی قرار داشتند، از زمان پایان جنگ سرد تا کنون هنوز تا حدودی تحت نفوذ مسکو قرار دارند.در پی سال ها مذاکره، سرانجام در روزهای ۲۸و ۲۹نوامبر سال جاری میلادی، اجلاس مورد بحث در ویلنیوس، پایتخت جمهوری لیتوانی، تشکیل شد. امتناع اوکراین از امضای قرارداد تجاری با اتحادیه اروپا، امیدهای اتحادیه را به یاس تبدیل کرد. قبلا نیز ارمنستان از قبول عضویت وابسته اتحادیه اروپا منصرف شده و ترجیح داده بود به اتحادیه گمرکی روسیه ملحق شود.

اتحادیه اروپا طرح‌های مشابهی را برای امضای توافقنامه با گرجستان و مولداوی تهیه کرده ولی هنوز این توافقنامه‌ها برای امضا آماده نیستند.

در ماه مه سال ۲۰۰۹، یعنی کمتر از یک سال پس از آنکه روسیه در یک جنگ کوتاه مدت گرجستان را شکست داد و نیروهای گرجستان را از دو منطقه که جدایی خود از روسیه را اعلام کرده بودند بیرون راند، اتحادیه اروپا نقشه مشارکت با شش جمهوری سابق شوروی را طرح کرد.

در این برنامه، دسترسی به بازار واحد اروپایی و لغو محدودیت‌های روادید منظور و تصریح شده که این مشارکت بر اساس مجموعه‌ای از ارزش‌ها، اصول آزادی، احترام به حقوق بشر و آزادی‌های اساسی و حکومت قانون قرار دارد. ولی اصول ذکر شده بیشتر یک آرزو بود تا واقعیت، چون سیاستمداران اتحادیه اروپا از نقض فاحش حقوق بشر به خصوص در جمهوری‌های آذربایجان و بلاروس انتقاد کرده‌اند.

اتحادیه اروپا حدود 2/5 میلیارد یورو را به پروژه‌های مشارکت با جمهوری‌های سابق شوروی در سال‌های 2010تا 2013اختصاص داد.آیا این کشورها به اتحادیه اروپا ملحق خواهند شد؟هنوز نه. ولی قراردادهای مشارکت گام مهمی در جهت عضویت در اتحادیه اروپاست. این همان روندی است که چند کشوری که قبلا جزو بلوک شوروی بودند و اکنون عضو اتحادیه اروپا هستند، طی کردند.همین برنامه اکنون در جمهوری‌های یوگسلاوی سابق در حال اجراست.

هنگامی که کشورها در جاده عضویت در اتحادیه اروپا قرار می‌گیرند ،به طورمثال ترکیه، برای اجرای پروژه‌های توسعه میلیون‌ها یورو دریافت می‌کنند.ولی منافع ژئواستراتژیک دراز مدت نیز یکی از انگیزه‌های موافقت نامه‌های مشارکت اتحادیه اروپاست.جمهوری آذربایجان اکنون یک صادرکننده مهم نفت و گاز به اتحادیه اروپا محسوب می‌شود.بنابر این، یک همکاری اقتصادی با ثبات با منطقه قفقاز از نظر استراتژیکی برای اتحادیه اروپا مهم است زیرا در آینده این منطقه یک راه ترانزیت برای انتقال مقدار بیشتری انرژی از جمهوری‌های آسیای میانه خواهد بود.

روسیه چه واکنشی نشان داده است؟

تصمیم اوکراین، مناسبات اتحادیه اروپا و روسیه را که از گرمی چندانی برخوردار نبود بدتر کرد.

ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه، اتحادیه اروپا را متهم کرد که از فشار و تهدید علیه اوکراین استفاده می‌کند. رهبران اتحادیه اروپا اتهامات مشابهی به روسیه وارد کرده و اظهار داشتند که آنها شدیدا مخالف مواضع و اقدامات روسیه در قبال اوکراین هستند.

منتقدین، روسیه را متهم کرده‌اند که برای دور کردن بعضی از همسایگان این کشور از اتحادیه اروپا و نزدیک کردن آنها به اتحادیه گمرکی روسیه، به تاکتیک‌های جبر و زور متوسل شده و غالبا در ارتباط با ملاحظات بهداشتی مانع ورود کالاهای خارجی می‌شود. روسیه در گذشته، چندین بار در نیمه زمستان صدور گاز به اوکراین را قطع کرده و اخیرا بر سر صورت حساب‌های پرداخت نشده مناقشه تازه‌ای با این کشور داشته است.

روسیه همچنین بازرسی‌های مرزی را افزایش داده و مانع ورود محصولات یک کارخانه بزرگ آب نبات سازی اوکراینی موسوم به «روشن» به دلایل مسائل بهداشتی شده است.روسیه همچنین به طور ضمنی مولداوی را تهدید کرده که در زمستان صدور گاز به این کشور را قطع خواهد کرد .

از اوایل دهه ۱۹۹۰، روسیه از جدایی‌طلبان ماوراء دنیستر، که جدایی خود از مولداوی را اعلام کرده، حمایت کرده‌ است.

آیا اوکراین واقعا جایزه بزرگی است؟

بله، به طور بالقوه. اوکراین ۴۵میلیون نفر جمعیت دارد و یکی از بزرگ‌ترین کشورهای اروپا محسوب می‌شود.خط لوله گاز صادراتی روسیه که اهمیت حیاتی دارد با عبور از خاک اوکراین، گاز را به مصرف‌کنندگان کشورهای عضو اتحادیه اروپا می‌رساند. اتحادیه اروپا تقریبا یک چهارم گاز مورد نیاز خود را از روسیه خریداری می‌کند.لهستان و لیتوانی، دو کشوری در اتحادیه اروپا هستند که صراحتا گفته‌اند اوکراین که قرن‌ها تحت سلطه مسکو قرار داشته باید به اتحادیه اروپا ملحق شود.          ادامه دارد...