جنایات سازمان یافته؛ راهبرد «جنگ با تروریسم» آمریکا (بخش سوم و پایانی)

گزارش یک نهاد بین المللی حقوق بشری حاکی از آن است که دولت آمریکا با زیرپا گذاشتن حقوق بشر و موازین بین المللی با کمک کشورهای مختلف، مظنونان اقدامات تروریستی را بدون گذراندن رویه های قانونی در پایگاه های مخفی برای مدت های نامشخص حبس و شکنجه می کند.چندی پیش بنیاد آمریکایی «جامعه باز» در گزارشی مبسوط با عنوان «جهانی شدن شکنجه»به بررسی اقدامات پنهانی سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) به ویژه بازداشت های سری و تفسیر فوق العاده از این عملیات ها پرداخت و در آن اطلاعات جالبی از اقدامات و عملیات سری مجرمانه، شکنجه های این نهاد آمریکایی و مشارکت بیش از50 کشورجهان دراین اقدامات،که به بهانه مبارزه علیه تروریسم صورت گرفت،ارائه داده است.

بخش های ابتدایی این گزارش 216 صفحه ای با اظهارات «دیک چنی» معاون رئیس جمهورسابق آمریکا آغاز می شود که تنها چند روز بعد از حملات 11 سپتامبر 2001 می گوید: «آمریکا باید در طرف تاریک وقایع نیز فعالیت کند و باید در سایه و در دنیای اطلاعات حرکت کند و بسیاری از اقداماتی را که لازم است انجام شود، بدون سرو صدا به نتیجه رساند. این موضوع برای برآورده کردن منافع و اهداف آمریکا ضروری خواهد بود.»

لیست سیاه

بعد از حملات 11 سپتامبر، سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا برنامه سری بازداشتی را به مرحله اجرا گذاشت که در آن مظنونین در زندان هایی که به عنوان «سایت های سیاه»شناخته می شدند، نگهداری و مورد برخی روش های بازجویی همچون شکنجه و دیگر اقدامات واقع می شدند. از تعداد دقیق این بازداشتگاه های مخفی هیچ اطلاعی دردست نیست، اما به نظر می رسد که بالغ بر صدها سایت سیاه در سراسر جهان بر روی خشکی و دریا ایجاد شده است.همچنین سیا اختیارات جامعی را به دست آورد که برخی از مظنونین و بازداشت شدگان در عملیات های ضدتروریستی خود را بدون طی تشریفات اداری و رسمی از یک کشور خارج و به محل های موردنظر خود در دیگر کشورها انتقال دهد.

برنامه های بازداشت مخفیانه وتفسیرموسع مقررات این عملیات ها بسیار محرمانه بودوهمه آنها در خارج از خاک آمریکا به اجرا درآمد.درهمه این موارد،شکنجه وجه مشترک تلاش ها برای کسب اطلاعات محسوب می شد. نتایج این برنامه ها، ناپدید شدن بازداشت شدگان، جابجایی فراقانونی آنها و دیگرسوء استفاده های دردآور بود.در واقع دولت بوش رویه تاریکی را برای مقابله با تروریسم، بدون پاسخ دهی به ارگان های داخلی آمریکا و دردسرهای ناشی از آن برگزید. اکنون با گذشت بیش از یک دهه از این برنامه ها،هیچ شکی وجود ندارد که افراد و مقام های عالیرتبه در دولت بوش مسئولیت این اقدامات را برعهده داشتند و حقوق مظنونین و بازداشت شده ها را زیر پا می گذاشتند.

هنوز مشخص نیست که این اقدامات پایان یافته است، زیرا دولت آمریکا اجرای مخفیانه آن را در دستور کار خود داشت و بسیاری از کشورهای خارجی درگیر آن شدند. تناقضات متعدد در این موضوع باعث دامن زدن به این تردیدها هم می شود. به عنوان مثال در حالی که بوش ابراز داشت که 100 بازداشت شده در اختیار سیاهستند، اما دولت آمریکا تنها حضور16 بازداشتی بسیار پرارزش را در زندان های این سازمان تایید کرد که بعدها به زندان گوانتانامو منتقل شدند.

نقض حقوق

در این گزارش برای اولین بارآمار دقیقی از تعداد بازداشت شدگان و همکاری کشورها با دولت و سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا ارائه شد. براساس این گزارش که از اطلاعات 136 نفر به صورت مستند جمع آوری شده است، تعداد بسیار زیادی از بازداشت شدگان وجود دارند که حاضر به اعتراف و فاش کردن مشخصات ونام خود نیستند.به علاوه 54 کشور و دولت خارجی(از قاره های جهان به غیر از آمریکای جنوبی) نیز در این راه با آمریکا همکاری داشتند.

برخی از آنها بازداشتگاه‌های سیا را در خاک خود ایجاد کردند، برخی از آنها دردستگیری، بازجویی و شکنجه مظنونان دخالت داشتند، آنها را با آمریکا مبادله کردند یا اینکه به سیا اجازه استفاده از فضای کشور خود را برای جابجایی مظنونان دادند و اطلاعاتی را برای آمریکا در جهت بازداشت افراد تهیه کردند .دولت ایالات متحده با این کار خود متهم است که حقوق بشر در سراسر جهان را نقض کرده، نه تنها قوانین داخلی کشورها، بلکه حاکمیت و استقلال آنها را نیز نادیده گرفت و باعث شده است دولت های این کشورها هنجارهای جهانی علیه شکنجه را تضعیف کنند .

ماحصل یکی از موارد استفاده از اینگونه بازداشت ها باعث حمله آمریکا و اشغالگری عراق شد. در مصردرسال 2002 بود که پس از دستگیری شیخ «اللیبی» به عنوان مظنون اقدام تروریستی، وی در بازجویی های خود،توانایی های شیمیایی و بیولوژیکی عراق و محل هایی برای آموزش القاعده را مطرح کرد که در نهایت،همین اطلاعات، مبنایی برای دولت ایالات متحده و حمله آمریکا به عراق شد.واضح است که در جهان کنونی، همکاری بین کشورها برای مقابله با تروریسم ضروری است، اما چنین همکاری هایی باید بر پایه قوانین به اجرا درآید.

همانگونه که در سال 2006 مجمع عمومی سازمان ملل متحد، استراتژی جهانی برای مقابله با تروریسم را تصویب کرد. قواعد مقابله با تروریسم را هم راستا با حقوق بشر عنوان کرد که نقش مکمل دارند. بنابراین آمریکا و کشورهای هم پیمانش باید ضمن لغواین رویه‌هاواقدامات،ضمن تضمین ادامه حرکت علیه تروریسم، استانداردهای حقوق بشری را نیز نقض نکنند.

این گزارش اولین مورد تفسیراقدامات و بازداشت اتباع کشورثالث دریک کشوردیگررادردوره های اخیر، به دهه 1990 و در کشور مصر مربوط می داند که بعد از برخی اقدامات تروریستی به وقوع پیوست. در سال 1995 «طلعت فواد قسام» که در ترور«انور سادات»نقش داشت، درکرواسی با همکاری آمریکا دستگیرو به مصر فرستاده شدودراین کشور ناپدید شد.برخی موارددیگردرآلبانی ودیگر کشورها نیز به عنوان نمونه آورده شده است،اما مهمترین بخش،در اقدامات سیادر دوران بعد ازسال2001 صورت گرفت که این اقدامات به صورت جامع، تحرکات پنهانی آمریکا در بسیاری از بخش های جهان را شامل شد.

بازجویی‌های پیشرفته

در روزهای بعد از 11 ستامبر؛ جورج بوش صراحتا چندین بار از اقدامات فوق العاده علیه تروریست ها سخن گفت و به سیااجازه انجام این فعالیت ها را بدون تصویب در مجالس و نهادهای آمریکایی داد. در سال 2005 حتی «کاندولیزا رایس» وزیرامورخارجه سابق آمریکا از این موضوع به عنوان ابزار ضروری برای مقابله با تروریسم نام برد. تعداد مظنونان خارجی بازداشت شده در این دوره بین 100 تا 150 نفر عنوان شدند. چند روز بعد از حملات به نیویورک در سال 2001، بوش به سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا مجوز ایجاد سایت های سیاه در خارج خاک آمریکا را داد.

چندسال بعد بود که مشخص شد آمریکا مظنونان را در کشورهای دیگر دستگیر کرده و به صورت پنهانی به گوانتانامو انتقال می دهد. بوش خیلی راحت از وجود این دست پایگاه ها در کشورهای افغانستان، لیتوانی، مراکش، لهستان، رومانی و تایلند پرده برداشت. مشخص شد که سیا در عملیات های ضدتروریستی خود بعد از بازداشت مظنونان، از روش های بازجویی پیشرفته ای همچون خفگی در آب، ایستادن با فاصله کنار دیوار و پرتاب کردن و هل دادن های ناگهانی به جهات مختلف، بی خوابی، گرسنگی یاخوراندن رژیم غذایی ویژه،کتک زدن و بسیاری ازشیوه های نوین شکنجه استفاده کرده است.

حتی تا سال 2008،جورج بوش در فرمان های اجرایی متعدد، بسیاری ازاین روش های شکنجه را به عنوان روش های عمل سیا برای کسب اطلاعات به رسمیت شناخت. برای کسب اطلاعات از مظنونان پرارزش معمولا چند روش شکنجه و بازجویی بیشتر از دیگرروش ها مورد استفاده قرار می گرفت که برخی از آنها عبارت بودند از خوراندن غذاهایی خاص، محرومیت از خواب (حتی تا 96 ساعت بی خوابی) ایستاده نگه داشتن مظنون، کوبیدن به دیوار، گذاشتن صورت بر روی دیوار برای مدت طولانی، عریان کردن و...درحالی که بسیاری از این روش های بازجویی براساس مقررات صلیب سرخ، کنوانسیون های ژنو و حتی قوانین داخلی آمریکا ممنوع هستند، اما افسران و کارکنان اطلاعاتی و حتی ماموران اف. بی. آی در عملیات ضد تروریسم، این اقدامات را تایید و به آن اقرار کردند.

با اینکه باراک اوباما در سال 2009 دستور بسته شدن این زندان ها را تایید و ابلاغ کرد، اما تاکنون نه تنها برخی از این زندان ها ازجمله گوانتانامو بسته نشده اند، بلکه علیه مقاماتسیا و مجریان این شکنجه ها هیچ اقدام قضایی صورت نگرفته است. حتی نهادهای آمریکایی در کنگره و سنا نیز اقدامی را برای تحقیق و تفحص در این زمینه انجام ندادند. در سال 2011 وزارت دادگستری آمریکاموافقت خودرا با تحقیقات کامل درمورد مرگ تنها دو نفر از مظنونان تروریسم در بازداشتگاه های سیا اعلام وپرونده مربوط به بررسی ادعاها در مورد رفتارسیا با 99 بازداشت شده دیگر را مختومه اعلام کرد. یک تبعه افغان به نام «گل رحمان» درسال 2002 در زندانی در افغانستان کشته شد و دیگری فردی عراقی به نام«منادی الجمادی» بود که در سال 2003 در «ابوغریب» به دست افسرسیا کشته شد.

در سال 2012 پرونده دو مرگ مشکوک دیگر به دلیل نبود مدارک و شواهد کافی بسته شد. اطلاعات متعددی در مورد بازداشت شدگان و نحوه نگهداری آنها در این گزارش ذکر شده که همگی آنها از افرادی که خود درگیر این موضوع شده بودند (مظنون یا بازجو) ارائه شده است. به عنوان نمونه، آسوشیتدپرس در آوریل سال 2011 فاش کرد که مظنونان عملیات تروریستی که در افغانستان دستگیر می شدند، به 20 مکان و بازداشتگاه مخفی در این کشور منتقل می شدند. یکی از این مقرها در فرماندهی نیروهای مشترک در پایگاه هوایی «بگرام» بود که سلول های انفرادی بدون پنجره و بسیار سرد آن در طول 24 ساعت فعال بودند و ممکن بود یک مظنون هفته ها در آن نگهداری شود.

حتی برخی از این بازداشتگاه های سری به روی دریا و در کشتی های جنگی آمریکایی مستقر بودند. در سال 2011 فاش شد که یک بازداشت شده از اتباع سومالی با نام«احمد عبدالغدیر» که از نظر«اف.بی.آی» وسیا از مظنونان با ارزش محسوب می شد به مدت دو ماه در کشتی نظامی آمریکا در آب های بین المللی بین سومالی و یمن بازداشت بود.در این گزارش نام 136 مظنون به ارتباط با القاعده و اقدام تروریستی که به وسیله سیا در کشورهای مختلف جهان بازداشت و بازجویی شده بودند، به همراه اطلاعات متعدد ذکر شده است.

این اطلاعات از منابع قابل اعتماد رسانه ای یا حقوق بشری گرفته شده و شامل افرادی نمی شود که هنوز هم در فهرست افراد ناپدید شده قرار دارند.از میان کشورها نیز حداقل 54 کشور در این اقدامات با آمریکا همکاری کردند و مقرارت بین المللی حقوق بشری را نقض کردند. افغانستان درصدرکشورهایی است که در این زمینه با سیا همکاری های گسترده داشته است و دهها پایگاه و محل متعدد برای بازداشت و بازجویی افراد در آن وجود دارد. برخی ازکشورها چندین صفحه از این گزارش را به خود اختصاص دادند.

دراین فهرست نام کشورهای مختلف از اقصی نقاط جهان مانند: افغانستان، آلبانی، الجزیره، استرالیا، اتریش، جمهوری آذربایجان، بلژیک، بوسنی هرزگوین، کانادا، کرواسی، قبرس، جمهوری چک، دانمارک، جیبوتی، مصر، اتیوپی، فنلاند، گامبیا، گرجستان، آلمان، یونان، هنگ کنگ، ایسلند، اندونزی، ایرلند، ایتالیا، اردن، کنیا، لیبی، لیتوانی، مقدونیه، مالاوی، مالزی، موریتانی، مراکش، پاکستان، لهستان، پرتغال، رومانی، عربستان سعودی، سومالی، آفریقای جنوبی، اسپانیا، سری لانکا، سوئد، سوریه، تایلند، ترکیه، امارات متحده عربی، بریتانیا، ازبکستان، یمن، زیمباوه و ... آمده است.

این گزارش در بخش نتیجه گیری خود می آورد: نقض حقوق بشر که به واسطه فعالیت های سیا به وقوع پیوست، به شدت سیستماتیک و چشمگیر بوده و ایالات متحده و بسیاری از متحدانش در نقض موازین و ایجاد این شرایط برای قربانیان نقش داشتند. گرچه باراک اوباما از ژانویه سال 2009 فرمان خاتمه عملیات فوق العاده را صادر کرد، اما تلاشی جدی در این زمینه مشاهده نمی شود. با اینکه آمریکا و هم پیمانانش تلاش های بسیاری را برای به سرانجام نرسیدن تحقیقات و ارائه نکردن مدارک انجام دادند و دادگستری آمریکا نیز پرونده برخی از قربانیان شکنجه و بازداشت های مخفیانه راکه حتی منجر به مرگ شده بود را بست، اما دادگاه اروپایی حقوق بشر پرونده ای را در مورد مقدونیه و دیگر کشورها در همکاری شکنجه و بازداشت و همکاری با سیا در حال بررسی دارد.

دادگاه ایتالیا نیز همکاری این کشور با سیا آمریکا را تایید کرد و در مورد برخی کشورهای دیگر نیز چنین تلاش هایی در حوزه های داخلی و بین المللی در حال انجام است. اکنون وظیفه آمریکا و کشورهای شریکش است که ضمن پذیرش مسئولیت انجام این اقدامات و پایان دادن به آنها، آغازگر تحقیقاتی جدی به همراه پاسخگویی مقامات باشند تا درآینده این نوع بازداشت ها و شکنجه ها در تلاش‌های ضد تروریستی جایی نداشته باشد، زیرابه اعتقاد مجمع عمومی سازمان ملل،رویه های موثر ضدتروریستی و رعایت حقوق بشر، نه تنها اهدافی متناقض نیستند بلکه مکمل و تقویت کننده یکدیگر هستند.